Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі ш. УӘлиханов атындағы
К. САЛЫҚОВТЫҢ АҚЫНДЫҚ ЖӘНЕ САЗГЕРЛІК ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
жүктеу/скачать 19,8 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник студ конф 22-23г
| К. САЛЫҚОВТЫҢ АҚЫНДЫҚ ЖӘНЕ САЗГЕРЛІК ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ
Хамзин Мирас Ғылыми жетекшілер:Абдрахманова С.А., Жапарова К.Г., Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау университеті, Көкшетау қ mmanashamzin@gmail.com Өскелең ұрпақ тәрбиесінде көркем әдебиеттің орны ерекше. Сондықтан да қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдері Жұмекен Нәжімеденов, Әбіш Кекілбаев, Төлеген Айбергенов, Қадыр Мырзалиев, Жұбан Молдағалиев, Ақұштап Бақтыгереева, Фариза Оңғарсынова, Оралхан Бөкеев т.б. шығармашылығы терең талдануы керек және ғылыми зерттеу нысанына айналуы керек деп ойлаймыз. Сондай зерттеуді қажет етіп тұрған ұлттық әдебиетіміздегі ерекше тұлға - Кәкімбек Салықов. К.Салықов 1932 жылы 22 қаңтарда қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы Шал ақын ауданы Еңбек ауылында дүниеге келген. Мемлекет және қоғам қайраткері, өз еңбек жолын сол кездегі Жезқазған облысында Жезқазған кеңішінде кең мастері ретінде бастаған. Әр жылдары К.И.Сәтбаев атындағы кен-металлургия комбинаты парткомының хатшысы КОКП ОК аппараты инспекторы, Қарақалпақ облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы, Кеңестер одағы экология комитетінің төрағасы, Жоғарғы кеңестін Президиум мүшесі қызметтерін атқарды. Кәкімбек Салықов мемлекеттік қызметте де шығармашылықта да ауқымы кең, дүниеге көзқарасы саналы, білім мен тәжірибеге жүгінген, алғыр мемлекет қайраткері екенін көрсете білді. Мемлекеттік қызметте жүрсе де ақындығынан ажырамай, талай шығарманы дүниеге әкелді. Қалың қазаққа «Жезкиік» ақын деп танылған. Бүгінде оның 800-ден астам өлеңі кейінгі ұрпаққа асыл мұра болып отыр. Ақынның алғашқы өлендер жинағы «Сыр» 1977 жылы жарық көрді және сол жылы «Жезкиік» өлеңдер жинағы орыс тіліне аударылып басылып шықты. К.Салықов «Букетовке реквием», «Эдельвейс», «Ғасырға тең бір мезет», «Че Гевара», «Дала», «Қырандар», «Гәкку», «Жезкиік», «Еңлікгүл», «Тәттімбет», «Домбыра», «Қарақалпақ», «Кенесарының соңғы сөзі» атты поэмалардың авторы. Ақын кеңшінің жыр жинақтары бірнеше тілге аударылды. Өмірінің соңғы қалтарыстарында да тыңбай еңбектеніп, «Ой толғақ» (2001 ж.), «Күзгі шуақ» (2004 ж.), «Күзгі сарын» (2005 ж.) «Сырғалы соннеттер» (2001 ж.), «Сенсің ел данасы» (2006.ж.), «Әлемнің сегізінші ғаламаты» (2006 ж.), «Мағжанға тағызым» (2008 ж.) атты кітаптарын жарыққа шығарды. Ақынның «Сағыныш», «Жезкиік», «Үш арыс», «Аққу әні», «Бір ауыз сөз», «Көкшетау», «Оқжетпес», «Жамбыл ата» туындалары халық арасында кең танылып, халық әндеріне айналып кеткен. Кәкімбек Салықовтың сөзіне жазылған көптеген әндер «Қазақ Радиосының Алтын қорында» сақталған. Қазіргі кезде қорда 150-ге тарта авторлық шығармалары сақтаулы. Ақынның өлендеріне Нұрғиса Тілендиев, Асет Бейсеуов, Жақсыгелді Сейілов секілді қазақстанға белгілі композитарлар ән жазған. Кәкімбек Салықов сезінгенін іркіп қала алмайтын, қуанышына да, ренішіне де оқырманын ортақтастырып отыратын шын сезім ақыны еді. Оның жырлары да өзі туған Көкшенің саф ауасындай таза, қайыңдары мен қарағайындай биік те әдемі, көлдеріндей айдын, бұлақтарындай мөлдір. Туған табиғаты сүйікті ұлына құйылып тұрған сұлу жыр сыйлаған. Оған Ақан әндерінің сұлулығы мен сыршылдығы, Ыбырайдың өрлігі, Мағжанның 327 сезімталдығы дарыған. Қазақ даласын, табиғатын төгіле жырлаған «Дала» поэмасы - елін, қазақтың кең даласын сүйген ақынның көңіл-күйіне толы патриоттық туынды. Ол дала келбетін танытар суреттермен қоса, дала өмірі мен ондағы өзгерістерді сырласу күйінде бейнелеп, қоршаған ортаның тағылымын кең ашады. Жырларында ел сағынышы, туған өлкені аңсау ерекше байқалады. Ауылына деген сағынышын кең даланы желе жортқан жезкиікке, Қоскөлдегі қос аққуға балайды. Ол әр түрлі түске толы Ұлытаудың етегін, қарақат көзді қыздарын, кісінеген құлынының қоңырау дауысын, даланың көгін, жауыны мен орманының таза ауасын сағынып еске алады. «Адамдар аққуларды атпаңдаршы», «Жезкиік», «Жезкиікті көрсемші», «Көрдің бе, Жезқазғанның жезкиігін», «Жүрегімнің жүйіткіп өткен елігі» т.б. өлеңдерінде сұлулық суреті ғана емес, сұлулықтың сырын ұғуға ұмтылған адам арманы да бейнеленген. Туған өлке сұлулығын ақын оның аққуынан, жезкиігінен, ақ маралынан таниды. Бұлар сұлулықтың символдары, қаламгер бейнелеуінде әсемдік көріністер. Өлеңдерінің өрнегі, ақындық оркестировкасы, сөз бояуы бірсарынды емес, әрқалай ойнақы. Көңіл құбылысын дөп басар өлең формаларын еркін қолданады. «Шын жүректен» атты таңдамалы шығармалар жинағы өмірдің әр құбылысына айрықша мән беріп, үлкен ой түйіндеуге ұмтылғандығы және оның өзін жалаң баяндамай, көзге көрінерліктей суреттегенімен оқырманын тәнті етті [1]. К.Салықов туып өскен жері туралы жазған «Көкшетау», «Оқжетпес» сынды өлендеріне кейін ән жазылып, оларда халық әндеріне айналды. Мәскеуде қызмет етіп жүрген кезінде жазылған «Аққу» өлеңіне, Жағыпар Әлімхан әнін жазып, кейін Жақсыгелді Сейілов орындаған Аққу әні халыққа таралып кеткен еді. Бұл әннің шыққанына да 50 жылдан көп уақыт өтті. Ақынның тағы бір танымал әндерінің бірі Шәміл Әбілтаевтың әніне жазылған «Бір ауыз сөз» әні. Бұл ән 1977 жылы Роза Бағланованың ұсынысымен жазылған, қазіргі кезде бұл әнді Мақпал Жүнісова орындап жүр. Мәскеуде шыққан әндердін тағы бір қазіргі күні халық әні ретінде аталып жүрген «Сағыныш сазы» әнін атап өтсек болады. Ақынның ондаған жыр кітаптары поэзия жанрының сол тұстағы тынысынан мол хабар береді. Оқиғалы өлеңдері, қысқа лирикадағы таза тебіреністері, сонет жанрындағы өзгеден оқшау интеллектуалдық ізденістері, қазақ поэзиясының палитрасын құнарландыра түскені анық. Лирикалық толғанысқа толы сонеттері өзінің көркемдік қуатымен, бейнелік бояуымен өзгеше сипатын танытады. Белгілі қоғам қайраткері, қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі, ақын Кәкімбек Салықов шығармашылығы XX ғасырдың 60 жылдарынан кейінгі әдебиетте жалпылама түрде ғана айтылып келеді. Қазіргі кезең әдебиетінің біртуар өкілдері жан-жақты зерделеніп, зерттеліп, жоғарғы оқу орындарындағы арнайы пәндерде ғана емес, орта мектеп оқулықтарына да енсе, бір сарынды материалдардың ауқымы да кеңейіп, жастар ұлттық әдебиетіміздің көрнекті өкілдерінің өмірі мен шығармашылығы туралы терең танысар еді. К.Салықов әдебиетке өмірдің өзінен, қайнаған өндірістің ортасынан, халық ішінен келген. Сондықтан да оның шығармаларының негізі мазмұны мен пафосын ақын жырлаған өмір құбылыстарына деген халықтық көзқарас деп білеміз. Өйткені Кәкімбек ақын өлеңдерін оқыған сайын халыққа тән дарқан мінезді, кең пейілді, жан сұлулығын көреміз. Әдебиет: 1. Садықова A.T. Кәкімбек салықовтың ақындық әлемі // Журнал: Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университетінің Хабаршысы . -Атырау, 2017. жүктеу/скачать 19,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|