Қазақстан республикасы білім жәНЕ
жүктеу/скачать 4,75 Mb. Pdf көрінісі
|
ӨЗБЕК ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ
123
қылмай, қарап жүруге бұйрық берді. Бақтың арғы бетінде өзен ағып жатқан болатын. - Кеттік, қыздар, шомылуға! – деп Хуснабад қыздарды шақырды да, өзенге кетті. Қыз суға түскен сәтте кенеттен судың түбінен құбыжық балық шығып, қызды жұтып қойды. Құйрығымен суды шолп еткізді де, жүзіп кете берді. Қыздар жүгіріп барып, Қарашахқа қайғылы оқиғаны баяндап берді. Қарашах тұрып қалды, жерге өзінің тәжін, алтын белбеуін тастай салып, кедейлердің киімін киіп, шөл далаға кете барды. Ал енді басқа ел туралы, Патшариджарджон туралы тыңдаңыздар. Өзеннің жағасында жас шопан отарын жайып жүр екен. Жақын жерде балықшылар торларын лақтырып жатыр. Шопан балықшыларға шағынды: - Менің әкем аурып, қаладан нан алып келе алмай отыр. Өзім-ақ барар едім, бірақ отарды қалдыруға болмайды. Маған әкемді тамақтандыратын балық беріңдерші. - Жарайды, қазір ұстаған балық сенікі! – деп балықшылар торды шығарды. Қараса құбыжық балық торға түсіпті. - Оны ал, шопан! Шопан үлкен балықты көтере алмады. Ол бес бұқаны байлап тартып, балықты әрең дегенде үйіне алып келеді. Балықты әкесіне тастап, өзі асығыс отарына кетті. Шопанның әкесі қуанып, балықты жарса, ішінен қыз шығады. Шал қыздың аузына бірнеше тамшы су құяды. Хуснабад оянып, орнынан тұрып шалға бас иді. - Ата, тамақ беріңізші, менің қарным ашты, - деп өтініш білдірді. Шал балықтың бір шетін кесіп пісіріп берді. - Ата, сіз немен айналысасыз? – деп сұрады қыз. - Мен шопан болғанмын. Енді мен қартайдым, менің орныма балам мал бағады. Қыз қуанып кетті. - Мен арманыма
қол жеткіздім! – айғайлап жіберді. – Егер қаласаңыз мен ұлыңыздың әйелі болайын. Менің анам да кедей отбасынан болған. - Бізде үйленуге ақша жоқ. - Бізге үйлену тойының қажеті жоқ, мен ақыры тұрмысқа өз еркіммен шыққалы жатырмын ғой, - деді қыз. Шал Хуснабадты өзінің шопан-ұлына үйлендірді. Үйленгеннен кейін келесі күні Хуснабад бұрымын орамалының астына жинап алып, тамақ пісіретін қазандыққа келді. Қараса – қазандықтың қабырғасына кірдің жиналып қалғаны сонша, екі құлақшасы түскелі тұр еді. Қалған ыдыс-аяқтар да таза емес екен. Хуснабад бәрін қайта-қайта жуып тазалап жарқыра - тып қояды. Шалдың жүрегі сәулеленіп, айнадай жарқырап қалды. Орнынан тұрып, келініне келеді де: - Ей, қызым! – деді ол. – Мен қартайдым, үйге қарауға жағдайым жоқ! Ал ұлым таң сәріден тұрып күні бойына кетеді де, күн батқанда ғана келеді. Саған қарасам, сен сондай еңбекқор екенсің, менің саған көмектескім-ақ келеді. Маған не істеу керектігін айтшы,қызым! Хуснабад оң құлағындағы сырғасын шешіп, шалға берді. - Базарға апарыңыз. Қанша тұрады деп сұрағандарға, сіз айтыңыз: «Сіз өзіңіз қалағандай беріңіз». Қанша береді, сонша ақшаға сатыңыз. Қария сырғаны алып, базарға апарды. Дәл сол күні саудагерлер тауар сатып алып жүрді. Бір саудагер келіп қарияның қолындағы әдемі сырғаны көріп: - Қанша тұрады, әкей? - деп сұрады. - Өзіңіздің ар-ұятыңыз білсін.
Саудагер сандықты алтынға толтырып, қарияға ұсынды. - Осы жете ме, әлде аз ба? - Мен сізге «ұятыңыз білсін» деген едім ғой. Саудагер оған бір қап толы алтын берді. - Үйіңізге апарыңыз,- деді де ақысына тағы есекті қосып берді. Шал ренжіп: «Ол мені мазақ қылып тұрғаны ма? Ал ендеше бар ӨЗБЕК ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ
125
алтынын алып кетемін, мені енді тауып көрсін!», - осылайша есекті таяғымен ұрып ары қарай кете барды. Ал саудагер: - Егер тағы осындай сырғаны тауып алсам, онда оны өз патшама сатып, әлемнің жеті бөлігінің салығына берер едім, - деп ойлады. Шал алтынын үйіндегі келініне берді. Келесі аптада Хуснабад сол құлағындағы алтын сырғасын шешіп, тағы да шалды оны сатуға жібереді. Ол тағы да сол базарға келеді. Тура сол саудагер сырғаны көріп қариядан сұрады: - Қанша сұрайсың, әкей? - Мен саған сатпаймын! - деп жауап берді шал. - Сен өткенде мені мазақ еткен болатынсың. - Кеттік! - деп саудагер қартты өз үйіне алып жүрді. Ол қартқа екі сандық алтын беріп, оған жібек шапан жауып, екі есегін тағы сыйлайды. - Әкей сіздің үйіңіз қайда? - деп сұрады ол. «Егер айтсам, бар алтынымды алып қояр», - деген оймен қарт оған үн қатпады. - Менің үйім жоқ, - деді ол. Шал базардан қайтып келген кезде Хуснабад алтынды тығып қояды да, күйеуі мен оның әкесіне: - Жиырма шеберді алып келіңіздер, үй соғамыз, - деді. Олар шеберлерді алып келді.
- Өздеріңнің отбасыларыңды алып келіңдер, - деп бұйырды Хуснабад шеберлерге. Олар оның айтқанын екі етпеді. Хуснабадтың бұйрығымен шеберлер үлкен қабырға соға бастады. Күн сайын оларға нан, ақша, ыстық тамақ беріп тұрды. Барлық құрылысшыларды жақсы киіндірді. Хуснабад туралы басқа құрылысшылар да естіп, жан-жақтан келе бастайды. Ол бәрін де қабылдап, киіндіріп, ас-суын береді. Өтіп бара жатқан жолаушылар сұрайды: - Қабырғаны кім соғып жатыр? - Шопанның әйелі, - деп жауап берді шеберлер, - Егер сізге жұмыс керек болса, бізге келіңіз. Мұнда жақсы төлейді, ас-суыңды да
береді. Он бес күннен кейін бес мың үйден адамдар жиналады. Үш айдан соң, соғылған қабырға олар түзу жердің ұзынынан және көлденеңінен он күндік жолды алып жатты. Он екі жерге қақпа қойылды. Әрбір қақпаға Хуснабадтың суреті мен қолы қойылды. Қала Хуснабад деп аталды. Кімге нан, ыстық тамақ керек болса, келіп қызмет етіңдер. Бір жылдан кейін бұл қалада жетпіс бес мың отбасы жиналды. Әрбір отбасына Хуснабад терассасы мен сарайы бар үй салып береді. Қаланың әрбір қақпасына жиырма бес жауынгерден қойып, оларға былай деп бұйрық берді: - Кім менің суретіме ұзақ қарап тұратын болса, сол адамның барлығын алып келіңдер. Жаңа қала туралы Журжон
Менің еліме патша билігіне қастандық жасауға батылы жеткен кім? Менің жеріме бұл қаланы салған кім? Оның басын алу керек! Барып басын шауып аламын!- дейді. Патша Хуснабад қаласына барып қақпа алдындағы күзетшіні көрді. - Қаланы салған кім? – деп сұрады. - Осы суретте бейнеленген адам,- деді күзетшілер. - Біз сізге қызмет етіп жүргенде біздің өзімізді нашар тамақтандырдыңыз, ал біз отбасымызға мүлдем ештеңе бермедіңіз. Ал біздің Хуснабад бізді де, әйеліміз бен бала-шағамызды да жақсы тамақтандырды. Ол бізге ас-суын аямайды, балаларымызды оқытып жүр. Көбі сан түрлі қолөнерді меңгеріп алды. Журжон қаласының патшасы Хуснабадтың суретіне қарап, сұлулығына ғашық болды. Ол қалаға кіріп, сарайға келді. – Журжон қаласының патшасы сізге оның әйелі болуды ұсынды, - деп жеткізді Хуснабадқа. Хуснабад ашуланып, патшаны алдыртты. - Ей, патша! Сенің неше әйелің бар? - деп сұрады ол. - Қырық әйелім бар. - Қырық әйел саған аз ба? Патша қатуланып: - Сен менің намысыма тиюге қалай батылың жетті. Ей, сен, ӨЗБЕК ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ
127
қарадан шыққан. Сөйтіп ол қынабынан қылышын алды. Бірақ сол арада қызметшілер келіп, патшаны ұстап, қол-аяғын шынжырлап зынданға тастайды. Халық қуанып: «Жақсы болды! Патша зынданда отырсын. Ал біз билікті Хуснабадқа береміз», - деді. Хуснабадқа халық қалаулылары келіп, оған Журжон мемлекетінің билігін жүргізуді ұсынды. Біраз ай өткен соң, бірде қақпаның алдына бір кедей келіп, суретке қарап жылап жіберді. Күзетшілер оны ұстап, Хуснабадқа апарды. Хуснабад оны терезеден көріп, Қарашах екенін бірден білді. Хуснабад тағына барып отырып, бетін пердемен жапты. - Ей, кедей, неге жылап тұрсың? - деді. - Егер мені аясаң, айтайын! – деп жауап қайтарды Қарахан. - Айт. - Мен бір қызды сүйдім, оның есімі Хуснабад. Осы қаланың қақпасында оның суретін көрдім. - Ал ол қыз қайда? - Ол қыз шомылуға барып, батып кетті. Маған солай айтты. Егер ол қыз мені алдап, күңдерімді өзіне қаратып алып, қашып кеткен болса, осыдан қолыма түссін! Мен оны асау аттың құйрығына байлап, атты шөл далаға айдап жіберуді бұйырамын, әрбір тікенде оның денесінің бөлшегі қалу үшін. - Ол сенің алдыңда кінәлі емес қой. Оған кектенуді қой. «Бұл менің Хуснабадым емес пе?» - деп ойлап патша, жасырынып тұрған қылышын шығарды да, Хуснабадқа тақады. - Бетіңді аш! Мен сенің кім екеніңді көрейін! – деп айқайлады ол. Бірақ сол сәтте құлдар Қарашахты ұстап алып, зынданға апарып тастады. Ал Хуснабад өзінің бас уәзірін шақырып: - Бізде неше жауынгер бар екенін сана! – деді. Уәзір санады. Жеті жүз мың атты және жаяу әскер бар екен. - Оларды жолға дайындаңдар! - деп бұйырды Хуснабад. Әскер қырық күн дайындалып, жолға шықты.
Содан соң Хуснабад күйеуімен бірге әкесінің қаласына қарай аяңдады. Әскер шөлдер мен жазықтардан, өзен мен көлдерден өтіп көңілді келе жатты. Әскер жүре берсін, ал сіздер Хуснабадтың қатал әкесі туралы тыңдаңыздар. Бір күні ол түс көрді, бүркіт оған ұшып келіп, басын көтеріп жоғарыдан тұрып, жер мен аспанның ортасынан былай деді: «Менің құлым боласың ба? Әйтпесе сенің басыңды шауып аламын! Сонда патша жалына бастайды: «Саған өзімнің қаламды, байлығымды беремін, бәрін ал, тек өмірімді алмашы!». «Маған сенің байлығың қажет емес,- деді бүркіт. – Мен сенің қызың Хуснабадтың қанын қалаймын». Қызының есімін естіген патша жылап жіберді. Кенеттен таудан қызы Хуснабад пайда болады. Оның бір қолында қылыш, екінші қолында қаздың етінен пісірілген кәуап болды. Хуснабад қылышпен бүркітті ұрып, оны қақ бөледі де, әкесіне қолын созып, әкесін белінен ұстап, оны ақырын жерге қойды. Содан соң ол оған кәуапты беріп, былай дейді: «Әке, менің кінәм болса, кешіріңіз!» Патша айқайлап, оянып кетті. Таңертең ол төрт жүз ақылшысы мен қырық төрт уәзірін шақыртып, түсін жорып беруін тапсырды. Бәрі үндемеді. Патша былай деп бұйырды: - Егер түсімді жорып бермесеңдер, біреуіңді де тірі қалдырмаймын! Бас уәзір орнынан тұрды да: - Егер мені өлтірмейтін болсаң, сенің түсіңді жорып беремін. - Айт! - Сені басына көтерген бүркіт сенің жауың болуы мүмкін. Ол біздің елді жаулаған кезінде сені тұтқынға алғаныңда, сенің қызың келіп, сені құтқарып қалады. Бірақ сенің тағың басқа адамға бұйырады. - Ах сен, өтірікші! –деп патша айқайлады. - Менің қызымның о дүниелік болғанына қаншама жыл өтті. Сен менің жүрегімді ауыртатын және қорқынышты нәрсе айтып жатырсың. Сені түрмеге тастаймын! Сенің сүйегің менің
ӨЗБЕК ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ
129
қызымның сүйегінің қасында шірісін. Солай деп патша өзінің бас уәзірін түрмеге тастауды бұйырды. Бірақ сол кезден бастап патшапатша үрейден түнде ұйқыдан қалды, қамыстың ішіндегі жаралы қабандай дөңбекшіп, тыныштығынан айырылды. Бір аптадан соң хабаршы шауып келді. - Журжон қаласының патшасы саған өз әскерімен келе жатыр, - деді хабаршы. - Тезірек қолыңды кеудеңе қой да, басыңды иіп далаға шық. Өз орныңды берсең - жақсы, бермесең - не боларын көресің! Бұл біздің патшамыздың сәлемдемесі - деді хабаршы. Хабаршы патшаға жүгіріп келіп, жұдырықпен бір қойды. Патша қорыққанынан тағының артына тығылып қалды. - Патшаның хабаршылары мынадай болса, онда оның әскері қандай болды екен? Біз не істейміз, уәзірлер, - деді патша өзінің уәзірлеріне. - Біз еш нәрсе айта алмаймыз. «Жақсы» десек, - бізді өлтіресің, «жаман» десек, - тағы да өлтіресің. Түрмеден бас уәзірді шығар. Сый-тартуларын алып, ол
Патшариджарджондық патшаға барсын. Қалғаны сосын белгілі болады, - деді уәзірлер. Патша бас уәзірді түрмеден шығаруға бұйрық берді де, былай деді: - Журжон қаласының патшасына барып, сәлемдес. Менің қалам керек десе, қаланы бер. Кешегіден кейін менің мойным ауырып жүр. Менің қаным керек десе, мен ағашымды аламын да қаладан кетемін. Кешегідей ұруды көтеретін әлім жоқ. Уәзір күлді. - Мен сенің түсіңді болжап бергенде, сен ашуланғансың! Ал кімдікі дұрыс болды? Жауың келіп, биенің құйрығына байлап, оны айдалаға тікен жерге қуады, сен сол жерде ең қиын өліммен өлесің! Патша қоқысқа түсіп кеткен есектер сияқты, басын төмен салбыратты.
Бас уәзір өзімен бірге қымбат сыйлықтар алды да, жолға шықты. Ол жолда Журжон қаласының патшасына хат жазды, оны өз бетімен жазды да, хабаршы арқылы жіберді. Хуснабад хатты алды да, бас уәзірді өзіне алып келуді бұйрды. Бас уәзір кіріп, басын иді де жайғасты. Жан-жағына қарады, қараса қарсы алдында патша отыр (бұл Хуснабадтың шопан-күйеуі болатын). Тақтың жан-жағында қырық қарауыл қолдарын кеуделеріне қойып тұр екен. Тақтың қасында бетін жауып алған біреу отыр. Бас уәзір Хуснабадты даусынан таныды. Өлімнен өзі арашалап қалған адамынан кім қорқады? Сол кезде Хуснабад бетін ашып, бас уәзірдің қасына келді. - О, менің сезімтал әкем, сенің арқаңда тірі қалдым. Мен саған қаланы берсем, оны әділ басқара аласың ба? Уәзір басын иіп, былай деді: - Әй, қызым, мен қартайдым! Сен маған қаланы беріп тұрсаң, мен оны алдымда тұрған патшаға беремін. Егер сен мақұл көрсең, қалған өмірімді сенің қасыңда өткізсем, - депті. Хуснабад әскерімен қалаға кіріп, әкесін іздестіріпті, бірақ таппады. Ол қорадағы сабанның ішіндегі бір ақырға кіріп, тығылып жатқан екен. Күйеуі оның басының төбесіне қылыш көтеріпті. Патша жылап, қызына жалыныпты. Қызы күйеуінің қолындағы қылышты алып: – Не болса да, әкем өз күнәсінің азабын тартты, өлтірме, - депті. Патшалықты қойшы бақташы жігітке беріпті. Хуснабад өзінің күйеуімен қаланы басқарды және ол түрмеден кінәсіз адамдарды босатты. Кейбіреуін ол қала басшысы етіп тағайындады. Осылайша Хуснабад өзінің таңдаған бақташы жігітімен бірге мұрат-мақсатына қол жеткізді. ӨЗБЕК ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ
131
ХУСНОБОД
Давным-давно, в старые времена, жил жестокий шах, у него была дочь. Звали ее Хуснобод. Девушка была красоты необычайной; назвал бы ее месяцем, да у нее лицо есть, назвал бы ее солнцем, да у нее глаза есть. Перед блеском ее красоты даже полная луна казалась тусклой. Из многих стран приходили ее сватать, но шах не отдавал свою дочь ни за кого. Мать Хуснобод была из бедной семьи. Шах часто укорял ее. - Ты - жена шаха, сытно ешь, хорошо одеваешься. Будь ты за бедняком — жевала бы вместо хлеба глину. Мать Хуснобод плакала, а Хуснобод, глядя на нее, говорила: - Не отдавай меня за шаха. Отдай лучше за бедного человека. Если будет мне счастье, я сама сделаю мужа шахом, посажу на трон вместо отца, и всем беднякам легче станет жить. Однажды, когда сидел шах на троне, прилетела ворона, села на дерево перед окном и начала каркать: - Кар-р-р! Кар-р-р! Kap- p-p! Почернел от злобы шах. - Сколько дней пути до той страны? - спросил шах. - Если сесть на хорошего коня, то восемнадцать месяцев надо скакать. Вернулся шах домой и три дня раздумывал: «Что сделать, чтобы не досталась моя дочь простому пастуху? Заморить ли мне ее голодом в темнице или зарубить?» Старший визирь узнал о замыслах шаха. Ему стало жаль девушку. Ночью он вывел ее из темницы и привел к себе домой. Потом позвал плотника, дал ему денег и велел сделать сундук, да такой, чтобы ни ветер, ни вода туда не проникали. Когда сундук был готов, старший визирь сказал: - Ну, Хуснобод, полезай в сундук. Я дам тебе на сорок дней еды и пущу сундук по реке. Если
суждено тебе жить - останешься жива. Лучше тебе пасти в степи баранов, чем погибнуть от сабли шаха или зачахнуть в темнице. - Хорошо! - согласилась девушка и влезла в сундук. В полночь старший визирь спустил сундук в реку. Плыл сундук по реке три месяца, а девушка растягивала на четыре дня еду, назначенную на день, и тем жила. А в дале - кой стране жил другой шах по имени Карашах. Однажды он приказал принести ему во дворец хворосту. - Я пойду! - вызвался один старик. - У меня полон дом внучат, а есть нечего. Если вы мне что- нибудь дадите за мой труд, вот мы с внучатами и поедим. С топором на плече, с веревкой на поясе - отправился старик в степь. Набрал вязанку хворосту и собирался идти обратно. Но тут ему захотелось пить. «Схожу-ка я к реке, напьюсь», - подумал он и пошел. Пришел к реке, видит - плывет возле берега сундук. Старик скинул с себя одежду, бросился в воду и вытащил сундук па берег. Стал старик осматривать сундук со всех сторон, а открыть никак не может. Тогда топором он прорубил в крышке дырку, заглянул в нее и увидел девушку необыкновенной красоты. Старик был поражен. «Наверно, дочь купца, - подумал он. - Поехала, должно быть, с отцом в путешествие, корабль затонул, только сундук и остался, на воде». - Эй, девушка, жива ты или мертва? - воскликнул старик. - Жива! - отозвалась Хуснобод и, приподнявшись, села. «Как теперь быть? - подумал старик. - Если отнесу шаху хворост, он даст копеек двадцать, если приведу девушку - ничего не даст. Лучше отнесу сундук в город и продам. Ведь никто не знает, что в нем». Едва старик пришел на базар, его увидел Карашах. - Где хворост? Я тебе приказал ӨЗБЕК ХАЛЫҚ ЕРТЕГІЛЕРІ
133
принести хворост, а ты обокрал чей-то дом и принес сундук! Карашах разрубил старика пополам своей саблей, а сундук велел отнести к себе во дворец. Когда сундук взломали и Карашах увидел Хуснобод, он влюбился в нее и тут же сказал: - Выходи за меня замуж! Хуснобод заплакала: «Я дала слово выйти замуж за бедного человека, - думала она. - Что же мне делать?». - Дай мне сорок дней сроку, - попросила Хуснобод. - Я три месяца в сундуке мучилась, хочу отдохнуть, повеселиться с девушками. - Если сейчас же не выйдешь за меня замуж, зарублю тебя! - пригрозил Карашах. Хуснобод заплакала: - Отпусти меня хоть на три дня. Я погуляю с девушками, а потом - воля твоя. - Хватит одного дня на твое веселье! - сурово сказал Карашах и отпустил ее, приказав сорока девушкам следить за Хуснобод, глаз с нее не сводить. Пошла Хуснобод с девушками в сад. А за садом протекала река. - Идемте, девушки, купаться! - позвала Хуснобод девушек и пошли к реке. Только вошла она в воду, как ее проглотила вдруг из глубины вынырнувшая чудовищная рыба. Всколыхнула хвостом воду и уплыла. Побежали девушки к Карашаху и рассказали о случившемся несчастье. Карашах застонал, бросил на землю свой венец, золотой пояс, надел нищенскую одежду и ушел в пустыню. А теперь послушайте о другой стране, о Шахри- Джарджоне. На берегу реки молодой пастух пас стадо. Неподалеку рыбаки закинули сети. Пастух пожаловался рыбакам: - Мой отец хворает и не может пойти в город купить себе хлеба. Пошел бы я сам, да мне нельзя оставить стадо. Дайте мне какую- нибудь рыбу накормить отца. - Ладно, все, что мы сейчас поймаем, твое! - сказали рыбаки и вытащили
сеть. Смотрят - попала чудовищная рыбина. - Возьми ее, пастух! Пастух не смог поднять рыбу: так она была велика. Он впряг пять быков и кое-как приволок рыбу домой. Оставил рыбу отцу, а сам поспешил к своему стаду. Отец пастуха обрадовался, разрезал, рыбу, смотрит - там лежит девушка. Старик влил ей в рот несколько капель воды. Хуснобод очнулась, поднялась и низко поклонилась старику. - Отец, я голодна, дайте мне поесть, - попросила она. Старик поджарил кусок рыбы и дал ей. - Чем вы занимаетесь, отец? спросила девушка. - Я был пастухом. Теперь я стар, вместо меня пасет стадо мой сын. Девушка обрадовалась. - Я достигла своего желания! - воскликнула она. - Если хотите, я стану женой вашего сына. Моя мать тоже была из бедной семьи. - У нас нет денег на свадьбу. - Раз я выхожу по своей воле, нам не надо свадебного пира,- сказала девушка. Старик женил на Хуснобод своего сына - пастуха. На другой день после свадьбы подобрала Хуснобод под платок косы и подошла к котлу, в котором варили пищу. Смотрит — на стенках котла столько наросло грязи, что вот вот сойдутся оба ушка. Да и остальная посуда оказалась не чище. Хуснобод все вымыла, выскребла, перестирала. У старика просветлело сердце, стало яснее зеркала. Встал он и подошел к невестке. - Эх, дочка!- сказал он. - Я стар и не могу смотреть за домом! А сын уходит на рассвете на весь день и возвращается только, когда темно уже. Гляжу я на тебя, какая ты работящая, и хочется мне тебе помочь. Скажи, что мне делать, дочка! Хуснобод вынула из правого уха серьгу и дала старику. - Отнесите на базар. Когда спросят, сколько стоит, вы скажите: «Сами дайте по совести». Сколько дадут, за столько и продайте. Старик взял серьгу, понес на базар. Как раз в |