ОРТА МЕКТЕПТЕ ШЕТ ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН РӨЛДІК

340 
Педагогиканың лингвистика аясында, яғни анықрақ орта мектепте шет тіл оқыту 
барысында қандай жаңаша әдістер бар екеніне назар аударсақ. Орта мекепте негізгі білімді алу 
кезеңінде шет тілін оқыту проесіндегі негізгі мақсат ол оқушы «диалогқа» дайын болуы әрі 
соған қажетті қабілеттерді игеруі. 
Осы орайда диалог терминін ашып кетуіміз керек әрі оның маңызын көрсетуіміз 
тиіс.Грек тілінен алынған «диалог» термині «әңгімелесу» деп аударылады. Л.В. Щерба, диалог 
- вербальды қарым-қатынастың бір түрі, ол басқа біреудің сөзін қабылдау негізінде 
қалыптасқан белгілі бір тілдік құрамы бар ескертулер алмасу. Репликалардың топтары 
семантикалық бірлік арқылы байланысады, ал олардың әрқайсысы алдыңғысына байланысты. 
Олар ақпаратпен, көзқарастармен алмасу үшін айтылады. Л.П. Якубинский диалог жеке 
адамның мінез-құлқының негізгі түрлерінің бірі деп есептейді. Адамдармен диалог арқылы 
қарым-қатынас жасау үшін адам бірден емес, бірте-бірте игеретін сөйлеу қабілеті, әлеуметтік 
дағдылары көп болуы керек [1, б.177]. «Диалогтік сөйлеу» терминін түсіндіруімізде негізгі деп 
есептейтін Лев Семёнович Выготскийдің позициясынан қарастырайық. Диалогтік сөйлеу - 
коммуникативті сипаттағы, белсенділік мотивтерінің әсерінен қалыптасатын, жанды, табиғи 
қарым-қатынас қажеттілігін көрсететін ең маңызды тілдік қызмет. Екі серіктес те монологтық 
сөйлеуден айырмашылығы, өз ойларын қысқартылған түрде қалыптастырса да, басқаның 
доғасын жақсы түсінеді. Олардың сөйлесу сөздері қысқа болып шығады, олар тіпті сөз 
тіркестерін аяқтамауы мүмкін, бірақ сонымен бірге бір-бірін жақсы түсінеді. Сөйлемдер 
қарапайым және байланыссыз көрінуі мүмкін. Әңгімелесушілер үйлесімді қарым-қатынас 
жасайды, олар ойлауға аз уақыт жұмсайды.Диалогтік сөйлеу мимика мен ым-ишарамен бірге 
жүреді және белгілі бір жағдайларға байланысты орын алады [2, б. 23]. 
Диалогты ұйымдастыру барысында қандай әдіс өзекті деген ойға келетін болсақ, онда 
соңғы уақытта өзінің тиімділігін тек жоғары оқу орындарында ғана емес кез келген білім беру 
мекемесінде көрсетіп келе жатқан «рөлдік ойындар» әдісін көреміз.
Рөлдік ойындар - белгілі бір қызмет саласындағы нақты өзара әрекеттесудің көркемдік-
бейнелі көрінісі. Қатысушыларға рөлдер (кейіпкерлер мен тұлғалық қасиеттер) және белгілі 
бір жағдайлар беріледі. Іскерлік ойыннан айырмашылығы, рөлдік ойын құрылымдық құрамдас 
бөліктердің кішірек жиынтығымен сипатталады. Рөлдік ойындарды олардың күрделілігінің 
артуына қарай еліктеу, ситуациялық және шартты деп бөлуге болады, мұнда «ойындар сюжеті 
интеллектуалдық белсенділік пен шығармашылық әлеуетті белсендірудің нысаны ретінде 
әрекет етеді» [3, б. 12]. Имитациялық рөлдік ойындар белгілі бір кәсіби әрекетті 
имитациялауға бағытталған. Сабақта ұйымның немесе кәсіпорынның іс-әрекетіне еліктейді. 
Оқиғаларды, адамдардың нақты әрекеттерін және оқиғаның орын алу немесе әрекетті орындау 
жағдайларын имитациялауға болады. Ситуациялық-рөлдік ойындар тар нақты мәселені 
шешумен байланысты - ойын жағдайын. Жағдаяттық-рөлдік ойындарда мақсатқа жету үшін 
оқушының енгізуі қажет ойдан шығарылған жағдай мен рөлдің болуы қажетті элемент 
қызметін атқарады. Бұл ойындар студентке жеке тұлғаның құнды қасиеттерін тереңдетіп, 
бекітуге, мәдениетаралық қарым-қатынас ережелерін меңгеруге мүмкіндік береді, өйткені 
«шетел тілін оқу арқылы тек оқытылатын тілдің елдерінің мәдениетімен танысу ғана емес, 
сонымен қатар тілдің мәдениетімен танысу да жүзеге асады. сонымен қатар салыстырмалы 
салыстырмалы талдау, өз ұлттық мәдениетінің ерекшеліктерін сезіну, жалпыадамзаттық 
құндылықтармен танысу» [4,б.143]. Оқу процесінде біз қолданатын шартты-рөлдік ойындар, 
әдетте, мәдениетаралық қарым-қатынас процесінде туындауы мүмкін тәрбиелік 
қайшылықтарды шешуге арналған. Құрылымдық үлгі негізінде құрастырылған және біз шетел 
тілдері факультетінде оқу процесін ұйымдастыруда қолданатын ойындарға «Не? Қайда? 
Қашан?», «Ғажайыптар өрісі», «Әлсіз буын», «Кім миллионер болғысы келеді?». Бұл ойындар 
өте ыңғайлы, өйткені мұғалім дайын форманы өз мазмұнымен толтыра алады, ойын арқылы 
оқу материалын пысықтау, оқушылардың өзін-өзі тексеру, сонымен қатар олардың 
интеллектуалдық дамуын қамтамасыз етеді. Бейімделу ойындары кәсіптік іс-әрекеттің пәндік 
және әлеуметтік мазмұнын қайта құру, тәжірибенің осы түріне тән қарым-қатынас жүйелерін 
модельдеу формасы болып табылады. Бұл ойындар белгілі бір құрылымның, іс-әрекеттің 

341 
белгіленген тәртібінің, жоспарының болмауымен сипатталады. Мұндай ойындарға экспромт, 
импровизация, шығармашылық жатады. Ойынды таңдау, ең алдымен, оқушының қандай 
екеніне, оған не қажет екеніне, қандай тәрбиелік міндеттерді шешуді талап ететініне 
байланысты [5, б.239].
Диалогты орнатуға рөлдік ойындардың пайдасын көрсеткен соң, рөлдік ойындарды 
қандай әдістер арқылы ақпараттық коммуникалық технологиялармен үйлестіруге болатынын 
қарастырайық. Бірінші кезекте рөлдік ойындардың өзі салыстырмалы түрде инновациялық 
жаңаша әдіске жатады. Сол себепті , оны түрлендіру процесі аса қиын болмауы анық , себебі 
негізгі нысан бұл технологияларды меңгеру емес , керісінше оларды жанама құрал ретінде 
пайдалану керек. Сонда сабақтың мәні жоғалмайды әрі рөлдік ойындар кезіндегі диалогтың 
үзілмей жалғасып отыруы оқушылардың қабілетін артырады. Мысалы қарапайым лэд экранды 
интернет жүйесіне жалғап оқушыға жасанды орта немесе рөлдік ойындарға негіз жасау 
болары анық.
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе, ойын - шет тілінің практикалық 
білімдерін оқытудың белсенді әдістерінің тобына жатқызуға болатын оқыту әдісі екенін атап 
өткен жөн. Ойын оның қатысушыларының нақты практикалық іс-әрекетті шартты түрде 
жаңғыртуы, шынайы қарым-қатынасқа жағдай жасайды. Ойын оқушылардың шет тілін 
үйренуге деген ынтасының деңгейін арттыруға көмектеседі, оқушылардың оқуға деген 
қызығушылығын арттырудың тиімді құралы болып табылады. Сонымен, болашақ шет тілі 
мұғалімдерін кәсіби-педагогикалық іс-әрекетке дайындау процесінде ойын технологияларын 
қолдану оқу-тәрбие процесін айтарлықтай жеңілдетеді, оны студенттер үшін қызықты, 
қолжетімді және жүзеге асыруға мүмкіндік береді. 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1 Якубинский, Л. П. Язык и его функционирование. - Москва: Наука, 1996. - 177 с. 
2 Выготский, Л. С. Мышление и речь. - Собр. соч.: В 6-ти т. M., 1983, т. 2. -50 с 
3 Бароненко Е. А., Быстрай Е. Б., Райсвих Ю. А., Скоробренко И. А. Использование 
коммуникативных игр в процессе языковой подготовки будущих учителей // 
Фундаментальная и прикладная наука. 2018. № 1 (9). С. 11-15. 
4 Скоробренко И. А. О некоторых аспектах обучения иностранному языку в межкультурном 
контексте // Культурные инициативы : мат-лы 50 Всеросс. с междунар. участием науч. конф. 
молод. иссл-лей. Челябинский государственный институт культуры ; сост. и науч. ред.р Ю. В. 
Гушул ; отв. за выпуск С. Б. Синецкий. 2018. С. 141-143 
5 Соловова Е. В. Методика обучения иностранным языкам: базовый курс лекций. М. : 
Просвещение, 2005. 239 с. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: