ТілдіК ТАлдАу МеН  ЖИНАқТАу дИСГРАфИя

35

4)  сөзде дыбыстың орнын анықтау.

ашық және жабық буында фонематикалық талдау келесі кезектілік 

пен жүреді.

1)  жабық немесе бітеу буындық талдау. ( ап,ум). басында дауысты 

дыбысты, содан кейін дауыссыз дыбысты ажыратамыз.

2)  ашық буындық талдау. (па, му).  кері кезектілікпен осы дыбы-

стармен ауысады.

3)  Ұқсас  дыбыстардан  құралған  ашық  және  жабық  буындардың 

дифференциясы. ( ап, па, ум, му)

сөз деңгейіндегі қателер.

келесі қателер анықталды: сөздердің бөлек жазылуы, контаминация, 

сөздерді бірге жазу. а.к. маркова және з.е.агранов сөйлемнің  буындық 

құрылымның қалыптасу кезеңін уйрету.

1)  кезең. Дайындық (вербальсыз деңгей)

зейін қою.

сөздің ырғақтылығымен жұмыс.

координациялық және үйлестіру жұмысының дамуы.

2)  кезең. түзету. (Вервальды деңгей)

Дауысты  дыбыстар  деңгейі.  балалар  дауысты  дыбыстармен, 

әріптермен танысады. 

буын деңгейі. сөздегі ашық және жабық буындармен кестенің көмегі 

арқылы танысады.

сөз деңгейі:

- 

ашық буындыекі буынды сөздер: мата, шана

- 

ашық буынды үш буынды сөздер: ба – ла – пан, жа- па –лақ

- 

жабық буынды бір буынды сөздер: лақ,тал, мал.

-  екі  буынды  сөзде  жабық  буынның  соңында  келуі:  ли  –  мон,  ка-

бан.

- 

сөз ортасындағы екі буынды сөз: қымбат,қасқыр

- 

екі  буынды  дауыссыз  сөзде  жабық  буында  ортасында: 

құрбы,қақпақ.

- 

Үш буынды сөзде жабық буынның соңында келуі. лимонад, ко-

ридор

- 

Үш  буынды  сөзде  дауыссыз  дыбыстардың  қатар  келуі 

мақтаншақ,дастарқан.

- 

Дауыссыз  дыбыстар  қатар  келетін  бір  буынды  сөздер  .  құрт, 

лифт

- 

екі буынды сөздегі дауыссыз дыбыстар қатар келгенде : қуыр – 

дақ,жұл – дыз.

- 

төртбуынды сөз: құмырысқа, пирамида

36

1. 

сөйлем деңгейіндегі қателер.

тілдік талдау мен жинақтау сөйлемдегі мәтінде қарастырылады:

- 

сөйлеммен  танысу  –  сөйлемдегі  негізгі  диффренциациялық 

жинақтағы жеке сөздер.

- 

сөйлемдегі диффренциациялық сөз тіркестері 

- 

сөйлемде талдау құрылымынң дамуы – санын, кезектілігін, ор-

нын анықтау.

- 

заттың кеңістікте орналасуымен танысу.

- 

мәтінмен  танысу  –  мәтіннің  негізгі  белгілері,  сөйлемдегі 

мәтіннің кезектілігі. 

 балаларда тілдік талдау мен жинақтауды түзету жұмыстары: 

- 

интеллекті бойынша  даму жұмыстары (ойлау қабілетінің даму 

әрекеттері:зейін, қабылдау, есте сақтау)

- 

Қолдың  ұсақ  моторикасының  дамуы  (саусақтармен  ойын, 

жаттығулар, трафареттармен сурет салу және т.б)

- 

сөйлеу  тілінің  қабылдау  мен  түсініуі  (тұрмыстық  және 

ойындық  жағдайларды  құрылымын  уақыт  өткен  сайын  күрделендіру, 

грамматикалық констукция , сөздік қорын молайту)

- Экспрессивті сөйлеу тілінің дамуы, фразалардың қалыптасуы, жай 

сөйлемдерді қолдануы.

балалар оқу жылының соңында мынаны білуі қажет:

1)  Дауысты дауыссыз дыбыстардың,әріптердің аттарын.

2)  нақты  түсінік:дыбыс,  әріп,  буын,сөз,  сөз  тіркестері,сөйлем, 

мәтін,дауысты буындар.

3)  Олардың өз арасында қандай айырмашылығы бар: дыбыс пен 

әріптің, дауысты дауыссыз дыбыстардың, буындардың, сөздердің, сөз 

тіркестерінің, сөйлем және мәтін.

4)  буындардың,дыбыстардың,сөздердің графикалық белгісін білу.

5)  сауатты жазу.

балалар оқу жылының соңында мынаны білуі қажет:

1)  Дауысты және дауыссыз дыбыстарды ажырату

2)  Дыбыс пен әріпті, буын мен сөзді, сөз тіркестері мен сөйлемді 

ажырату.

3)  буындағы дауысты ажырату

4)  сөздегі дыбыстың орнын кезектілігін анықтау: дауысты және 

дауыссыз дыбыстардың.

5)  сөйлемдегі сөздің дыбыстың буынның санын анықтау.

6)  сөздік,  буындық,  дыбыстық  талдау  мен  жинақтау,  сонымен 

бірге сөйлемге тілдік талдау мен жианақтау.

7)  сөздің және буынның, дыбыстың графикалық белгісін білу.

37

Осы  үлгідегі  кезеңдік  жұмыстарды  орындау,тілдік  талдау  мен 

жинақтау  қалыптасады.  логопед  баламен  жүйелі  түрде  бір  жыл 

жұмыстанса баланың динамикасының өсуіне көмектеседі.

түзету  әдістемесінің  негізі  -    логопедиялық  жұмыстың  келесі 

принциптері.

Дифференциалдылық принцип.

логопедиялық  түзету  жұмысында  тілдік  талдау,  жинақтау  дисгра-

фия бұзылыстарының тек этиологиясымен емес,тілдік бұзылыстардың 

механизмдері мен құрылымы,бірақ  ересектер есебінен, индивидуальды 

– балалардың тілдік даму деңгейіндегі психологиялық ерекшеліктері.

жинақтау принципі.

көптеген  жағдайларда  төменгі  сыныптарда  дисграфия  ауызша 

сөйлеу  тілінің  дамымауынан,яғни  тілдің  қалыптаспауынан  туын-

дайды.логопедиялық  әрекетте  дисграфияны  түзету  барлық  тілдік 

бұзылыстардың жинақтаумен іске асады.(ауызша сөйлеу, жазу) 

патогенетикалық принцип. 

жазу бұзылыстары есепке алу механизімімен жорамалданады.тілдік 

талдау,  жинақтау  дисграфия  бұзылыстарын  түзетуде  сөйлемде  сөзді 

талдау дағдысының қалыптасуы, буындық және фонематикалық талдау, 

жинақтау т.б 

жазу  бұзылысының  дәрежесі  мен  белгілерін  есепке  алу 

қағидалары.

Дисграфия 

деңгейінің 

жетілмеуі 

басқада 

функциялар 

түрінде,оқушылардың  жазу  бұзылыстарының  әр  түрлі  болады. 

Дисграфияның  ең  күрделі  деңгейіне,  тілдік  талдау  мен  жинақтаудың 

қалыптаспауы, фонематикалық талдау, жинақтау мен сөйлемдегі сөзді 

талдау реті де балаларда дамымағын. ал дисграфияның жеңіл діңгейіне, 

фонематикалық күрделі түрі дамымаған болуы мүмкін. логопедиялық 

жұмыстың  бұл  бағыты  дифференциалды  есепке  алу  және  бұзылу 

деңгейі, жазу дағдысының қалыптаспауы.

жазу үрдісінің,  құрылымын психологиялық қағидаларын есепке алу 

және тілдік бұзылу қызметінің сипаттамасы.

жазу  үрдісі  өзінің  күрделі  көпдеңгейлілік  қызметін  ұсынады, 

құрылымы  яғни  топтық,  операциялық  деп  бөлуге  болады.    жазу 

бұзылысынан қиындық көретін балалар,түрлі механизмдер мен күрделі 

тілдік қызметпен айқындалады: 

а) операцияның біреуі қалыптаспаса 

б) бірнеше операция қалыптаспаса, 

в)  бағдарламаға  сай  операциялар  дербес  қызмет  ретінде 

қалыптаспауы.

38

логопедиялық жұмыстың принциптері тек саналы әрекетте туында-

майды, бірақ оны дағдылы әрекетке дейін жетілдіру керек.  Оты талап-

пен ғана қалыпты тұтас  жазу процесіне ауысуға болады.

саналы әрекеттің кезеңдік қалыптасу принциптері.

психологиялық  зерттеулерде  а.н.  леонтьев,  п.Я.  гальперин,  Д.б. 

Эльконин  саналы  әрекеттің  қалыптасуы  –  күрделі  және  ұзақ  прцесс, 

сыртқы  операциялардың  бастамасы,  содан  кеін  қысқарады,  нақтыла-

нады, дағдыланып, ақырындап саналы жоспарға әкеледі, қызықтырады. 

жүйелілік принцип.

тілдік  талдау  мен  жинақтау  негізіндегі  дисграфия  бұзылыстары 

түзетуде жүйелілік әдістері қолданылады. 

Онтогенетикалық  принцип.  бұл  процестің  функцияларының 

қалыптасуы, жазуды меңгеруін қамтамасыз ету, бұл кезеңдерді оқыту 

және  онтогенездің кезектілігінің қалыптасауы. 

логопедиялық  түзету  жұмысы  тілдік  жинақтау,  талдау    негізіндегі 

дисграфия бұзылыстарын бөліп қарастырды;

1)  мәтіннің талдау мен жиақтау құрылымын дамыту.

2)  сөйлемнің талдау мен жинақтау құрылымын дамыту.

3)  буындық талдау мен жинақтауды дамыту

4)  Фонематикалық талдау мен жинақтауды дамыту.

тілдік  талдау  мен  жинақтау  негізіндегі  дисграфия  бұзылыстары 

түзетуге келесі әдістер қолданылады:

тәжірибелік 

1.  жаттығу  –  бұл  баланың  тәжірибелік  және  ойлау  әрекетіне 

арналған тапсырмаларды көп реттік қайталауы.

а) еліктеу – орындаушылық

б) құрастырушы

В) шығармашылық бағыттағы жаттығулар

1. Ойындық әдіс  - ойын әрекетінің түрлі компоненттерін колдану.

2.  Үлгілеу  –  бұл  процесс  құрылым  объектілерінің  толықтай 

үлгісін  қалыптастыру,  осы  объект    элементтерінің  өзара  байланысу 

қатынастары. 

көрнекі құралдар 

1. бақылау 

2. суреттерді қарау

3. тапсырманың үлгісін көрсету

ауызша және жазбаша әдістер.

1. әңгіме 

2. алдын алу, хабарлау және қорытынды әңгімелер.

39

жүктеу/скачать 358,12 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: