-  ші  тақырып.  Қазақстандағы  тәуелсіздіктің  тарихи

23 
 
құлдырауын,  көлік  дағдарысын  тудырды).);  алтыншыдан, 
орыстандыру  саясаты,  ұлттық  араздықты  тұтандыру:  жерді 
жаппай  алу,  қазақтарды  кемсіту  қазақ  пен  орыс  арасындағы 
этникалық қақтығыстарды күшейтті. 
Қозғалыстың  негізгі  кезеңдері:  бірінші  кезең-1916  ж. 
жазынан бастап көтерілістің басталуы; көтерілістің екінші кезеңі, 
оның  шыңы  күзге-1916  ж.  қыстың  басына  келеді;  үшінші  кезең- 
1917  ж.  ақпан  төңкерісінен  кейін  көтерілістің  құлдырауы. 
Қазақстанда маңызды аймақтарды қамтыған көтерілістің бірнеше 
ошағы  болды.  Көтерілістің  жеңілуінің  басты  себептері  оның 
стихиялығы,  ұйымшылдықтың  жеткіліксіздігі,  патшалы  әскердің 
күші  басымдығы,  бірыңғай  басқарушы  және  ұйымдастыру 
орталығының  болмауы  болды.  1916  жылғы  көтеріліс  қазақ 
халқының ұлт-азаттық қозғалысы тарихында ерекше орын алады. 
Көтеріліс  антиколониалды  және  антимпериалистік  сипатына  ие 
болды,  Қазақстанның  барлық  өңірлерін  қамтыды,  Қазақстан 
халықтарының ұлттық сана-сезімінің өсуіне қуатты түрткі болды. 
1917  жылы,  Ақпан  буржуазиялық  –  демократиялық  төңкерістің 
нәтижесінде,  Романовтар  әулетінің  300-жылдық  басқаруы 
аяқталды.  Бұл  революцияның  басты  қорытындысы  болды. 
Қазақстанда  төңкерісті  қолдау  үшін  митингілер  мен  жиналыстар 
өтті. 
Елде  екі  билік  құрылды:  буржуазия  диктатурасының 
Уақытша  үкіметі-органы  және  жұмысшылар,  солдаттар,  шаруа 
депутаттарының  Кеңестері  -  жұмысшылар  мен  шаруалардың 
диктатурасының  органы.  Қазақстанда,  бүкіл  елдегідей,  1917 
жылдың  наурыз  және  сәуір  айларында  Уақытша  үкімет 
органдарымен  қатар  Семей,  Алматы,  Петропавл,  Көкшетау, 
Павлодар және т. б. жұмысшылар мен солдаттар депутаттарының 
Кеңестері пайда болды. 
Уақытша  үкімет  аграрлық  және  ұлттық  саясатын 
жалғастырды.  Қазақстанда  жерді  алып  қою  және  1916  жылғы 
көтеріліске  қатысушыларды  қудалау  жалғастырылды.  Облыс 
басшылығына  бұрынғы  патшалық  шенеуніктер,  сондай-ақ  Қазақ 
ұлттық  интеллигенциясының  өкілдері  қойылды.  А.  Бөкейханов 
Түркістан  облысы  Уақытша  үкіметінің  комиссары,  ал  М. 

24 
 
Тынышпаев Жетісу облысы, М. Шоқай Түркістандағы комиссары 
болып тағайындалды. 
1917  жылдың  наурыз  айында  өлкедегі  белсенді  қызмет 
барлық  облыстар  мен  уездерде  іс  жүзінде  әрекет  еткен  социал- 
демократтар,  большевиктер  өрістеді.  1917  жылдың  наурыз-сәуір 
айларында  өлкеде  25  жұмысшы,  шаруа  және  солдаттық 
депутаттардың Кеңестері құрылды. 
1917  жылдың  көктемінде  барлық  облыстарда  съездер  өтіп, 
онда  Қазақстанның  алдағы  тағдыры  талқыланды.  1917  жылдың 
21-28  шілде  аралығында  Орынбордағы  бірінші  жалпы  қазақ 
съезінде  (1917  жылдың  21-28  шілдесі)  ұзақ  дайындықтан  кейін 
партияны ұйымдастыру, бағдарламаны әзірлеу және үміткерлерді 
Құрылтай  жиналысына  ұсыну  туралы  шешім  қабылданды.  1917 
жылдың 5 қазанында "Алаш" пратиясы құрылды, ал сол жылдың 
21 
қарашасында 
"Қазақ" 
газетінде 
«Алаш» 
партиясы 
бағдарламасының  жобасы  жарияланды.  Жобаны  жазушылар 
Әлихан  Бөкейханов,  Ахмет  Байтұрсынов,  Міржақып  Дулатов, 
Елдес Ғұмаров, Есенғали Тұрмұхамедов, Ғабдулхамид Жүндібаев 
және Ғазымбек Бірімжанов. 
Партия  бағдарламасы  1917  жылдың  желтоқсанында  екінші 
жалпы қазақ съезінде қабылданған Қазақстанның демократиялық 
Ресей  құрамындағы  ұлттық-аумақтық  автономиясының,  жалпыға 
бірдей  сайлау  құқығы,  сөз  бостандығы,  баспасөз,  одақтар,  жеке 
басына  қол  сұғылмаушылық,  аграрлық  мәселенің 
қазақ 
пайдасына  өзгеруі  талаптарын  қамтиды.  Ташкенттегі  аймақтық 
конференция  1917  жылдың  тамызында  Қазақ  автономиясының 
түбегейлі  жобасын  жасап,  М.  Шоқай  редакторы  болған  "Бірлік 
туы" газетін жалпыұлттық орган ретінде құруды ұсынды. 
1917  жылы  Орынбор  қаласында  "Еркін  дала"  ("Свободная 
степь"),  Омбы  қаласында  "Бірлік"  ("Единство"),  Орал  қаласында 
"Жас  қазақ"  ("Молодой  казах"),  Троицк  қаласында  "Үміт" 
("Надежда")  және  басқа  қалаларда  20  -  ға  жуық  үйірмелер  мен 
ұйымдар құрылды. 
Уақытша  үкіметтің  дағдарыстан  шығуға  қабілетсіздігі 
революциялық 
ашудың 
өсуіне 
себеп 
болды: 
жаппай 
демонстрациялар  сәуір  айында,  1917  жылдың  шілдесінде  өтті. 
1917 жылы 24 қазанда Петроградта большевиктер дайындаған 

25 
 
қарулы көтеріліс басталды. Екінші күні көтерілісшілер, сарбаздар 
мен матростар ел астанасының маңызды нысандарын басып алды. 
Петроградтық  кеңестің  Әскери-революциялық  комитеті  25  қазан 
Уақытша  үкіметтің  құлауы  және  оның  қолына  биліктің 
толығымен  өтуі  туралы  жариялады.  Осылайша  Петроградта, 
содан кейін бүкіл ел бойынша жаңа билік орнады. Елді басқаруға 
большевиктер партиясы (РСДРП (б) келді. 
 
Негізгі әдебиет: [ 1, 3, 8, 11, 14 16] 
Қосымша  әдебиет:  [  27,  28,  29,  30,  31,  32,  Электр.  әдеб  49, 
52] 
 

жүктеу/скачать 1,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: