ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГТЫҢ МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРМЕН

164 
арнайы қажеттіліктері бар балалар ретінде тіркелген. Қазақстанда инклюзивті білім беруді 
қажет ететін 160 мыңнан астам мүмкіндігі шектеулi балалар бар. Олардың тек 23% - ы ғана 
осындай білім беру процесіне қатысады.
Мүмкіндігi шектеулi балалармен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс, оларды оңалту, 
әлеуметтік бейiмдеу қазiр әлеуметтік саясатта айтарлықтай маңызға ие болды.
Қазіргі уақытта әлеуметтік оңалту процесi ғылыми білімнің көптеген салаларының 
мамандарының 
зерттеу 
нысаны 
болып 
табылады. 
Психологтар, 
философтар, 
әлеуметтанушылар, әлеуметтік тәрбиешілер, әлеуметтік психологтар және басқа мамандар 
осы процестің әртүрлі аспектілерін, әлеуметтік оңалтудың механизмдерін, кезеңдері мен 
факторларын зерттейді.
Мүмкіндігі шектеулі балалармен әлеуметтік-педагогикалық қызметті ұйымдастыру-
бұл норма жағдайында жалпы қабылданған дәстүрлі тәсілдермен қол жеткізілетін әлеуметтік 
міндеттерге қол жеткізу үшін қосымша жолдарды көздейтін білім беру кеңістігін құру. 
Бүгінгі таңда мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту, тәрбиелеу және оңалту мәселесі 
күрделі болып қала береді. Мүмкіндігі шектеулі балаларды оңалтудың жаңа формалары 
дамымайды немесе өте аз дамиды.
40 мыңға жуық бала Халықты әлеуметтік қорғау жүйесінің Балалар үй-
интернаттарында тәрбиеленуде, оларда жүйелі проблемалар жоқ емес. Айта кетсек, ескірген 
ғимараттар, 
тәрбиеленушілердің 
білімсіздігі, 
қалалар 
мен 
оңалту-білім 
беру 
инфрақұрылымының орталықтарынан қашықтығы, заманауи оңалту технологияларын 
меңгерген мамандардың болмауы, мекемелердің айналасындағылардан, оның ішінде 
еріктілерден оқшаулануы және т.б. 
Әлеуметтік-оңалту қызметі – бұл дамуында мүмкіндігі шектеулі балаларды кешенді 
оңалту жүйесіндегі бағыттардың бірі ретінде пайда болған кәсіби қызметтің салыстырмалы 
түрде жаңа саласы. Оның негізгі міндеті – мүмкіндігі шектеулі балаларды қоғамдағы 
толыққанды өмірге дайындауды қамтамасыз ету. Мүмкіндігі шектеулі балаға ерекше көзқарас 
қажет. Оның жеке басының қалыптасуын тиімді басқару үшін баланың барлық жас 
кезеңдеріндегі даму ерекшеліктерін түсіндіретін психологиялық заңдылықтар туралы терең 
білім қажет. Баланың психикалық және жеке даму заңдылықтарын ескермей, әлеуметтік-
оңалту қызметі нақты мазмұннан айырылған ережелер мен әдістердің жиынтығын ғана 
ұсынады. 
Оңалту мекемелері шеңберінде мүмкіндігі шектеулі балаларға әлеуметтік-
педагогикалық көмек көрсетудің негізінде мынадай қағидаттар жатады:
● білім берудің қолжетімділігі, яғни оқыту нысандары мен әдістерінің білім алушылардың 
жеке психофизиологиялық ерекшеліктеріне сәйкестігі, олардың физикалық шектеулерін 
есепке алу және өтеу;
● мұндай баламен баға жетпес қарым-қатынасты, оның проблемасын, оның жеке 
қажеттіліктерін қанағаттандыруға шынайы қызығушылығын сезінуді қамтитын адамгершілік 
тәсіл;
● толеранттылық, яғни балалар мен ересектерден көрінетін жанашырлық, төзімділік, 
кемсітпеушілік; 
● жеке тұлғаның жеке ерекшеліктерін және ескере отырып, атаулы көмек көрсетуге 
бағытталған даралау;
● қарым-қатынас қажеттілігін қанағаттандырудан, білім алудан, басқалармен өзара 
әрекеттесуден, отбасын құрудан, қоғамның тең құқылы мүшесі болу мүмкіндігін іске 
асырудан тұратын өмірлік белсенділікке бағдарлау; 
Мүмкіндігі шектеулі баламен қарым-қатынас жасайтын әлеуметтік педагог бірнеше 
рөлдерде әрекет етеді: тәрбиеші, ата-ана, мұғалім. Сондықтан ол қамқор ата-аналарға да, 
әртүрлі профильдегі мамандарға да тән қасиеттерге ие болуы керек: мұғалімдер, психологтар, 
психотерапевтер және т. б.
Қамқор ата-ана ретінде әлеуметтік педагог әке немесе ана рөлін атқара білуі керек, 
балаға белгілі бір микроклимат, отбасылық тәрбиеге тән қарым-қатынас жайлылығын жасай 

165 
білуі керек. Ол баламен қарым-қатынаста қуаныш тауып, оның өмірімен өмір сүріп, онымен 
бірге оның жетістіктеріне қуануы керек. Ол балаға ата-анасы болмаған кезде оған жетіспейтін 
мейірімділік пен сүйіспеншілікті жеткізуі керек. Ол өз баласы сияқты баланың болашағына 
алаңдауы керек. 
Психолог ретінде ол өзін және басқа адамдарды түсініп, білуі керек, бастапқы және 
қайталама бұзылулардың ерекшеліктерін ескере отырып, баланың психологиясын білуі керек. 
Сауатты психолог болу үшін оның қажетті психологиялық дайындығы болуы керек, 
нәтижесінде белгілі бір психологиялық мәдениет, әлеуметтік-оңалту жұмысында да, 
әлеуметтік жұмыс міндеттерінің маңыздылығы туралы қоғамды насихаттау мен ағарту ісінде 
де психологиялық құзыреттілік қалыптасуы керек.
Ақыл-ойдың психологиялық мәдениетін игеру дегеніміз-сіздің психикалық 
денсаулығыңыз бен оқушыларыңыздың психикалық денсаулығына үнемі қамқорлық жасау, 
өзіңізді, басқа адамдарды, мінез-құлық пен қарым-қатынастың оңтайлы стереотиптерін білуге 
ұмтылу. 
Педагог ретінде әлеуметтік педагог тәрбиелік әсердің формалары мен әдістерін, әртүрлі 
әлеуметтік-оңалту технологияларын шебер қолдануы, оқу процесінің мақсаттары мен 
функцияларын жақсы білуі, педагогикалық этика мен педагогикалық әдепті меңгеруі керек.
Психотерапевт ретінде ол балалар мен жасөспірімдердегі стрессті, ыңғайсыздықты, 
балалардың қорқынышын жеңілдете білуі керек, баланың психологиялық қолдауын 
ұйымдастыра білуі керек. 
Мүмкіндігі шектеулі баланы әлеуметтік оңалту мақсаттарын ойдағыдай жүзеге асыру 
үшін әлеуметтік педагог терең және жан-жақты білімге ие болуы керек. Осыған байланысты 
оған қажет:
- адамның тұлға ретінде даму ерекшеліктері туралы білім;
- қоғамдық дамудың негізгі тенденциялары және қоғамның адамға қоятын талаптар туралы 
білім;
- баланың психикалық және жеке дамуының жас ерекшеліктерін және жеке ерекшеліктерін 
қалыпты түрде де, патологияда да білу;
- тұлғааралық қатынастардың ерекшеліктерін білу және олардың тұлғаның дамуына әсері;
- нақты әлеуметтік-оңалту технологияларын білу, практикалық тәжірибеге, шеберлікке және 
түйсікке ие болу. 
Мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыста әлеуметтік педагогтың қыөметі екі жақты. 
Бір жағынан, оған мұғалімнің адамгершілік қасиеттеріне қатысты нұсқаулар кіреді, өйткені 
оның негізгі қызметі баланың немесе жасөспірімнің жеке басының дамуын тәрбиелеу және 
түзету болып табылады. Бұл ереже қоғамның өмірлік тәжірибесі мен физикалық күшінің 
жоқтығынан ересектердің әділетсіздігінің құрбаны болуы мүмкін балалардың физикалық және 
рухани әлемін қорғауға деген ұмтылысынан туындайды.
Екінші жағынан, оның жұмысының нәтижелері олардың физикалық және психикалық 
денсаулығында өзгерістерді күтеді, өйткені ол өмірлік мүмкіндіктері шектеулі балалармен 
жұмыс істейді. Яғни, адамдар оны дәрігерге тән қасиеттермен көргісі келеді. Сонымен қатар, 
қоғамның атынан әлеуметтік педагог - жоғары деңгейде өзінің алдында тұрған кәсіби 
міндеттерді шеше алатын құрметті, беделді адам болып көрінуі тиіс. 
Осылайша, әлеуметтік педагогтың кәсіби маман ретіндегі қызметінің моральдық-
этикалық аспектілеріне оның мінез-құлқының нормалары мен ережелері жатады, онсыз 
әлеуметтік-оңалту процесі және мүмкіндіктері шектеулі баламен өзара әрекеттесу тиімді жүре 
алмайды деп ойлаймын. 
Қорыта келгенде, әлеуметтік педагог осы білімді іс жүзінде қолдануды, тәжірибені, 
шеберлікті, оларды шебер қолдану өнерін игеруді үйренуі керек. Әлеуметтік-оңалту 
жұмыстары көбінесе жағдайды тез бағалауды және маманның шұғыл араласуын талап етеді. 
Бұл жағдайда тәжірибе мен жоғары жеке қасиеттердің үйлесімі болып табылатын түйсігі 
көмекке келуі мүмкін. Сонымен қатар, мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс істеудегі 
кәсіби білім, дағдылар, әлеуметтік оңалтудың мақсаттары мен міндеттерін өздері шеше 

166 
алмайды. Олар тек қажетті шарттар ретінде әрекет етеді. Тәжірибе көрсеткендей, жеке 
қасиеттер әлеуметтік оңалту саласындағы терең білім мен дағдылармен бірге шешуші мәнге 
ие.
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау 
туралы ҚР заңы. – Астана.-2002. 
2.
Nur.kz сайты 
3.
Акатов Л.И. Социальная реабилитация детей с ограниченными возможностями 
здоровья / Л.И. Акатов. М.: ВЛАДОС, 2004. — 368 с. 

жүктеу/скачать 19,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: