ҚазаҚстан Республикасының тӨтенше табиғи және теХногендік

51
Қазақстан Республикасының төтенше табиғи және техногендік апаттардан халықты
2. Халықтың қауіпсіздігін және қоршаған ортаны, төтенше басқаруды қамтамасыз ету.
3.  Төтенше  жағдайларда  объектілер  мен  экономиканың  секторларының  тұрақтылығын 
арттыру.
4. Материалдық-техникалық және қаржылық қолдау, төтенше резерв қоры.
5.  Мемлекеттік  қадағалау  және  табиғи  және  техногендік  сипаттағы  төтенше  апаттар 
және халықтың, аумақтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды жүзеге 
асыруды бақылау» [1].
Төтенше жағдайларда аймақтар мен халықтың қауіпсіздік мәселелерін реттеудегі заң шығару 
жүйесінде 2014 жылдың 11 сәуір күні бекітілген Қазақстан Республикасының «Азаматтық 
қорғау  туралы»  заңы  енгізіліп,  бұрын  қолданылған  «Табиғи  және  техногендік  сипаттағы 
төтенше жағдайлар туралы», «Өрт қауіпсіздігі», «Құтқару қызмет және құтқарушылар туралы», 
«Азаматтық  қорғаныс  туралы»,  «Мемлекеттік  материалдық  резервтер  туралы»,  «Қауіпті 
өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы», Заңдар өз күшін жойды [2].
Қазақстан Республикасының «Азаматтық қорғау туралы» Заңы тікелей әрекет актісі болып 
табылмайды. Тәжірибеде оның қолданылуын қамтамасыз ету үшін көптеген ұйымдастырушылық 
және құқықтық базаны қалыптастыруды реттейтін берілген заңның мақалаларының орындаулы 
тікелей  болып  табылмайды.  Осылайша,  болашақта  арнайы  заңның  барлық  ережелерін 
ақпаратты ашып көрсету болатын құқықтық актілердің бірқатар қажеттілігі бар.
Осындай нормативтік актілерге 1997 жылғы 28 тамызда Қазақстан Республикасы Үкіметіні 
қабылдаған  №1298  қаулысы  «Төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  және  оларды  жоюдың 
мемлекеттік  жүйесі  туралы»  заңнамасы  болып  табылады  [3].  Бұл  қаулы  алдын  алу  және 
төтенше жағдайларды жою жүйесін «Төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою 
мемлекеттік  жүйесі»  болып  өзгерді.  Осы  Жарлық  өз  кезегінде,  күштер  мен  құралдардың 
құрамы  принциптерін  анықтайды,  төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  және  жою  бойынша 
Мемлекеттік жүйенің, міндеттері мен негізгі элементтерінің өзара іс-қимыл орындау тәртібі 
туралы Ережені бекітеді, ТЖМЖ негізгі сұрақтарын реттейді.
Төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  және  оларды  жою  мемлекеттік  жүйесі  мыналарды 
қамтиды:  оның  аумақтық  органдары  мен  ведомстволық  бағынысты  ұйымдардың  төтенше 
жағдайға арналған Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы; орталық және 
жергілікті атқарушы органдардың басқару органдары, олардың құзыретіне кіретін мәселелер 
бойынша төтенше басқаруды қамтамасыз ету ұйымдары. ТЖМЖ үш деңгейі бар: мемлекеттік, 
жергілікті және нысанды.
Республикалық деңгейге ТЖМЖ (мемлекеттік) бойынша мыналар жатады: табиғи және 
техногендік  сипаттағы  төтенше  жағдайлар,  оның  аумақтық  органдары  мен  ведомстволық 
бағынысты ұйымдары, сондай-ақ өзге де орталық атқарушы органдардың, орталық баж және 
бақылау мұнарасы, электр және қадағалау, мониторинг және жауап құралдары саласындағы 
уәкілетті  орган,  ұялы  командалық  хабарламалар  және  байланыс.  Осы  органдардың  іс-
қимылын, шешімдері ұсынымдық сипатта болатын төтенше жағдайлардың алдын алу және 
жою бойынша ведомствоаралық мемлекеттік комиссия жүзеге асырып, ТЖМЖ шеңберінде 
үйлестіреді. 
ТЖМЖ жергілікті деңгейде Төтенше табиғи және техногендік сипаттағы жағдайлардың, 
кезекші диспетчерлік қызмет және ұйымдардың, күштер мен қадағалау, мониторинг және 
жауап құралдары саласындағы уәкілетті органның, жергілікті атқарушы органдардың, осы 
аумақтағы аумақтық органдардың (облыстық, қалалық және аудандық әкімшілік) бөлімдері 
кіреді. Олардың қызметін үйлестіру, шешімдері ұсынымдық сипатта болатын тиісті аумақтық 
төтенше комиссияның міндетінде.
ТЖМЖ өнеркәсіп (объектілік) жүйесі, Қазақстан Республикасының орталық атқарушы 
органдарында, құрылған мекемелерде төтенше жағдайлардың алдын алу және жою оларға 
бағынышты объектілерде тікелей жүргізіледі.
Өндіріс жүйесіндегі нақты құрылым, қаржыландыру тетіктері Қазақстан Республикасының 
тиісті орталық атқарушы органдарымен, ұйымдармен айқындалады.
Сонымен  қатар,  әрбір  саланың  (объект)  ішкі  жүйесі,  оның  сілтемелері,  әдетте,  басшы 
органдарды, күнделікті басқару органдарды (кезекшілік-диспетчерлік қызмет көрсету), күші 
мен қауіпті нысандар бойынша басқару элементтерін орнату және қоршаған орта жағдайын 
бақылауды, энергетика және төтенше жағдайларды жоюды қамтиды. Төтенше жағдайлардың 
алдын алу және жою бойынша шешімдер қабылдау кезінде назарға өнеркәсіп органдарының 
ұсынысы  қабылданады.  Қазақстан  Республикасы  (салалық  комиссия-Төтенше  жағдайлар-
50
ҚазаҚстан Республикасының тӨтенше табиғи және теХногендік  
апаттаРдан ХалыҚты және аумаҚтаРды ҚоРғау саласындағы 
заңнамасы
Жуматов К.Е.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ӘжТАД кафедрасының оқытушысы, 
полиция майоры
Мухлыгина Т.В.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы ӘжТАД кафедрасының аға оқытушысы, 
құқық қорғау магистрі, полиция капитаны
Қазіргі жағдайда Қазақстан Республикасының заңнамасын іске асыру және қалыптастыру 
мәселелері үлкен дәрежеде елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты. Себептер 
негізінде,  қазіргі  таңда,  халық  пен  аумақтарды  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету,  төтенше 
жағдайлардың алдын алу және жою өзекті мәселелерге айналды. 
Объективті қиындықтарға байланысты, заң тәжірибесінде алғаш рет осы проблемаларды 
түсіну маңыздылығын арттырады, атап айтқанда, техногендік авариялар мен апаттардың, 
табиғи апаттар, экологиялық апаттар немесе азаматтардың құқықтық шарттары мен өкілді 
және атқарушы органдармен өзара іс-қимыл ұйымдастыру нысандарына әкеп соқтыратын 
басқа да түрлі төтенше жағдайлар оқиғалары көрініс табады.
Отандық заңнаманы дамытудың осы кезеңінде маңызды рөл мемлекеттік органдар тарапынан 
шешім  қабылдауда  нақты  үйлестіруді  қамтамасыздандыруға  бағытталуы  тиіс  төтенше 
жағдайларды теріс салдарын жою процесінің бірыңғай құқықтық реттеуін алдын алу және 
қалыптастыру болып табылады.
Экономика ғылымдарының докторы, профессор А.К. Микеев мынадай тұжырымды атап 
көрсетеді: «Төтенше жағдайлардың алдын алу және салдарын жою саласындағы заңнаманы 
қалыптастыру келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
1. Төтенше жағдайлардың алдын алу және жою жөніндегі ұлттық қызметтердің пайдалану 
саласындағы мемлекеттік саясатты.
11.  Об  официальном  толковании  пункта  1  статьи  4  и  пункта  2  статьи  12  Конституции 
Республики Казахстан: Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 
28 октября 1996 года N 6/2 // Вестник Конституционного Совета Республики Казахстан. – 
1998. – Вып. 1. – С. 153-157. 
12. Общая теория права и государства: учебник / под ред. В.В. Лазарева. – М.: Юрист, 
1994. – 360 с. 
13. Алексеев С.С. Государство и право. Начальный курс. Изд. 2-е, перераб. и доп. – М.: 
Юридическая литература, 1994. – 192 с. 
14.  Сейфуллина  А.Б.  Ограничение  прав  и  свобод  человека  в  правовом  государстве 
(общетеоретические  проблемы):  автореф.  дис.  …канд.  юрид.  наук:  12.00.01.  –  Алматы, 
2006. – 31 с. 
ТҮЙІН 
Мақала адамның өмір сүру конституциялық құқығын жүзеге асыру бойынша мемлекеттік-құқықтық 
механизмінің түсінігі мәселелеріне арналған. Автор көтеріліп отырған мәселелер жөніндегі 
пікірлерге ғылыми тұрғыда талдаулар жүргізеді және өзінің көзқарасын ұсынады.
РЕЗЮМЕ 
Статья посвящена проблемам определения понятия государственно-правового механизма 
реализации конституционного права человека на жизнь. Автор анализирует научные взгляды 
ученых на данную проблему и высказывает свое мнение.
reSume
The article is devoted to the problems of notion about the state and legal mechanism realisation 
of the constitutional rights of human to life. The author analyses the scientific views of scientists 
to this problem and gives his opinion.
1 секция  

к.е. Жуматов, Т.В. Мухлыгина

52
бұдан әрі) орталық атқарушы органдарының Төтенше жағдайлар жөніндегі комиссиясы осы 
саладағы ұйымдардың, мекемелер мен қызметтердің іс-қимылдарын үйлестіреді.
Қазіргі  заманғы  қоғамның  аса  маңызды  мәселесі  түрлі  сипаттағы  төтенше  жағдайлар 
салдарын, зиянды әсерлерінің жалғастыру болмысының нәтижесінде тәуекел арттыру факті 
болып  табылады.  Соңғы  жылдары  төтенше  жағдайларды  жою  тәжірибесі  жалғасып,  кең 
ауқымды  авариялар  мен  дүлей  апаттар  мәселелері  бойынша  Қазақстан  Республикасының 
Ішкі істер министрлігінің рөлі айтарлықтай өсіп отырғанын көрсетеді.
Алдын алу және заңнамада үлкен назар аударатың құқық қорғау органдарының (бұдан 
әрі  -  ІІО)  қызметінің  нысандары  мен  әдістерін  қайта  қарау,  халықтың  қауіпсіздігі  пен 
тәртіпті ұйымдастыру Қазақстан Республикасында төтенше жағдайлар салдарын жою қажет. 
«Азаматтық қорғау туралы» ҚР Заңына сәйкес ажырамас бөлігі ретінде ІІО қызметкерлері 
қарастырылуы тиіс.
Іс жүзінде, алдын алу мен апатты жою бойынша мынадай комиссия құрылған:
- Төтенше жағдайлардың алдын алу және жою бойынша ведомствоаралық мемлекеттік 
комиссиясы;
-  Аймақтар,  қалалар  мен  аудандардың  облыстық  төтенше  жағдайлар  жөніндегі 
комиссиясы;
- Қазақстан Республикасы (бұдан әрі орталық атқарушы органдардың төтенше жағдайлар 
жөніндегі комиссия) - төтенше жағдайлар жөніндегі комиссиясы;
- Мұнай төгілуіне ден қою жөніндегі; көлік секторында қауіпсіздік пен лаңкестікке қарсы 
қамтамасыз ету үшін үйлестіру кеңесі Ұлттық комиссиясы;
- Аймақтық (қалалық) көлік қауіпсіздігі жөніндегі комиссиясы;
- Республикалық және аумақтық эвакуациялау комиссиясы;
- Орталық және жергілікті атқарушы органдардың эвакуациялау және оларды орналастыру 
комиссиясы;
- Азаматтық қорғаныс басшыларының шешімімен құрылған комиссия, төтенше эвакуациялау 
және оларды орналастыру комиссиясы.
Осылайша,  адам  өмірі  мен  денсаулығын  қорғауда,  мәдени,  материалдық  активтер  мен 
қөршаған ортаны барлық деңгейлерде, төтенше жағдайларда қорғау тапсырмасын шешу үшін, 
Қазақстан  Республикасының  және  өз  жарғыларының  заңнамасына  сәйкес,  ерікті  негізде, 
қоғамдық ұйымдар қатыса алады.
Қазақстан Республикасының заңнамасы мен Конституциясына сәйкес ТЖМЖ Қазақстан 
Республикасының Президенті және Үкіметі; табиғи және техногендік сипаттағы төтенше 
жағдайлар саласындағы уәкілетті орган; Қазақстан Республикасының (функционалдық және 
кіші салалық басшылығы) орталық атқарушы органдары басқарады.
Заң шығарушы органның төтенше басқару саласындағы жұмысы дұрыс сараланбағандылығының 
салдарынан Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 1 қазандағы №662 
бұйрығымен «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің аумақтық органдары және 
бөлімдерін бекіту туралы» заңнама пайда болды [4].
Осы құжатқа сәйкес, Төтенше жағдайлар министрлігі, Қазақстан Республикасы (бұдан 
әрі  -  ҚР  ІІМ  ТЖК)  Ішкі  істер  министрлігі  Төтенше  жағдайлар  жөніндегі  комитет  болып 
қайта құрылды. ТЖК Қазақстан Ішкі істер министрлігінің ведомствосы болып табылады. 
Азаматтық қорғау; табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу 
және жою бойынша; халыққа шұғыл медициналық және психологиялық көмек көрсету; өрт 
қауіпсіздігі және Қазақстанның азаматтық қорғаныс ұйымдары саласындағы ерекшеліктері 
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады:
Қазіргі  уақытта,  Қазақстан  Республикасы  Төтенше  жағдайларды  алдын  алу  және  жою 
мемлекеттік құрылымы мен Ресей Федерациясының осындай құрылымы да дерлік ұқсас: Қазақстан 
Республикасында - Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің төтенше жағдайлар 
бойынша Комитеті, Ресей Федерациясында - ведомствоаралық комиссия. Жоғарыда аталған 
органдар бірегей функцияларды орындайды. Сондықтан, Ресей доценті А.В. Рачкаускастың 
пікірін  атап  өткім  келеді:  «төтенше  жағдайлар  жөніндегі  ведомствоаралық  комиссияның 
тиімді жұмыс істеуі үшін назарға соңғы ғылыми әзірлемелерді құқықпен байланыстырған 
жөн:
-  Төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  мен  оларды  жою  жөніндегі  федералдық  атқарушы 
билік органдарының өзара іс-қимылын жүзеге асыру үшін қажетті шешімдерді өз құзыреті 
шегінде қабылдау;
к.е. Жуматов, Т.В. Мухлыгина

53
- Ірі авариялар, табиғи және басқа да апаттардың салдарын жою жөніндегі жұмыстарды 
РФ Үкіметінің тікелей басшылығы атынан жүзеге асыру;
- Үкімет заңнамалық және комиссияның құзыретіне жатқызылған өзге де нормативтік-
құқықтық құжаттарға үлесін енгізу;
- Комиссияның қызметіне байланысты туындаған мәселелер бойынша федералды атқарушы 
билік органдарының лауазымды тұлғаларын тыңдау;
- Комиссияның жұмысы үшін атқарушы федералдық билік органдарынан, Ресей Федерациясының 
субъектілерінен қажетті өзге де ақпаратты сұрау; 
- Федералдық бюджеттен бағдарламалық іс үшін бөлінген қаражаттың жұмсалуын бақылау, 
соның ішінде төтенше жағдайлардың алдын алу және жою бойынша комиссияға ұсынылған, 
федералдық мақсатты бағдарламасын, атқарушы биліктің федералды органдарының орындауын 
бақылау;
-  «Төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  және  жою  бойынша  талдамалық,  сараптау  және 
басқа да жұмыстарды орындауға Ресей Федерациясының (олардың басшыларымен келісім 
бойынша) кәсіпорындары мен ұйымдарының мамандарын тарту [5].
Біздің елімізде, Қазақстан Республикасы Ішкі істер Министрлігі ТЖК құзыретiне сәйкес 
шешімдері,  ТЖМЖ  барлық  органдары  үшiн  мiндеттi  болып  табылатыны  туралы  фактіні 
заңдастыру қажет.
ҚР ІІМ қызметкерлерінің арасында төтенше жағдайлар туындаған жағдайда оның теріс 
салдарын жою және жаңа төтенше жағдайлардың пайда болуын алдын алу үшін оперативті 
штаб құрылады. Олардың кәсіби біліктілігі ТЖМЖ талаптарына жиі сәйкес келмейді, өйткені, 
төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою проблемасын шешу үшін тағайындалған 
қызметкерлер әрқашан білікті болуы мүмкін емес.
Осы негізде, сондай-ақ тұрақты жұмыс істейтін органдар ретінде ТЖМЖ жедел штабын 
құру дұрыс болар еді. Арнайы оқытылған персонал жүйесі болған жағдайда және арнайы 
құрал-жабдықтар  жедел  штабы  Қазақстан  Республикасы  Ішкі  істер  министрлігі  Төтенше 
жағдайлар жөніндегі комитетінің негізі болуы мүмкін. Болашақта осы штабтарға төтенше 
жағдайда іс-әрекет ұйымдастыру үшін жауаптылықты жүктеу керек.
Сондықтан, төтенше жағдайлардың алдын алу және жою кезінде жақсы нәтижеге қол жеткізу 
үшін  Қазақстан  Республикасының  ішкі  істер  органдарының  және  жұмысты  ұйымдастыру 
мемлекеттік жүйесін қайта қарау қажет. Төтенше жағдайлардың алдын алу және жою үшін 
қызметкерлерді оқыту үшін толық жауапты, ҚР ІІМ басқа бөліктерінде өзара әрекеттесетін, 
олардың қызметiн қадағалауды жүзеге асыратын, алынған ақпаратты қамтамасыз ету және 
талдау жүргізетін бір орган құру қажет.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Микеев А.К. Формирование системы российского законодательства в области защиты 
населения и территорий от чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера // 
Совершенствование системы экстренного реагирования органов внутренних дел и внутренних 
войск на чрезвычайные обстоятельства: Труды Академии / Редколлегия: А.А. Баев и др. – 
М.: Издательство Академии МВД России, 1996. - С.  29-37.
2. Азаматтық қорғау туралы: Қазақстан Республикасының 2014 жылы 11 сәуірдегі Заңы 
// http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z1400000188
3.  Төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  және  оларды  жою  мемлекеттік  жүйесі  туралы: 
Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 28 тамыздағы №1298 қаулысы // http://emer.gov.
kz/npa/postanov/doc/1298.doc.
4.  Қазақстан  Республикасы  Ішкі  істер  министрлігінің  ведомстволары  мен  аумақтық 
органдардың бекіту туралы: Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 1 
қазандағы № 662 бұйрығы // http://adilet.zan.kz/rus/docs/V1400009792
5. Рачкаускас А.В. К вопросу об эффективности управления силами ОВД в чрезвычайных 
ситуациях  // Совершенствование системы экстренного реагирования органов внутренних 
дел и внутренних войск на чрезвычайные обстоятельства: Труды Академии / Редколлегия: 
А.А. Баев и др. – М.: Издательство Академии МВД России, 1996. - С. 37-44.
ТҮЙІН 
Мақалада авторлар Қазақстан Республикасының заңнамасында көрсетілгендей халықтың 
және аумақтардың табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардан қорғау бойынша 
Қазақстан Республикасының төтенше табиғи және техногендік апаттардан халықты
52
бұдан әрі) орталық атқарушы органдарының Төтенше жағдайлар жөніндегі комиссиясы осы 
саладағы ұйымдардың, мекемелер мен қызметтердің іс-қимылдарын үйлестіреді.
Қазіргі  заманғы  қоғамның  аса  маңызды  мәселесі  түрлі  сипаттағы  төтенше  жағдайлар 
салдарын, зиянды әсерлерінің жалғастыру болмысының нәтижесінде тәуекел арттыру факті 
болып  табылады.  Соңғы  жылдары  төтенше  жағдайларды  жою  тәжірибесі  жалғасып,  кең 
ауқымды  авариялар  мен  дүлей  апаттар  мәселелері  бойынша  Қазақстан  Республикасының 
Ішкі істер министрлігінің рөлі айтарлықтай өсіп отырғанын көрсетеді.
Алдын алу және заңнамада үлкен назар аударатың құқық қорғау органдарының (бұдан 
әрі  -  ІІО)  қызметінің  нысандары  мен  әдістерін  қайта  қарау,  халықтың  қауіпсіздігі  пен 
тәртіпті ұйымдастыру Қазақстан Республикасында төтенше жағдайлар салдарын жою қажет. 
«Азаматтық қорғау туралы» ҚР Заңына сәйкес ажырамас бөлігі ретінде ІІО қызметкерлері 
қарастырылуы тиіс.
Іс жүзінде, алдын алу мен апатты жою бойынша мынадай комиссия құрылған:
- Төтенше жағдайлардың алдын алу және жою бойынша ведомствоаралық мемлекеттік 
комиссиясы;
-  Аймақтар,  қалалар  мен  аудандардың  облыстық  төтенше  жағдайлар  жөніндегі 
комиссиясы;
- Қазақстан Республикасы (бұдан әрі орталық атқарушы органдардың төтенше жағдайлар 
жөніндегі комиссия) - төтенше жағдайлар жөніндегі комиссиясы;
- Мұнай төгілуіне ден қою жөніндегі; көлік секторында қауіпсіздік пен лаңкестікке қарсы 
қамтамасыз ету үшін үйлестіру кеңесі Ұлттық комиссиясы;
- Аймақтық (қалалық) көлік қауіпсіздігі жөніндегі комиссиясы;
- Республикалық және аумақтық эвакуациялау комиссиясы;
- Орталық және жергілікті атқарушы органдардың эвакуациялау және оларды орналастыру 
комиссиясы;
- Азаматтық қорғаныс басшыларының шешімімен құрылған комиссия, төтенше эвакуациялау 
және оларды орналастыру комиссиясы.
Осылайша,  адам  өмірі  мен  денсаулығын  қорғауда,  мәдени,  материалдық  активтер  мен 
қөршаған ортаны барлық деңгейлерде, төтенше жағдайларда қорғау тапсырмасын шешу үшін, 
Қазақстан  Республикасының  және  өз  жарғыларының  заңнамасына  сәйкес,  ерікті  негізде, 
қоғамдық ұйымдар қатыса алады.
Қазақстан Республикасының заңнамасы мен Конституциясына сәйкес ТЖМЖ Қазақстан 
Республикасының Президенті және Үкіметі; табиғи және техногендік сипаттағы төтенше 
жағдайлар саласындағы уәкілетті орган; Қазақстан Республикасының (функционалдық және 
кіші салалық басшылығы) орталық атқарушы органдары басқарады.
Заң шығарушы органның төтенше басқару саласындағы жұмысы дұрыс сараланбағандылығының 
салдарынан Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 1 қазандағы №662 
бұйрығымен «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің аумақтық органдары және 
бөлімдерін бекіту туралы» заңнама пайда болды [4].
Осы құжатқа сәйкес, Төтенше жағдайлар министрлігі, Қазақстан Республикасы (бұдан 
әрі  -  ҚР  ІІМ  ТЖК)  Ішкі  істер  министрлігі  Төтенше  жағдайлар  жөніндегі  комитет  болып 
қайта құрылды. ТЖК Қазақстан Ішкі істер министрлігінің ведомствосы болып табылады. 
Азаматтық қорғау; табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу 
және жою бойынша; халыққа шұғыл медициналық және психологиялық көмек көрсету; өрт 
қауіпсіздігі және Қазақстанның азаматтық қорғаныс ұйымдары саласындағы ерекшеліктері 
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады:
Қазіргі  уақытта,  Қазақстан  Республикасы  Төтенше  жағдайларды  алдын  алу  және  жою 
мемлекеттік құрылымы мен Ресей Федерациясының осындай құрылымы да дерлік ұқсас: Қазақстан 
Республикасында - Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің төтенше жағдайлар 
бойынша Комитеті, Ресей Федерациясында - ведомствоаралық комиссия. Жоғарыда аталған 
органдар бірегей функцияларды орындайды. Сондықтан, Ресей доценті А.В. Рачкаускастың 
пікірін  атап  өткім  келеді:  «төтенше  жағдайлар  жөніндегі  ведомствоаралық  комиссияның 
тиімді жұмыс істеуі үшін назарға соңғы ғылыми әзірлемелерді құқықпен байланыстырған 
жөн:
-  Төтенше  жағдайлардың  алдын  алу  мен  оларды  жою  жөніндегі  федералдық  атқарушы 
билік органдарының өзара іс-қимылын жүзеге асыру үшін қажетті шешімдерді өз құзыреті 
шегінде қабылдау;
к.е. Жуматов, Т.В. Мухлыгина

54
өзекті  мәселелерін  қарастырады.  Заңнаманы  жоғары  дәрежеде  қалыптастыру  және  іске 
асыру, қазіргі заманның мәселелері елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты. 
Халықтың және аумақтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, төтенше жағдайларда ескерту мен 
жою мәселелері өзекті болып отыр. ТЖ-да бірыңғай құқықтық үдерісті реттеуді ескертуді 
және жағымсыз салдарды жоюды қалыптастыру маңызды рөл атқарады. ТЖ туындаған кезде 
Қазақстан  Республикасының    ІІМ  қызметкерлерінің  қатарынан  жағымсыз  жағдайларды 
жою  және  жаңа  туындағанын  ескертулер  үшін  жедел  штаб  құрылады.  Қызметкерлер  ТЖ-
да  ескертулер  мен  жоюлар  бойынша  қойылған  тапсырмаларды  білікті  шешуге  әрдайым 
қабілетті емес, себебі олардың кәсіби сапасы МЖТЖ талаптарына сәйкес келмейді. Біздің 
ойымызша, тұрақты жұмыс істейтін МЖТЖ органы сияқты  жедел штабты құру дұрыс болады. 
Демек,  ТЖ-ды  ескерту  мен  жою  бойынша  жақсы  нәтижеге  қол  жеткізу  үшін  Қазақстан 
Республикасының ІІО-ның қызметінің ұйымдастырылуын және мемлекеттік жүйесін қайта 
қарау қажет; ТЖ-да ескертулер мен жою үшін қызметкерлердің дайындығына толық жауап 
беретін, олардың қызметінің орындалуын қадағалайтын, қабылданған ақпаратты жіберетін 
және  саралайтын  Қазақстан  Республикасы  ІІМ-нің  басқа  да  бөлімшелерімен  әрекеттес 
біртұтас орган құру қажет. 
РЕЗЮМЕ
В статье авторами рассматриваются актуальные вопросы законодательства Республики 
Казахстан в области защиты населения и территорий от чрезвычайных ситуаций природного 
и техногенного характера. В современных условиях проблемы формирования и реализации 
законодательства в большой мере зависит от социально-экономической ситуации в стране. 
Актуальными  стали  вопросы  предупреждения  и  ликвидации  чрезвычайных  ситуаций, 
обеспечение безопасности населения и территорий. Важную роль имеет формирование единого 
правового процесса регулирования предупреждения и ликвидации негативных последствий 
ЧС.  При  возникновении  ЧС  из  числа  сотрудников  МВД  Республики  Казахстан  создаются 
оперативные штабы для ликвидации негативных последствий и предупреждения возникновения 
новых.  Сотрудники  не  всегда  способны  квалифицированно  решать  поставленные  задачи 
предупреждения  и  ликвидации  ЧС,  так  как  их  профессиональные  качества  не  совпадают 
с  требованиями  ГСЧС.  Считаем,  что  правильно  будет  создать  Оперативные  штабы,  как 
постоянно  функционирующие  органы  ГСЧС.  Следовательно,  для  достижения  хорошего 
результата  по  предупреждению  и  ликвидации  ЧС  необходимо  пересмотреть  организацию 
деятельности и государственную систему ОВД Республики Казахстан; необходимо создать 
единый  орган,  полностью  отвечающий  за  подготовку  сотрудников  для  предупреждения 
и  ликвидации  ЧС,  осуществляющий  надзор  за  их  деятельностью,  предоставляющий  и 
анализирующий полученную информацию, взаимодействующий с другими подразделениями 
МВД Республики Казахстан.
reSume
The article considers the actual questions of legislation of the Republic of Kazakhstan in the 
sphere of protection of population and territories from the natural and technogenic emergencies. 
In  modern  condition,  the  problems  of  formation  and  realization  the  legislation  consist  of  the 
socio-economic situation in the country. There are the actual questions of warning and liquidation 
the  emergencies,  insuring  the  safety  of  population  and  territory.  The  importent  role  has  the 
formation of union legal process of regulation the warning and liquidation emergencies negative 
consequences. By the emergent situation, the operative subdivision for liquidation of negative 
consequences and warning the appearance of new situations creates from a number of employees. 
The employees are not able to solve the tasks for warning and liquidation the emergent situation, 
so their professional qualities don’t coincide with the SSES demands. The authors suggest that 
to  create  the  operative  subdivisions  as  the  permanent  functioning  organs  of  the  SSES  will  be 
a  right  decision.  Consequently,  for  achievement  a  good  result  for  warning  and  liquidation  of 
emergencies, it is necessary to review the organization of activity and the state system of the 
IAB’s of the Republic of Kazakhstan, to create the unite organ, which is completely responsible 
for training of employees for the warning and liquidation the emergencies, to oversee for their  
activity, this organ should give and analyze the information and interact with other subdivisions 
of the IAM of the Republic of Kazakhstan.
к.е. Жуматов, Т.В. Мухлыгина

55
пРавовоЙ меХанизм внесения попРавок и изменениЙ в конституциЮ  
РоссиЙскоЙ федеРации
Косых А.А.,
преподаватель кафедры теории и истории государства и права Воронежского института ФСИН России, 
кандидат юридических наук, капитан внутренней службы
Значение и ценность Конституции как основного закона государства в становлении его 
демократических, правовых, федеративных и суверенных основ трудно переоценить. Принятие 
в  1993  году  Конституции  РФ  можно  по  праву  считать  началом  нового  этапа  обновления 
всей системы отечественного законодательства. Президент РФ В.В. Путин в одном из своих 
выступлений подчеркнул, что «Конституция – это не просто набор правовых формул. Это 
долговременная стратегия развития России, основа для укрепления общественной стабильности 
и достижения социального согласия. И любые наши планы, наши ценностные ориентиры 
мы обязаны сверять с духом и буквой Основного закона» [1].
Несмотря на довольно большой пласт научных работ по проблемам конституционализма, 
роли конституции как основного закона, вопрос о возможности принятия новой конституции, 
порядка пересмотра действующей конституции и внесения в нее поправок и изменений не теряет 
своей актуальности. Одни ученые выступают за реформу Конституции России или, в качестве 
программы минимум, предлагают внести самые необходимые изменения и дополнения в нее, 
мотивируя свою позицию тем, что Конституция подвергается определенной трансформации 
на  современном  этапе  [2].  Сторонники  противоположной  концепции  призывают  ввести 
запрет  на  пересмотр  Конституции  РФ  и  отдельных  ее  положений  [3].  Третьи  предлагают 
проводить  конституционную  реформу  без  внесения  каких-либо  изменений  в  ее  текст  с 
целью обеспечения экономической, политической и социальной стабильности в обществе 
[4]. Четвертые, в свою очередь, выражают убежденность в неизбежности конституционной 
реформы и принятия новой Конституции [5].
Стабильность и неизменность Конституции - это основа стабильности государственной 
власти, устойчивости и неизменности конституционного строя. Средний возраст конституций 
всех стран составляет 15 лет. Например, в Венесуэле современная конституция, принятая 
в 1999 году, является 26-й по счету, начиная с 1811 года. Ныне действующая Конституция 
РФ  является  5-й  по  счету  и  12  декабря  2015  года  отметила  свой  двадцать  второй  день 
рождения. В этой связи Конституция России является документом, живущим больше, чем 
«среднестатистический» основной закон. За период своего существования в Конституцию РФ 
внесено немало изменений и корректировок. Это связано как с незначительными поправками 
(например, изменение наименования субъекта), так и с более основательными, влекущими 
за собой ряд изменений в затрагиваемой сфере (например, объединение Верховного суда и 
Высшего арбитражного суда, увеличение срока полномочий Президента РФ и т.д.). Рассмотрим 
подробнее механизм внесения изменений и поправок в Конституцию РФ.
Конституция РФ является «жесткой», поскольку предусмотрен особый порядок ее принятия 
и  внесения  в  нее  изменений.  По  этому  поводу  дал  пояснения  Конституционный  Суд  РФ, 
подчеркнув,  что  поправки  к  Конституции  РФ  не  могут  вноситься  с  помощью  принятия 
федерального закона, так как для внесения поправок необходима более сложная процедура в 
силу указания на это статей 108 и 136 Конституции РФ [6]. Кроме того, Президент Российской 
Федерации  уполномочен  отклонить  федеральный  закон  на  стадии  его  утверждения,  что 
не  предусмотрено  при  принятии  федерального  конституционного  закона  о  поправках  к 
Конституции РФ.
Анализ главы 9 «Конституционные поправки и пересмотр конституции» позволяет, в первую 
очередь, выделить субъектов, управомоченных вносить предложения о поправках и пересмотре 
Конституции.  В  соответствии  со  статьей  134,  к  ним  относятся:  «Президент  Российской 
Федерации, Совет Федерации и Государственная Дума Федерального Собрания Российской 
Федерации,  Правительство  Российской  Федерации,  законодательные  (представительные) 
органы  субъектов  Российской  Федерации,  а  также  группа  численностью  не  менее  одной 
пятой членов Совета Федерации или депутатов Государственной Думы» [7]. Как отмечает 
П.А.  Астафичев,  возникает  некоторая  «неопределенность  в  вопросе  о  том,  в  какой  орган 
должны  вноситься  предложения,  указанные  в  ст.  134»  [8].  Данное  суждение  не  является 
бесспорным, так как Федеральный закон от 4 марта 1998 г. № 33-ФЗ (ред. от 08.03.2015 г.) 
1 секция 
        А.А. косых
54
өзекті  мәселелерін  қарастырады.  Заңнаманы  жоғары  дәрежеде  қалыптастыру  және  іске 
асыру, қазіргі заманның мәселелері елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты. 
Халықтың және аумақтардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, төтенше жағдайларда ескерту мен 
жою мәселелері өзекті болып отыр. ТЖ-да бірыңғай құқықтық үдерісті реттеуді ескертуді 
және жағымсыз салдарды жоюды қалыптастыру маңызды рөл атқарады. ТЖ туындаған кезде 
Қазақстан  Республикасының    ІІМ  қызметкерлерінің  қатарынан  жағымсыз  жағдайларды 
жою  және  жаңа  туындағанын  ескертулер  үшін  жедел  штаб  құрылады.  Қызметкерлер  ТЖ-
да  ескертулер  мен  жоюлар  бойынша  қойылған  тапсырмаларды  білікті  шешуге  әрдайым 
қабілетті емес, себебі олардың кәсіби сапасы МЖТЖ талаптарына сәйкес келмейді. Біздің 
ойымызша, тұрақты жұмыс істейтін МЖТЖ органы сияқты  жедел штабты құру дұрыс болады. 
Демек,  ТЖ-ды  ескерту  мен  жою  бойынша  жақсы  нәтижеге  қол  жеткізу  үшін  Қазақстан 
Республикасының ІІО-ның қызметінің ұйымдастырылуын және мемлекеттік жүйесін қайта 
қарау қажет; ТЖ-да ескертулер мен жою үшін қызметкерлердің дайындығына толық жауап 
беретін, олардың қызметінің орындалуын қадағалайтын, қабылданған ақпаратты жіберетін 
және  саралайтын  Қазақстан  Республикасы  ІІМ-нің  басқа  да  бөлімшелерімен  әрекеттес 
біртұтас орган құру қажет. 
РЕЗЮМЕ
В статье авторами рассматриваются актуальные вопросы законодательства Республики 
Казахстан в области защиты населения и территорий от чрезвычайных ситуаций природного 
и техногенного характера. В современных условиях проблемы формирования и реализации 
законодательства в большой мере зависит от социально-экономической ситуации в стране. 
Актуальными  стали  вопросы  предупреждения  и  ликвидации  чрезвычайных  ситуаций, 
обеспечение безопасности населения и территорий. Важную роль имеет формирование единого 
правового процесса регулирования предупреждения и ликвидации негативных последствий 
ЧС.  При  возникновении  ЧС  из  числа  сотрудников  МВД  Республики  Казахстан  создаются 
оперативные штабы для ликвидации негативных последствий и предупреждения возникновения 
новых.  Сотрудники  не  всегда  способны  квалифицированно  решать  поставленные  задачи 
предупреждения  и  ликвидации  ЧС,  так  как  их  профессиональные  качества  не  совпадают 
с  требованиями  ГСЧС.  Считаем,  что  правильно  будет  создать  Оперативные  штабы,  как 
постоянно  функционирующие  органы  ГСЧС.  Следовательно,  для  достижения  хорошего 
результата  по  предупреждению  и  ликвидации  ЧС  необходимо  пересмотреть  организацию 
деятельности и государственную систему ОВД Республики Казахстан; необходимо создать 
единый  орган,  полностью  отвечающий  за  подготовку  сотрудников  для  предупреждения 
и  ликвидации  ЧС,  осуществляющий  надзор  за  их  деятельностью,  предоставляющий  и 
анализирующий полученную информацию, взаимодействующий с другими подразделениями 
МВД Республики Казахстан.
reSume
The article considers the actual questions of legislation of the Republic of Kazakhstan in the 
sphere of protection of population and territories from the natural and technogenic emergencies. 
In  modern  condition,  the  problems  of  formation  and  realization  the  legislation  consist  of  the 
socio-economic situation in the country. There are the actual questions of warning and liquidation 
the  emergencies,  insuring  the  safety  of  population  and  territory.  The  importent  role  has  the 
formation of union legal process of regulation the warning and liquidation emergencies negative 
consequences. By the emergent situation, the operative subdivision for liquidation of negative 
consequences and warning the appearance of new situations creates from a number of employees. 
The employees are not able to solve the tasks for warning and liquidation the emergent situation, 
so their professional qualities don’t coincide with the SSES demands. The authors suggest that 
to  create  the  operative  subdivisions  as  the  permanent  functioning  organs  of  the  SSES  will  be 
a  right  decision.  Consequently,  for  achievement  a  good  result  for  warning  and  liquidation  of 
emergencies, it is necessary to review the organization of activity and the state system of the 
IAB’s of the Republic of Kazakhstan, to create the unite organ, which is completely responsible 
for training of employees for the warning and liquidation the emergencies, to oversee for their  
activity, this organ should give and analyze the information and interact with other subdivisions 
of the IAM of the Republic of Kazakhstan.
к.е. Жуматов, Т.В. Мухлыгина

56
«О порядке принятия и вступления в силу поправок к Конституции Российской Федерации» 
закрепляет, что «предложения о поправке к Конституции РФ вносятся в Государственную 
Думу Федерального Собрания Российской Федерации» [9].
В статье 135 говорится о том, что предложение о внесении изменений в главы 1 («Основы 
конституционного строя»), 2 («Права и свободы человека и гражданина») и 9 («Конституционные 
поправки и пересмотр Конституции») Конституции РФ рассматриваются Конституционным 
Собранием  при  условии,  что  данное  предложение  будет  поддержано  3/5  от  общего  числа 
членов  Совета  Федерации  и  депутатов  Государственной  Думы  Федерального  Собрания 
РФ.
Далее в ч. 3 ст. 135 говорится о том, какие действия совершаются в случае поддержания 
предложения о внесении изменений в главы 1, 2 и 9:  Конституционное Собрание принимает 
одно из двух возможных решений: 
1. Подтверждает неизменность Конституции Российской Федерации;
2. Разрабатывает проект новой Конституции Российской Федерации, который принимается 
2/3  голосов  от  общего  числа  членов  Конституционного  Собрания  или  выносится  на 
референдум.
Однако, несмотря на предусмотренную Конституцией РФ возможность внесения изменений 
в рассматриваемые главы, стоит признать, что они являются «особо» защищенными. Дело в 
том, что в системе государственной власти отсутствует такой орган, как Конституционное 
Собрание. Кроме того, не принят Федеральный конституционный закон, регламентирующий 
правовой статус, полномочия, состав, порядок образования или прекращения деятельности 
и иные вопросы, связанные с деятельностью Конституционного Собрания. 
Орган,  похожий  по  своим  полномочиям  на  Конституционное  Собрание,  созывался  в 
России только один раз. В 1993 году Президент РФ Б.Н. Ельцин собрал Конституционное 
совещание.  Его  сформировали  из  представителей  федеральных  и  региональных  органов 
власти, делегатов политических партий, общественных организаций и религиозных конфессий. 
Данный орган фактически и создавал Конституцию, по которой Российская Федерация живет 
с 1993 года.
Вопрос  о  принятии  закона,  регламентирующего  правовой  статус  Конституционного 
Собрания, неоднократно обсуждался в высших органах государственной власти. Так, например, 
в марте 2012 года Д.А. Медведев поручил администрации президента «подумать о разработке 
соответствующего  закона»  [10].  В  сентябре  2015  года  законопроект  был  подготовлен  и 
внесен  на  рассмотрение  в  Государственную  Думу.  Однако  законопроект  в  первом  чтении 
был отклонен. 
По  нашему  мнению,  подобные  пробелы,  существующие  в  тексте  Основного  закона 
недопустимы. Наличие подобных пробелов, на наш взгляд, не может оправдываться никакими 
доводами, в том числе доводами, призванными оправдать устойчивость конституционного 
строя и стабильность политического курса в стране. В этой связи считаем целесообразным и 
юридически необходимым осуществить следующие меры: во-первых, принять Федеральный 
конституционный  закон  «О  Конституционном  Собрании»  и  оставить  текст  Конституции 
неизменным;  во-вторых,  в  случае  его  принятия  и  созыва  Конституционного  Собрания 
вынести  на  референдум  вопрос  о  невозможности  внесения  изменений  в  главы  1,  2  и  9  с 
последующим упразднением Конституционного Собрания.
Прежде чем перейти к рассмотрению порядка внесения поправок в главы 3-8 Конституции 
РФ, хотелось бы отметить о различии понятий «форма» и «порядок». Под формой понимается 
внешнее  выражение  чего-либо.  Под  порядком  в  рассматриваемом  контексте  необходимо 
понимать юридико-технический механизм принятия правового акта. Конституция Российской 
Федерации в ст. 136 устанавливает, что «поправки к главам 3-8 Конституции РФ принимаются 
в особом порядке, предусмотренном  для принятия федерального конституционного закона» 
[7].  В  свою  очередь  Федеральный  закон  от  04.03.1998  №  33-ФЗ  «О  порядке  принятия  и 
вступления  в  силу  поправок  к  Конституции  Российской  Федерации»  устанавливает,  что 
«поправки к главам 3-8 Конституции Российской Федерации принимаются в форме закона 
Российской Федерации о поправке к Конституции Российской Федерации. Под поправкой к 
Конституции РФ понимается любое изменение текста глав 3-8 Конституции РФ. Законодатель 
поясняет,  что  изменения  могут  проводиться  в  форме  исключения,  дополнения  или  новой 
редакции какого-либо из положений указанных глав Конституции Российской Федерации. 
Одним законом Российской Федерации о поправке к Конституции Российской Федерации 
А.А. косых

57
охватываются взаимосвязанные изменения конституционного текста» [9]. При этом не совсем 
понятно,  для  чего  необходимо  порядок  принятия  закона  о  поправке  к  Конституции  РФ  в 
указанном  Федеральном  законе  №  33-ФЗ  дублировать  по  аналогии  с  порядком  принятия 
федерального конституционного закона.
В  соответствии  со  ст.  108  Конституции  РФ,  ФКЗ  считается  принятым,  если  за  него 
проголосовало не менее 2/3 голосов от общего числа депутатов Государственной Думы, и 
он одобрен не менее 3/4 голосов от общего числа членов Совета Федерации. После этого в 
течение 5 дней закон направляется в законодательные (представительные) органы субъектов 
Российской Федерации, которые, в свою очередь, также принимают постановление о законе 
и в течение 14 дней направляют данное постановление в Совет Федерации. Обязательным 
условием вступления в силу закона о поправке к Конституции РФ является  его одобрение 
органами законодательной власти не менее чем двух третей субъектов Российской Федерации. 
Принятый  федеральный  конституционный  закон  в  течение  четырнадцати  дней  подлежит 
подписанию Президентом Российской Федерации и обнародованию. Президент Российской 
Федерации  подписывает  закон  Российской  Федерации  о  поправке  к  Конституции  РФ  в 
течение 14 дней, и осуществляет его официальное опубликование. Стоит лишь добавить, 
что закон о поправке к Конституции Российской Федерации поступает в Государственную 
Думу в виде законопроекта и рассматривается в трех чтениях.
В науке конституционного права высказывается мнение, что федеральные конституционные 
законы  о  поправках  к  Конституции  обладают  большей  юридической  силой,  чем  иные 
федеральные конституционные законы и их необходимо рассматривать в качестве отдельного 
вида закона [11]. На наш взгляд, данная позиция не является оправданной. Во-первых, по своей 
природе принимаемые федеральные конституционные законы являются «устроительными», 
так как устанавливают новые порядки в сфере конституционно-правового регулирования, 
что указывает на их принадлежность к разряду конституционных законов [12]. Во-вторых, 
порядок  вступления  в  силу  нормативного  правового  акта  не  является  основанием  для 
признания его с большей или меньшей юридической силой.
Основанием  для  внесения  изменений  в  статью  65  Конституции  РФ  является  принятие 
федерального конституционного закона о принятии в Российскую Федерацию и образовании в 
ее составе нового субъекта Российской Федерации, об изменении конституционно-правового 
статуса субъекта Российской Федерации. 

жүктеу/скачать 8,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: