Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігі Абай атындағы Республикалық мамандандырылған дарынды балаларға арналған қазақ тілі мен әдебиетін тереңдете оқытатын орта мектеп-интернаты
Абай қарасөздерінің орыс, ағылшын тілдеріне аударылу сипаты
жүктеу/скачать 35,86 Kb.
|
| Абай қарасөздерінің орыс, ағылшын тілдеріне аударылу сипаты
Профессор Қажым Жұмалиев кемеңгер ақынның қарасөздері туралы: “Абайдың қарасөздері – көркем әңгіме емес, даналық сөздер, мақала, ғылымдық, философиялық шолулар. Сөйтіп ол өзінің көзқарасын, дүние тануын қара сөзбен де кейінгілерге қалдырып кетті. Бірақ, Абайдың қарасөздерінің өзінше ерекшелігі бар. Оның сөйлем құрылысы да басқашалау болып келеді. Сөздердің көлемі аз болса да, мағынасы терең. Көпшілігі-ақ сұрау-жауап, не оқушылармен, не өзімен-өзі кеңесу болып құрылады. Бұл – батыс, орыс елдерінің ұлы адамдарының көп қолданған әдісі. Ғылым, көркемөнер тағы басқа мәселелер туралы өз көзқарастарын айтқанда, олар осы әдісті пайдаланған. Абай қарасөздерінің жанрлық және стильдік ерекшеліктері туралы арнайы зерттеген Х. Ж. Сүйіншәлиев өз ойын былай білдіреді: “Абайдың қарасөздері мен нақылдары – ақын творчествосының елеулі саласы, өлеңдерімен мазмұндас, идеялас, бірін-бірі толықтыра түсетін маңызды шығармалары. Сонымен бірге, әдеби жаңа түр, алғаш көрінген проза, публицистика. Ақынның тереңнен толғаған осы ойларының шынайы туындысы. Өлеңдерін туғызған тарихи әлеуметтік жағдайлар қарасөзінің тууына да себепкер. Ол өлеңдерінде де, қарасөздерінде де өмір шындығын, халықтың арманын, болашақ қамын көздеген жазушы”, [13, 346] - дей келе ақынның қарасөздерін алты топқа бөледі. Олар: 1. Өсиет-ғақлия (поучение, рассуждение) 2. Тастих (утверждение) ретінде келетін философиялық трактат 3. Нақыл сөз (афоризм, изречение) 4. Кеңес әңгіме (беседа), дидактикалық насихат (назидание) 5. Сын мақала ретіндегі публицистика 6. Көркем прозалық элементтер бар әңгіме” [13, 348] Академик-жазушы Мұхтар Әуезов ақын Абайдың қарасөздерін “Жалпы саны 46 бөлек шығарма. Оның алты-жеті үлгісі қысқа келеді. Бұл қатарға қосылатындар “Он алтыншы”, “Он сегізінші”, “Он тоғызыншы”, “Жиырмасынщы”, “Жиырма төртінші”, “Отыз бірінші”, “Қырық бесінші” сөздері. Жалпы қарасөздерден мазмұн, тақырып жағынан өзгешерек тұратын - “Қырық алтыншы” сөз. Ол тарихтық мақала-очерк тәрізді. Қазақ халқының қайдан шыққандығына арналған дәлелді, деректі қысқа зерттеу сияқты. Өзге қырық бес сөздің ішінде көлем жағынан ең мол шығарма бұрын Абайдың қолжазбаларында “Ғақлият-тасдиқат” деген атпен бөлекше көшіріліп жүретін дін, мораль мәселелеріндегі Абайдың бір үлкен ой-толғауы болады. Бұл - отыз сегізінші сөз. Абайдың “Бірінші сөзі” кіріспе ретінде келеді. Бұл Сөзде Абай жазуға қалай кіріскендігі туралы айтады, өзінің жалпы шығармашылық еңбегіне ойлы түсінік береді. Бұл Сөзде өзі туралы айта отырып, Абай өзінің не үшін ел ісінен, ғылымнан бас тартқандығы туралы да баяндап береді. Осы Сөзде ақын “Ел бағу?” деген сұрақ қояды да, сол сұрағына былай етіп жауап береді: “Жоқ, елге бағым жоқ. Бағусыз дертке ұшырайын деген кісі бақпаса, не албыртқан, көңілі басылмаған жастар бағамын демесе, бізді құдай сақтасын!” [6, 89]. Осы үзінді К. Серікбаева мен Р. Сейсенбаевтың тәржімесінде былай берілген: “Править народом? Нет, народ неуправляем. Пусть этот груз взвалит на себя тот, кто пожелает обрести неисцелимый недуг, или пылкий юноша с неостывшим сердцем. А меня сохрани Аллах от непосильного бремени.” [15, 139] С. Санбаев тәржімесі: “Попытаться облегчить страдания народа? Невозможно. Народ неуправляем. На это идет только тот, кому судьбой уготованы людская неблагодарность и проклятия, или молодежь, чье сердце горячо и не изведало еще горечи поражений. Меня же, знающего эту истину, сохрани аллах от искушения.” [16, 135]. Ал, В. Шкловский аудармасы мынадай: “Править ли мне народом? Нет, управлять им нельзя. Если этого не хочет даже тот, кто призывает на свою голову любую беду, не хочет этого даже молодежь с неостывшим сердцем, то я старик, тем более не хочу. Нет, я не знаю, как им править. Так упаси меня бог то дела, которое мне не по силам.” [17, 319] Р. МакКейннің ағылшын тіліне тәржімелегені: “Rule the people? No, the people are ungovernable. Let this burden be shouldered by someone who is willing to contract an incurable malady, or else by an ardent youth with a burning heart. But may Allah spare me this load which is beyond my powers!” [5, 78]. В. Шкловский тәржімесінде аудармашы елді тіптен бағуға болмайды деп түпнұсқа мағынасын бұрмалап жіберген. Сонымен қатар, түпнұсқада Абай өзін қарт деп атамаған және ол қалайша елді бағу керегін білмейтіндігі туралы еш сөз жазбаған. Ал, В. Шкловский аудармасында осындай артық қосылған қателіктер де бар. Бұл тәржіме аудармашының еркіндікке кеткенін көрсетеді. К. Серікбаева мен Р. Сейсенбаев, С. Санбаевтің және Р. МакКейннің де тәржімелерінде да сондай еркін аударылып, артық қосылған сөздерді байқауға болады. Мысалы, С. Санбаев тәржімесінде “искушение”, яғни, “еліктіру” сөзін, К. Серікбаева мен Р. Сейсенбаев тәржімесінде “непосильное бремя”, яғни “шамадан тыс ауыртпалық” деген сөзді, ал Р. МакКейнде “beyond my powers”, яғни, “менің күшімнен жоғары” деген артық кеткен сөздерді көреміз. Бұл сөздер де түпнұсқада жоқ, артық сөздер қатарына жатады. Осы ойынан кейін Абай былай дейді: “Мал бағу? Жоқ, баға алмаймын. Балалар өздеріне керегінше өздері бағар.” [6, 89] К. Серікбаева мен Р. Сейсенбаев тәржімесі: “Умножать ли стада? Нет, не стоит заниматься этим. Пусть дети растят скот, коль им надобно.” [15, 139] С. Санбаев былайша тәржімелеген: “Может быть, умножать стада? Не хочу? Пусть дети, если им надобно разводят скот сами.” [16, 135] В. Шкловскийдің нұсқасы: “Умножать ли мне стада? Нет, я не хочу заниматься этим. Пусть дети разводят скот, сколько им вздумается.” [17, 319] Р. МакКейннің ағылшынша нұсқасы: “Shall I multiply the herds? No, I cannot do that. Let the young folk raise livestock if they need them.” [5, 78] К. Серікбаева мен Р. Сесенбаев аудармасында түпнұсқадағы “Жоқ, баға алмаймын” дегенді “Нет, не стоит заниматься этим” деп, яғни, қазақшаласақ “Жоқ, бағудың қажеті жоқ” деген болып шығады. Осы жай сөйлемді В. Шкловский мен С. Санбаев автор ойын бұрмалап “не хочу”, яғни, “баққым келмейді” деп өзгертіп жіберген. Және де осы үзіндідегі келесі сөйлемде Абай малды балалар өздеріне керегінше бақсын десе, В. Шкловский тәржімесінде балалар ойларына келгенінше бақсын деп дұрыс емес берілген. Ал, ағылшынша тәржімеде аудармашы түпнұсқадағы “балалар” сөзін “young folk” деп, дәлме-дәл аударсақ “жас халық” деп сөзді бұрмалап жіберген. Оны ағылшын тілі оқырмандары дұрыс түсінбей, ақын “бүкіл халық” туралы айтып отыр деп ұғынуы әбден мүмкін. Абай өзінің көптеген қарасөздерінде қазақ мақалдарын көрсетуімен қатар өз ойларын да мақал ретінде бере білген. “Алтыншы сөзінде” Абай: “Қазақтың бір мақалы: “Өнер алды – бірлік, ырыс алды – тірлік” дейді. Бірлік қандай елде болады, қайтсе тату болады – білмейді. Қазақ ойлайды: бірлік аты – ортақ, ас ортақ, киім ортақ, дәулет ортақ болса екен дейді. Олай болғанда байлықтан не пайда, кедейліктен не залал? Ағайын құрымай мал іздеп не керек? Жоқ, бірлік – ақылға бірлік, малға бірлік емес.” - [6, 95] дейді. К. Серікбаева мен Р. Сейсенбаев тәржімесінде бұл үзінді былай берілген: “Одна из казахских пословиц гласит: “Начало успеха – единство, основа достатка - жизнь”. Но у каких людей бывает единство, и как они добиваются согласия между собой – казахи не знают. Полагают, что это – общность скота, имущества, еды. Если так, то какой прок от богатства, и какой вред от нищеты? Стоить ли трудиться ради богатства, не избавившись прежде от родственников? Нет, единство должно быть в умах, а не в общности добра.” [15, 151] С. Санбаев былай етіп тәржімелеген: “У казахов бытует пословица: “Единение – это верх искусства, а существование – основа достатка”. Но казахи не ведают, что такое единение и когда рожается согласие. Они полагают, что единство – это общность имени, пищи, одежды, достояния. Но если так, то какая польза от богатства и какой вред от бедности?.... Нет, людьми должна двигать общность мысли, направленная на благо, а не тяготение к общему добру.” [16, 143] В. Шкловский нұсқасы: “Одна из казахских пословиц гласит: “Начало умения в обиденении. Начало достатков в труде”. Но что такое единение и как его достичь – казахи не знают. У казахов выходит так, что единение – это общность скота, еды, и одежды. Но если это так, то какая же полза от богатства и какой убыток в бедности? Зачем искать богатства на стороне, если оно есть у тебя в роду и его можно выпросить? Но это ли единение? Нет, единение в общности мысли, в общих намерениях, а не в мнимой общности богатства, которое будто бы можно выпросить у своей родни.” [17, 330] Р. МакКейннің ағылшынша нұсқасы: “According to a Kazakh proverb: “The source of success is unity, and of well-being – life”. Yet what kind of people are they who live in unity and how do they achieve such accord? The Kazakhs are quite ignorant on this score. They think that unity resides in the common ownership of livestock, chattels and food. If this where so, then what use wealth and what harm in poverty? Would it be worthwhile working hard to grow rich without first getting rid of one’s kith and kin? No, unity ought to be in peoples mind and not in communal wealth.” [5, 89] ҚОРЫТЫНДЫ Абай шығармашылығының өзге тілдерде сәтті жасалған тәржімелер бар болғанымен, ол аудармалар Абай деңгейінде жасалмаған. Абайдың ақындық даралығын, стилін еш аудармашы жеткізе алмаған деуге де болады. Абай шығармашылығын өзге тіл оқырмандарына Абайдай жеткізу үшін аударма өнерінің асқан маманы, саңлақ шебері, Абайдың өзіндей ақындық өнердің асқан майталманы болуы қажет. Сол кезде ғана тәржімешілер қазақтың ұлы ақыны, ойшылы, данасы – Абай (Ибраһим) Құнанбайұлының шығармасын өзге тілдерге Абайша жеткізе алады. жүктеу/скачать 35,86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|