КӘСІПОРЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘЛЕУЕТТІ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ

942 
Инновациялық әлеуетті дамытуды басқарудың міндеті-кәсіпорынның әлеуетін 
мақсатқа жету үшін бір күйден екінші күйге ауыстыру [4]. Осыған байланысты кәсіпорынның 
инновациялық әлеуетін дамыту жаңа немесе жетілдірілген инновациялық өнімдерді және жаңа 
немесе жетілдірілген технологиялық процестерді енгізудің оңтайлы нәтижелерінің болуымен 
сипатталады. 
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, кәсіпорын басшылығының басты назары ең 
алдымен кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін және оның бәсекелестік артықшылықтарын 
басқаруды жетілдіруге бағытталуы керек. Бұл мәселелерге кәсіпорынның бәсекеге 
қабілеттілігін басқарудың ұйымдастырушылық-экономикалық тетігі, оның барлық әкімшілік, 
ұйымдастырушылық, экономикалық, құқықтық тетіктері мен ынталандырулары бағытталуы 
керек. Бұл ретте кәсіпорынның инновациялық әлеуеті мен инновациялылығын ескеріп, тиімді 
пайдалану керек. Потенциал тұтастай алғанда кәсіпорынның нақты бар және болашақта 
технология, өндірісті ұйымдастыру және басқару саласындағы белгілі бір сапалы өзгерістерді 
жүзеге асыру кезінде қол жеткізуге болатын максималды (әлеуетті) мүмкіндіктерін 
сипаттайды. Мұнда кәсіпорынның әлеуеті оның даму перспективаларын сипаттайды және 
өндірісті дамыту мен ғылыми-техникалық прогрестің идеалды немесе жақын жағдайларында 
қол жеткізуге болатын перспективалық әлеует (Пп) түрінде болады [5]. Перспективалық 
әлеует екі бөліктен тұрады-пайдаланылған және пайдаланылмаған мүмкіндіктер [6]. 
Пайдаланылған мүмкіндіктерге кәсіпорын әлеуетінің нақты қол жеткізілген деңгейі (Диә), 
яғни кәсіпорында бар ұйымның даму деңгейінде, өндіріс пен басқаруды механикаландыру мен 
автоматтандыруда және кәсіпорынның әлеуетті мүмкіндіктерін толық пайдаланбаған кезде 
өндірілген өнімнің нақты көлемі жатады. Кәсіпорын әлеуетінің екінші бөлігіне өндірістің және 
басқарудың пайдаланылмаған мүмкіндіктері немесе резервтері жатады, олар нақты бар, бірақ 
ұйымның, техниканың, өндіріс технологиясының кемшіліктеріне, жабдықтың тоқтап қалуына, 
техникалық дайындығының төмендігіне, жұмыс уақытының жоғалуына, жұмыстағы ақауға, 
шикізаттың, материалдардың, энергияның нормадан тыс қалдықтарына және басқа 
шығындарға байланысты іс жүзінде талап етілмейді өндіріс. Өндіріс резервтері (R) 
перспективалық (PP) және әлеуетті пайдаланудың нақты қол жеткізілген деңгейі арасындағы 
айырмашылық ретінде анықталады. Өндірістің перспективалық әлеуеті мен жасырын 
резервтерін білу кәсіпорынның даму перспективаларын ашуға, пайдаланылмаған 
мүмкіндіктерді – кәсіпорын әлеуетінің резервтерін мақсатты түрде анықтауға және оларды 
экономикалық айналымға жоспарлы түрде тартуға мүмкіндік береді. Ол үшін ғылымның, 
техниканың, технологияның жаңа жетістіктерін және өндіріс инноваторларының озық 
тәжірибесін практикалық қолдану үшін кәсіпорынның инновациялық қызметінің әлеуетін 
жұмылдыру қажет. Көптеген кәсіпорындар жеткілікті өндірістік, ғылыми-техникалық және 
кадрлық әлеуетке ие, бірақ олардың инновациялылығы төмен – тауарлар мен қызметтер 
нарығындағы барлық, тіпті шамалы өзгерістерді анықтау және тез әрекет ету мүмкіндігі. 
Сонымен қатар, нарық конъюнктурасының өзгеруі инновацияларды игеру шындығын ескере 
отырып таңдауды анықтайды. Кейбір инновациялар күрделі шығындарды, айтарлықтай 
ғылыми-техникалық, маркетингтік өзгерістерді және ұзақ уақыт өтелуді қажет етеді, ал 
басқалары қажет емес. Басымдықты инновациялар бар-шешуші, шұғыл қолдануды қажет 
етеді-сіз оларсыз жасай алмайсыз. Бұл инновациялар әдетте енгізіледі. Кәсіпорынның бәсекеге 
қабілеттілігін және оның әлеуетін пайдалану тиімділігін едәуір арттыратын түпнұсқа 
инновациялық шешімдер бар, бірақ олар әдеттегі шараларға қарағанда әлдеқайда қымбат және 
оларды енгізу үшін жақсы уақытты күту керек (ресурстар мен инвестициялардың 
жинақталуы). Осыған орай: 
1) бірінші кезектегі – дереу енгізуді талап ететін;
2) перспективада енгізуге жататын – бір, екі және одан да көп жылдан кейін 
инновацияларды іріктеуге ұтымды тәсілді әзірлеу қажет. Бірінші кезектегі жаңалықтарды 
таңдау кәсіпорынның алдында тұрған мәселелермен байланысты. Біз өндірілетін өнімнің 
бәсекеге қабілеттілігін және шаруашылық қызметтің тиімділігін арттыру мақсатында 
кәсіпорындарда инновациялық қызметті дамыту және жетілдіру қажеттілігін анықтайтын 

943 
проблемалардың Талдамалық схемасын келтіреміз; инновацияның дамуын тежейтін 
факторлар және осы дамуға ықпал ететін факторлар. Инновациялар өнімді жаңарту және оның 
бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ғана емес, сонымен қатар негізгі және қосалқы өндірісті 
қоса алғанда, бүкіл кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін де жүзеге асырылады. 
Қорытындысы. Осылайша, инновациялық әлеуеттің жоғары деңгейі кәсіпорынның 
тиімді инновациялық қызметін дамытудың қажетті факторы болып табылатыны анық, ал 
инновацияларды қолданбай, ғылымды қажетсінетін және жаңашылдықтың жоғары дәрежесі 
бар бәсекеге қабілетті өнімді құру іс жүзінде мүмкін емес. Осылайша, нарықтық экономикада 
инновация бәсекелестіктің тиімді құралы болып табылады. 
Әдебиет 
1
Фатхутдинов Р.А. Инновационный менеджмент. – СПб.: Питер, 2018. – 448 с. 
2
Николаев А. Инновационное развитие и инновационная культура // Проблемы теории и 
практики управления. – 2019. – №5. – C. 75-79. 
3
Жиц Г.И. Инновационный потенциал. – Саратов: Сарат. гос. техн. ун-т, 1999. – 129 c. 
4
Кокурин Д.И. Инновационная деятельность. – М.: Экзамен, 2018. – 576 c. 
5
Абдыгаппарова С.Б. Инновационный потенциал Казахстана: механизмы активизации. – 
Алматы: Экономика, 2010. – 157 с. 
6
Кайгородцев А.А. Региональная инновационная система Восточного Казахстана// 
Вестник Национальной академии Республики Казахстан. – 2017. – №2. – С. 122-128. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: