болашаҚ ішкі істер органдары Қызметкерлерінің кәсіби Құзіреттілігі

133
болжайды.
Кәсіби біліктілік интегративті бірліктің жүйесі ретінде қаралады, синтез зияткерлік және 
дағдылық күйі(когнитивтік және қызметтік, сонымен қоса білім, ұстамдылық және дағдылық), 
жеке мінездеме (құнды бағдарлауы, қабілеттілігі, мінез сипаттылығы, қызметті орындауға 
дайындығы) және тәжірибе, адамның өзінің потенциалын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, 
қызметтің қиын түрлерін жүзеге асырады, кәсіби қызметке сіңісуді үйретеді.
Осылайша,  кәсіби  біліктілік  терминдерде  айқындалады,  үлкен  шеңберде  қолданудың 
мүмкіндігіне қатысты, яғни кәсіби біліктілікке дайын болып табылады.
и.В. Гришинаның пікірі бойынша адамның біліктілігі әлеуметтік өзгерістің субъектісінің 
рөлін қабылдағанда, процесстік дамудың қиын динамикасын түсінуді үйренгенде және олардың 
жүрістеріне әсер еткенде туады. Тұлғаның біліктілігінің арқасында автор физикалық және 
зияткерлік сапасының құрамын, дербес және тиімді шешім өмірлік түрлі жағдайларда үздік 
жағдай жасау мақсатында керектілер, шешім қабылдау және олардың жүзеге асырылуына 
жауапкершілік алуға қабілеті, түрлі кикілжің жағдайларында басқа да адамдармен бірлесіп 
әрекет  жасаудың  дайындығының  және  адам  өмірінің  түрлі  аспектілері  жайында  білімнің 
барын түсінеді [4].
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің ең әмбебап (басты) құзіреті ретінде олардың кәсіби 
өсуіне қабілеті, экстремистік қызметке дайындығы, өзінің иманына қысылшаң қатынасы, 
деректер мен жағдайларды заңды дұрыс шешуді білуі, жаңа технологияларды қолдануды білуі, 
ақпарат арнасы мен телекоммуникациялық кәсіби істерді шешуде тұлғаларға алғашқы көмек 
көрсетуді білуі, құқық бұзушылықтан жәбірленушілерді, әкімшілік құқық бұзушыларды және 
абайсыз жағдайларды полиция қызметінің құқықты негізін білуі болып табылады. Олардың 
барлығы  құқық  қорғау  қызметінің  спецификасын,  сондай-ақ  қылмыстық,  қылмыстық-
процестік және әкімшілік заңдар және тұлғаның қауіпсіздігіне қатысты, қоғам, мемлекет 
құқыққа  қарсы  қол  сұғушылық,  ескерту  және  қылмыстардың  алдын  алу  және  әкімшілік 
құқық бұзушылықтар, қылмыстың басын ашу, қылмыстық іспен тергеудің өндірісін, іздеу 
беттерін,  әкімшілік  құқық  бұзушылықтың  істің  өндірісін,  әкімшілік  жазаларды  орындау, 
қоғамдық орындарында құықтық тәртіпті қамсыздандыру және т.б. 
Негіздік  біліктілікті  нақты  жұмыс  әдісін  қолданумен  иемденуі,  нақты  кәсіби  әр  түрлі 
түрдегі проблемаларды шешуге қатысуға шешім қабылдауы айқын көрінеді. Арнайы біліктілік 
қызметкерлердің  кәсіби  қызметтің  спецификасын  көрсетеді  және  білімнің,  ұсталықтың, 
дағдылықтың, қызметтің жіңішке сферасындағы тәжірибесін көрсетеді (Мысалы, лауазымдардың 
міндеттеріне байланысты).
Ішкі істер органдары қызметкерлерінің әр түрлі кәсіби біліктілігінің мінездемесін қарауда, 
біздің көзқарасымызда, ІІО қызметкерлеріне оның моральдық, кәсіби және психологиялық 
дайындығына қатысты бірыңғай жалпы талаптарын бөлу. Осылайша: ІІО қызметкерлерінің 
жұмысының мазмұны мемлекеттік қызмет түрі сияқты; оның қызметінің құқықтық реттеуі; 
мүдделі тұлғалардың қарсы әрекеттері; оның құзіретіндегі билігінің бары; олардың қызметтік 
құпияларды  сақтауы;  олардың  әлеуметтік  елеулікке  қабылданатын  шешімдегі  жоғары 
жауаптылық.
Мемлекетпен қойылған талаптарды шешуді ІІО қызметкерлері ұйымдасқан, профилактикалық, 
әкімшілік-қадағалау, әкімшілдік-процессуалдық, жедел іздестіру, қылмыстық-процессуалдық 
және басқа да жұмыстармен айналысады.
Құзыреттіліктің  әр  түрлі  түрлері  бір  санаттан,  басқа  санатқа  көшірілуі  мүмкін,  яғни 
құзыреттіліктің анықталған түрі кейбір нақты мақсатқа жету процесінде дамыса, онда адам 
басқа мақсатқа жету кезінде оны жүзеге асырады.
Осыған  сәйкес,  әдебиеттердің  сараптаулары  ІІО  қызметкерлерінің  кәсіби  құзыреттері 
құрылысының келесі құрамдас бөліктерін көрсетуге мүмкіндіктер береді.
1. Кәсіби маңызды сапалары – танымдық, жан-жақтылық, эмоционалдық, психофизиологиялық,
жеке. 
2. Кәсіби дағдының типтері – кәсіби нәтижеге қол жеткізу үшін жасалатын жеке әдістері
мен амалдарының дамытылуы. 
Көп зерттеушілердің пайдауынша ІІО қызметкерлерінің заңнамада көрсетілмеген қызметтерінің 
реттелуі осы өзіндік кәсіби дағдысының дамуымен байланысты болады. 
3. Кәсіби бағытта білімдерімен, біліктіліктерімен, машықтануларымен қолдану деңгейлері.
ІІО  қызметкерінің  кәсіби  құзыретінің  ерекшелігін  қиын,  ауыр  жағдайлардағы  тиімді  де 
сауатты әрекеттерінен көруге болады. 
Болашақ ішкі істер органдары қызметкерлерінің кәсіби құзіреттілігі олардың
132
болашаҚ ішкі істер органдары Қызметкерлерінің кәсіби Құзіреттілігі
олардың дамуының біріктірілген сипаттамасы ретінде
Карымсакова Д.Т.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы МҚП кафедрасының оқытушысы,
құқық магистрі, полиция капитаны
Утегенова С.Т.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы МҚП кафедра оқытушысы,
құқық магистрі, полиция капитаны
Қазіргі  замандағы  әлеуметтік-экономикалық  жағдайда, адамзаттың кәсіби біліктілігі
өзіне мамандық таңдау, кәсіби біліктілікті алу, жұмысқа орналасу, қызметтік мансапқа жету
сияқты сұрақтармен сипатталатын кешендік мәселелерді анықтайды. Алайда, психологиялық-
педагогикалық  әдебиетте  «құзыреттілік»  түсінігі  кең  таралымды  алды.  Осылайша,  1960
жылдың аяғында 1970 жылдың басында батыс, 1980 жылдардың аяғында отандық ғылымда
білімге құзіретті көзқарас арнайы бағыты туды. Оның қалыптасу жолын и.А. зимняя өзінің
«Ключевые компетенции – новая парадигма результата образования» деп аталатын еңбегінде
көрсеткен.  Құзыреттілікті  жүзеге  асыратын проблемаларынды  зерттеуінің талдауы,  оның
дамуын үш кезеңге бөліп көрсетуге мүмкіндік береді [1].
Бірінші кезең (1960-1970 ж.ж.) – ғылыми аппаратқа «құзыреттілік» және «коммуникативтік
құзыреттілік» санаттарын енгізу;
Екінші кезең (1970-1990 жж.) – оқытудың теориясы мен тәжірибесінде «құзыреті» және
«құзыреттілік» санаттарын белсенді қолдану;
үшінші кезең (1990 – қ.з.) – еңбек психологиясы тұғырынан кәсіби құзыреттілігін жан-
жақты және мақсатты қарастыру.
А.К. Маркованың пайымдауынша кәсіби құзыреттілік – бұл, - «адамның белгіленген еңбек
міндеттерін орындауға білімі мен қабілеттігінің, дербес және жауапты іс-әрекетке мүмкіндік
беретін психикалық жай-күйі сияқты псикикалық сапалардың үйлесімі» [2].
Қазіргі уақытта құзіреттілік тәсіл контексінде санаттарды анықтау жолдарының көптеген
тәсілдері бар. Кейбір авторлар, құзыреттілікті қалыптастыру тұғырларының нәтижесінде, ал
басқалары – құзыреттіліктің құрылымы тұғырынан анықтайды. Осы мақаланың контексінде
«кәсіби  құзыреттілік»  түсінігіне  берілген  түрлі  анықтамаларды  қарастыру  және  «ІІО
қызметкерлерінің кәсіби құзыреттілігі» түсінігін нақтылау.
Э.Ф. зеер жалпы кәсіби құзіреттілікті қарастыра отырып, кәсіби білімдердің жиынтығы,
дағдысы сондай-ақ, кәсіби қызметті орындаудың жалпы әдістері деп түсіндіреді.
Психология тұғырынан (Г.В. Безюлева) кәсіби құзыреттілікті маманның алған білімдерін,
дағдыларын нақты кәсіби қызметте жүзеге асыру қабілеті мен дайындығы деп түсіндіреді
[3].
Т.Г. Браже кәсіби құзыреттілікті философиялық, психологиялық, әлеуметтік, мәдени және
жеке тәртіп аспектілерін енгізетін жүйе деп түсіндіреді.
Т.Г.  Браженің пікірінше,  «адам-адам»  жүйесінде  қызмет  ететін азаматтардың кәсіби
құзыреттілігі,  тек  базалық  (ғылыми)  білімнің және  дағдының болуында  емес,  сонымен
қоса, маманның құндылықтары, оның қызметінің себептерін, өзімен бірге жұмыс жасайтын
адамдармен қарым-қатынас стилін, оның жалпы мәдениетін, өзінің шығармашылық әлеуетін
дамыту мүмкіндіктері жатады [3].
Н.и. запрудский кәсіби құзыреттілікті «анықталған деңгейде кәсіби міндеттерін орындау
мүмкіндігін қамтамасыз ететін білім жүйесі, дағды, жеке тұлғаның кәсіби маңызды сапасы»
деп қарастырады.
Осылайша, кәсіби құзыреттілікті (жеке тұлғаның кәсіби даму шарттарының бірі ретінде)
әлеуметтік  маңызды  және  кәсіби маңызды  сапалары  мен олардың бірігуін,  ұдайы  кәсіби
деңгейін арттыруға  дайындығы,  адамның жеке  –  психологиялық  ерекшеліктеріне  сәйкес,
тиімді тәсілдерін қолдана отырып жұмысты сапалы орындау деп анықтайды [2].
Еуропа  елдерінің сарапшылары  жалпы  және  арнайы  құзыреттілік  түсінігін қолдануды
ұсынады.
Арнайы құзіреттілікке қатысады:
- жалпы мамандық базалық білім, нақты қызметі аясындағы біліктілігі;
-  кәсіби-бағыттық,  түлектің  нақты  бағыттық  немесе  кәсіби  бағытта  білімнің  барын
2 Cекция
Д.Т. карымсакова, с.Т. Утегенова

134
4. Кәсіби қызметін орындауға дайындық – адамның кәсіби міндеттерін орындауға тиімді
түрде кірісуі. ІІО қызметкері үшін шұғыл шараларды орындауға дайындығынан көрінеді.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде ішкі істер органдары қызметкерінің кәсіби құзыреті 
жедел  қызметті  тиімді  орындауынан  (әкімшілік,  жедел-іздестіру,  қылмыстық  іс-жүргізу), 
әдеттегі және әдеттегіден тыс міндеттерді атқаруынан көрінеді. 
ӘДЕБиЕТТЕР ТІзІМІ
1. зимняя и.А. Ключевые компетентности – новая парадигма результата образования //
Высшее образование сегодня. –2003. – № 5. – С. 35-42.
2. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Межд. гуманит. фонд «знание»,
1996.
3. Браже  Т.Г.  Потенциал  гуманитарной  культуры  взрослого  как  фактор  личностного
развития // Практическая андрагогика. – Кн. 2. Опережающее образование взрослых: колл. 
моногр. / под ред. В.и. Подобеда, А.Е. Марона. – изд. 2-е, доп. – СПб.: иОВ РАО, 2009. – 
С. 52–108.
4. Гришина и. В. Профессиональная компетентность директора школы: теория и практика
формирования: автореф. дис. докт. пед. наук. – СПб., 2004. – 44 с.
ТүйІН 
ҚР ІІМ жүйесін реформалау және жоғары білім жүйесін жетілдіру ішкі істер органдарының 
болашақ  қызметкерлерінің  кәсіби  дайындығын  ұйымдастыруда  айтарлықтай  өзгеріс 
қажеттілігін  анықтайды.  Басты  құжаттарда  көрсетілген  тапсырманың  шешу  тиімділігі  – 
полиция  қызметкерлері  қызметінің  сапасын  арттыру,  олардың  кәсіби  дайындықтарының 
нәтижелілігіне байланысты.
РЕзюМЕ
Модернизация системы высшего образования и процесс реформирования системы МВД РК 
обусловливают необходимость значительных изменений в организации профессиональной 
подготовки будущих сотрудников органов внутренних дел. Эффективность решения главной 
задачи, определенной в правительственных документах, – повышение качества деятельности 
сотрудников полиции - в определенной мере зависит от результативности их профессиональной 
подготовки.
resume
Modernization of higher education system and process of reformation of the IAM of the RK 
is necessity of the significant changes in the organization of professional training of future 
employees  of  internal  affairs  bodies.  The  efficiency  of  the  main  task  solution,  defined  in  the 
government  documents,  is  an  improvement  the  police  activity  quality,  and  it  depends  on  the 
efficiency of their training.
жастарға патриоттыҚ тәрбие беру
Касенова В.С.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының психологиялық жұмыс орталығының 
инспекторы, полиция капитаны 
Нуркина Б.А.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының БАҚДи оқытушы-әдіскері, құқық магистрі, 
полция капитаны 
заманауи қоғамда барлық салада болып жатқан, сонымен қатар білім беру саласындағы 
әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер өте маңызды өзгертулерді талап етеді. Әр 
мемлекетті дамыту объективтік және субъективтік факторлардың қатарымен анықталады, 
тіпті қазіргі шарт негізінде субъективтік фактордың рөлі бірталай нығайтылады. Қоғамның 
әр  мүшесінің  санасының  деңгейінен,  мемлекет  шешетін  міндеттеріне  оның  қатынасынан 
барлық қоғамның үдемелі дамуына тәуелді болады.
Отанын сүюге, Атамекеніне адалдықпен қарауға, өз елінің дамуына жеке еңбегімен жәрдем 
жасауына бағытталған жас ұрпақтың тәрбиесінде патриоттық тәрбие үлкен рөл ойнайды.
2 Cекция 
В.с. касенова, Б.А. Нуркина

135
Білім  беру  мен  тәрбиенің  негізгі  міндеті  –  өз  елінің  азаматы,  патриотын  тәрбиелеу, 
рухани мұрадағы тәлім-тәрбиелік ой-пікірлер, патриоттық сана-сезім, оған деген ғылыми 
көзқарас.
Қазақстан Республикасында білім беру саласы бойынша қоғамның бүгінгі күнгі талабы 
әрбір адамды Отанын сүюге, туған жерін құрметтеуге, ата-бабаның озық салт-дәстүрлерінің 
құндылығын  мақтаныш  тұтуға,  әлемде  халықтар  арасындағы  бейбітшілік  үшін  достықты 
нығайтуға бағыт беруде талмай еңбек етуді қажет санайды. Сондықтан болашақ мамандардың 
патриоттық тәрбиесіне ерекше мән беру, олардың бойында патриотизмді қалыптастыру қоғам 
болашағының  өркендеуін,  елімізде  тыныштық  пен  бейбітшіліктің  мәңгілік  қанат  жаюын 
қамтамасыз ететіні анық. 
Қазіргі қоғамда жастарды патриоттық тәрбиелеу бірнеше себептерге орай өте маңызды 
мағынаны білдіреді: жас ұрпақтарды ақпараттандыру деңгейі жоғарылайды, демократизация мен 
көппартиялық жүйесінің пайда болуы патриотизм мағынасын түсінуге кейбір қиындықтарды 
туғызады, өйткені қазіргі жастар алдыңғы жоғары буынға түскен сияқты патриоттық мектептен 
өтпеген.
Өсіп келе жатқан ұрпақтардың тәрбиесінде білім беру мекемелері жетекші рөл ойнайды, 
сол үшін оқып жатқан жастардың патриоттық тәрбиелеу теориясын әзірлеу мәселесі замануи 
шарттарда өзекті болып табылады.
Жас ұрпақты патриоттық тәрбиелеу мәселесі адамзат дамуында ғалымдардың әрдайым 
назарында болады. Ежелгі кездерден ұлы философтар, педагогтар осы мәселеге манызды 
көңіл аударатын.
Ежелгі Грек елінің тәрбие тұжырымдамасында адамның өзіне емес, мемлекетке қатынасын 
қарастыру  сипатты  ерекшелігі  болып  табылған.  Демокрит  кезінде,  тәрбиенің  нәтижесі 
бәрінде  де  бірыңғайлы,  қоғам  парызымен  әрекеттелетін  өнегелі  адам  болу  керек,  -  деп 
айтты [1, 239 б.].
Патриоттық тәрбиелеуінің маңыздылығы туралы орыс ғалымы А.Ф. Афтонасьев тәрбиелеу 
адамды  қоғам  үшін,  мемлекетте  өмір  сүруге  дайындау  керек  деп  айтатын:  «возрастить  и 
образовать в нем понятия, чувствования и волю по духу, законам и требованиям того общества, 
в котором человек будет жить, по обширности того поприща, на котором он предназначается 
действовать» [2, 394 б.].
үкімет кезеңдегі патриоттық мәселесі бойынша педагогикалық зерттеулер көп санды және 
әртүрлі болған. Олар теоретикалық-методологиялық, сонымен қатар қосымша (патриоттық 
тәрбиелеудің әр түрлі бағыттары: әскери-патриоттық, үкімет халықтың еңбек және жауынгерлік 
дәстүрлері және т.б.) аспектілерін ашады.
А.С. Макаренко, кеңестік мектептегі тәрбие беру мақсаттарын қарастырғанда, әр тәрбиелеуші 
«айтқыш,  батыл,  еңбекқор  патриот  болу  тиіс»  деп  айтты  [3,  115  б.].  Сонда  патриотизм 
батырлық  әрекетте  ғана  емес,  нағыз  патриоттан  «батыл  тұтану»-дан  ғана  азапты,  қысым 
жұмыс талап етуге ерекше көңіл аударады [4, 412 б.].
Қазіргі зерттеулерді есепке ала отырып, патриоттық тәрбиелеу патриотизмнің (патриоттық 
сезімдер, сенімдер мен патриоттық мінез-құлықтың тұрақты нормаларын) дамуына бағытталған 
тәрбиелеушілер мен тәрбиеленушілердің қарым-қатынас процесі болып қарастырылады.
Патриоттық  тәрбиелеуді  бөліп  көрсеткенде  оның  басқа  бағыттарымен  (өнегелі,  еңбек, 
эстетикалық және т.б. тәрбиемен) органикалық байланыста екенін көрсету керек. Патриоттық 
тәрбиелеу тәрбие жұмысының басқа бағыттарымен жақын байланыста болғандықтан тұтас 
педагогикалық  процесінде  олардан  өтіп  кетеді.  Осы  процестің  ішкі  мазмұны  тәрбиенің 
прогрессивтік патриоттық тәжірибені үйренуі болып табылады.
Әлеуметтік-педагогикалық салада патриотизм жеке тұлғаның Отанына қатынасын білдіретін 
әлеуметтік-өнегелі құндылық сияқты қарастырылуы мүмкін.
Психологиялық-педагогикалық  аспектінде  патриотизм  қиын  адамгершілік  сапа  болып 
қарастырылады. 
заманауи зерттеулерде (Д.ю. Гамбург және басқалары) адамгершілік императив өркениеттің 
әрі қарай дамытуы мүмкін емес, адам қоғамның моральдық, өнегелі және этикалық нормалар 
жиынтығы болып анықталады.
Әлеуметтік және өнегелі нормалардың жиынтығын бейнелейтін патриотизм мемлекеттің 
үдемелі дамудың қажетті шарты болып табылады. Рационалдық, эмоционалдың-психологиялық 
және іскер компоненттерді қосқанда патриотизм патриотты бағытталған әрекетіне ниет, соққы 
болып алға шығады. Тіпті осы ниет тұрақты сипатына ие болғандықтан, патриотизм адамның 
Жастарға патриоттық тәрбие беру
134
4. Кәсіби қызметін орындауға дайындық – адамның кәсіби міндеттерін орындауға тиімді
түрде кірісуі. ІІО қызметкері үшін шұғыл шараларды орындауға дайындығынан көрінеді.
Жоғарыда айтылғандардың негізінде ішкі істер органдары қызметкерінің кәсіби құзыреті
жедел қызметті  тиімді  орындауынан (әкімшілік,  жедел-іздестіру,  қылмыстық  іс-жүргізу),
әдеттегі және әдеттегіден тыс міндеттерді атқаруынан көрінеді.
ӘДЕБиЕТТЕР ТІзІМІ
1.  зимняя и.А. Ключевые компетентности – новая парадигма результата образования //
Высшее образование сегодня. –2003. – № 5. – С. 35-42.
2. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Межд. гуманит. фонд «знание»,
1996.
3.  Браже  Т.Г.  Потенциал  гуманитарной  культуры  взрослого  как  фактор  личностного
развития // Практическая андрагогика. – Кн. 2. Опережающее образование взрослых: колл.
моногр. / под ред. В.и. Подобеда, А.Е. Марона. – изд. 2-е, доп. – СПб.: иОВ РАО, 2009. –
С. 52–108.
4. Гришина и. В. Профессиональная компетентность директора школы: теория и практика
формирования: автореф. дис. докт. пед. наук. – СПб., 2004. – 44 с.
ТүйІН
ҚР ІІМ жүйесін реформалау және жоғары білім жүйесін жетілдіру ішкі істер органдарының
болашақ  қызметкерлерінің  кәсіби  дайындығын  ұйымдастыруда  айтарлықтай  өзгеріс
қажеттілігін  анықтайды.  Басты  құжаттарда  көрсетілген  тапсырманың  шешу  тиімділігі  –
полиция  қызметкерлері  қызметінің  сапасын  арттыру,  олардың  кәсіби  дайындықтарының
нәтижелілігіне байланысты.
РЕзюМЕ
Модернизация системы высшего образования и процесс реформирования системы МВД РК
обусловливают необходимость значительных изменений в организации профессиональной
подготовки будущих сотрудников органов внутренних дел. Эффективность решения главной
задачи, определенной в правительственных документах, – повышение качества деятельности
сотрудников полиции - в определенной мере зависит от результативности их профессиональной
подготовки.
resume
Modernization of higher education system and process of reformation of the IAM of the RK
is necessity of the significant changes in the organization of professional training of future
employees of  internal  affairs bodies.  The  efficiency  of  the  main  task  solution,  defined  in  the
government  documents,  is an  improvement  the  police  activity  quality,  and  it  depends on  the
efficiency of their training.
жастарға патриоттыҚ тәрбие беру
Касенова В.С.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының психологиялық жұмыс орталығының
инспекторы, полиция капитаны
Нуркина Б.А.,
ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының БАҚДи оқытушы-әдіскері, құқық магистрі,
полция капитаны
заманауи қоғамда барлық салада болып жатқан, сонымен қатар білім беру саласындағы
әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер өте маңызды өзгертулерді талап етеді. Әр
мемлекетті дамыту объективтік және субъективтік факторлардың қатарымен анықталады,
тіпті қазіргі шарт негізінде субъективтік фактордың рөлі бірталай нығайтылады. Қоғамның
әр мүшесінің санасының деңгейінен,  мемлекет  шешетін міндеттеріне  оның қатынасынан
барлық қоғамның үдемелі дамуына тәуелді болады.
Отанын сүюге, Атамекеніне адалдықпен қарауға, өз елінің дамуына жеке еңбегімен жәрдем
жасауына бағытталған жас ұрпақтың тәрбиесінде патриоттық тәрбие үлкен рөл ойнайды.
2 Cекция
В.с. касенова, Б.А. Нуркина

136
Отанына  құндылық  қатынасын  көрсетеді  және  оны  патриоттық  бағытталған  әрекеттерге 
талпындырады.
Білім  алушыларының  патриоттық  тәрбиелеудің  мақсаты  мен  міндеттері  осы  процесті 
ұйымдастырудың  жалпы  педагогикалық  және  өзгеше  принциптерінің  жиынтық  негізінде 
іске асырылады. 
Жетекші  педагогтардың  пікіріне  қосылған  кезде  (В.А.  Сластёнин,  П.и.  Пидкасистый 
және басқалары), біз білім алушыларды патриоттық тәрбиелеудің негізін құрайтын келесі 
жалпы педагогикалық принциптерді бөлеміз: адамгершілік бағыты қағидаты, ғылымилық, 
білім мен іскерлік, сана мен мінез-құлықтың бірлігін қалыптасуында бағыттау; құптаулығы, 
жүйелігі; педагогикалық басқару мен тәрбиленушілердің дербестігі мен бастамашылықты 
дамытуды  үйлестіру;  тәрбиеленушілердің  саналылығы  пен  белсенділігі;  педагогикалық 
өзара қатынас субьектілердің талаптар келісуі; теория мен тәжірибенің байланысы; білім 
беру, педагогикалық өзара қатынастың тәрбие және даму нәтижелері және т.б. 
Халықшылдық қағидаты білім алушыларының патриоттық тәрбиесінде оқу-тәрбие процесінде 
жас ұрпақты патриоттық тәрбиелеудегі үлкен тәжірибені, халықтың салт-дәстүрімен танысуды, 
туған  өлкемен,  оның  тарихымен  танысуды  пайдалануын  болжамдайды.  Осы  қағидаттың 
әділеті  халқының  өз  Отанына  сүйгіштігін,  замануи  жағдайдағы  патриоттық  тәрбиенің 
ерекшеліктерімен, қазақ тарихына, мәдениетіне көңілімен «патриотизм» ішкі мазмұнымен 
ескертілген. 
Қазіргі қоғамда болып жатқан өзгерістер білім беру мекемелерінде оқу-тәрбие процесін 
ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жаңа тұжырымдамаларында бейнесін табады, осыған байланысты 
негізгі педагогикалық ұғымдарға жаңа көзқарастарын табуға тіреуін жасайды. 
Біріншіден,  әлеуметтік-педагогикалық  жағдайдың  өзгертуіне  уақытындағы  шағылысу, 
екіншісіден, тәрбиеленушілер контингентінің ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық 
өзара  қатынастың  әртүрлі  нысан  мен  тәсілдерін  қолдануы  патриоттық  тәрбиелеу  қағидат 
әрекетіне жатады.
Бәріміз білетіндей, қатты эмоциямен байланысты болған білім тәрбиеленушінің лебізін 
табады. Бірақ бұл патриоттық процесс тұрақты эмоционалды шиеленісте болғанын білдірмейді. 
Осындай жағдай тәрбиеленушілерді қатты қоздырғыштарға «бейімделуге» апарады, демек оның 
әсерінің тиімділігін төмендетеді. Патриоттық тәрбиемен байланысты оңды мысалдарының 
жиі қолдануы мүмкін аз өнімділі болады, өйткені қатты эмоционалдық жан құбылыстардың 
қайталауы білім алушылардың теріс реакциясын тудырады, оның құндылығын төмендетеді. 
Бұның барлығында патриоттық процес педагогикалық өзара қатынас жөнінде үздіксіз және 
эмоционалдық түрде - дискредиттік болу тиіс.
Жалпы педагогикалық пен өзгеше қағидаттардың жиынтық негізінде білім алушылардың 
патриоттық  тәрбиесінің  жүзеге  асырылуы  осы  процестің  тұтастығын  және  тиімділігін 
қамтамасыз етеді. 
Патриоттық тәрбиенің нысандарын, әдістерін және құралдарын өзгеше дәрежеге апаруға 
болмайды. Ең дұрысы, тәрбиеленушінің әр жас кезеңінде патриоттық тәрбиелеудің айқын 
міндеттерін шешу үшін дәстүрлі және дәстүрлі емес педагогикалық әдістер мен педагогикалық 
өзара қатынас ұйымдастыру нысандарын үйлестіруін қолдану туралы айтуға болады. 
Қазіргі жағдайда патриоттық тәрбиені ұйымдастыру ерекшелігінің негізінде педагогикалық 
процесте  тұлға  аралық  өзара  қатынастың  тиімділігін  жоғарылатуды  қамтамасыз  ететін, 
әр түрлі педагогикалық технологияларды (ойын, өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі анықтау 
технологиясы) қолдану қажеттілігін бөлуге болады.
Сонымен, білім алушыларды патриоттық тәрбиелеу өзімен тәрбие субъектілерінің өзара 
әрекеттесуде негізделген және тәрбиеленушілерде патриотизмді қалыптастыруға бағытталған 
тұтас педагогикалық процесті көрсетеді. Осы процестің маңыздылығы, патриотизмге құңды 
қатынасын  қалыптастыратындай,  тәрбиеленушілерімен  үдемелі  патриоттық  тәжірибесін 
меңгеруде болып табылады. 
Жастарды оқытудың барлық кезеңдерінде болатын білім беру мекемелерінде патриоттық 
тәрбиелеу  жастардың  патриоттық  тәрбиелеу  жүйесінің  құрамдас  бөлігі  болып  табылады. 
Жоғары  білім  өте  маңызды  рөлді  атқарады,  тіпті  жоғары  педагогикалық  білім  өзгеше 
маныздылыққа ие болады, өткені оқытушының кәсіби даярлық сапасынан өсіп келе жатқан 
ұрпақтардың тәрбие нәтижесіне тәуелді. Осыны ескере отырып, болашақ оқытушыларының 
патриоттық тәрбиелеуі педагогикалық ЖОО-ның студенттердің кәсіби даярлық жүйесінің 
ажырамас бөлігі болып табылады. 
В.с. касенова, Б.А. Нуркина

137
Болашақ  оқытушылардың  патриоттық  тәрбиелеу  ерекшелігі  өзара  байланыста  болған 
екі  бөліктен  тұратын  жүйеден  құрылады.  Бірінші  бөлігін  дұрыс  айтқанда  студенттердің 
патриоттық  тәрбиелеу  дегеніміз  қазақстандық  азаматтарды  тәрбиелеу,  ал  екінші  бөлігі  – 
білім  алушылардың  патриоттық  тәрбиелеуіне  болашақ  оқытушылардың  даярлығы  болып 
табылады. 
Студенттердің  патриоттық  тәрбиелеу  даярлық  құрамы  мен  мазмұны  «педагогикалық 
қызметіне  даярлығы»  деген  түсініктің  құрамымен  және  болашақ  оқытушылардың  кәсіби 
даярлық жүйесінің жалпы сипаттамасымен үйлеседі, сонымен қатар бірнеше өзара байланысқан 
методологиялық, технологиялық, адамгершілік-психологиялық дайындық түрін бейнелейтін 
бөліктен құрылады. 
Осы құрамдас бөліктердің біртұтас жүзеге асырылуы аталған бөліктердің және педагогикалық 
процестегі болашақ оқытушыларды патриоттық тәрбиелеу мақсатына жетудің өзара әрекеттестігін 
қамтамасыз етеді. 
Оқып  жатқан  жастарды  патриоттық  тәрбиелеу  негіздеме  негіздерін  талдауды  аяқтап, 
қазіргі  заманда  осы  мәселе  өзекті  екенін  атап  өту  қажет.  Оның  шешімі  болашақта  біздің 
мемлекетіміздің өркендеу жетістігіне себепші болады.
ӘДЕБиЕТТЕР ТІзІМІ
1. Лушников  А.М.  история  педагогики:  учеб.  пособие  для  студ.  пед.  высших  учебных
заведений. - 2-е изд. - Екатеринбург: урал. гос. пед. ун-т, 1994. - 368 с.
2. Афтонасьев А.Ф. Мысли о воспитании // Антология педагогической мысли в России в
первой половине XIX века / сост. П.А. Лебедев. - М.: Педагогика, 1987. - С. 394-402.
3. Макаренко А.С. Проблемы школьного советского воспитания // Соч. - М.: изд-во АПН
РСФСР, 1951. - Т.5. - С. 109-225.
4. Макаренко А.С. Доклад в Педагогическом училище // Соч. - М.: изд-во АПН РСФСР,
1951. - Т.5. - С. 407-419.
ТүйІН
Мақалада автор бүгінгі заман жастарына патриоттық тәрбие беруді қарастырған. Сонымен 
қатар, қоғамда барлық салада болып жатқан, оның ішінде білім беру саласындағы әлеуметтік-
экономикалық және саяси өзгерістер өте маңызды өзгертулерге назар аударған. Өсіп келе 
жатқан  ұрпақтардың  тәрбиесінде  білім  беру  мекемелерінің  жетекші  рөліне  тоқталған. 
Тәрбиеленушінің әр жас кезеңінде патриоттық тәрбиелеудің айқын міндеттерін шешу үшін 
дәстүрлі  және  дәстүрлі  емес  педагогикалық  әдістер  мен  педагогикалық  өзара  қатынасты 
ұйымдастыру нысандары үйлестіруін қолдану туралы айтылған.
РЕзюМЕ 
В статье автор рассматривает патриотическое воспитание современной молодежи. Вместе с 
тем, обращает внимание на социально-экономические и политические изменения, происходящие 
в обществе, в том числе и в сфере образования. Акцентирует внимание на ведущую роль 
образовательных  учреждений  в  воспитании  подрастающего  поколения.  Также  говорится 
об использовании форм организации педагогического взаимодействия с традиционными и 
нетрадиционными педагогическими методами, необходимыми для решения задач на каждом 
возрастном этапе патриотического воспитания воспитанника.
resume
The article considers the patriotic education of the contemporary youth. Along with it, the author 
pays attention to the social-economic and political changes taking place in the society including 
education sector. The author pays attention on the leading role of the education institutions in 
upbringing of younger generation. Also, the article talks about the usage of organization forms 
of pedagogical cooperation and conventional and non-conventional pedagogic approaches that 
are necessary to address the problems at each age stage of the patriotic education of a student. 
Жастарға патриоттық тәрбие беру
136
Отанына  құндылық  қатынасын  көрсетеді  және  оны  патриоттық  бағытталған  әрекеттерге
талпындырады.
Білім  алушыларының  патриоттық  тәрбиелеудің  мақсаты  мен  міндеттері  осы  процесті
ұйымдастырудың  жалпы педагогикалық және өзгеше принциптерінің  жиынтық негізінде
іске асырылады.
Жетекші  педагогтардың  пікіріне  қосылған  кезде  (В.А.  Сластёнин,  П.и.  Пидкасистый
және басқалары), біз білім алушыларды патриоттық тәрбиелеудің негізін құрайтын келесі
жалпы педагогикалық принциптерді бөлеміз: адамгершілік бағыты қағидаты, ғылымилық,
білім мен іскерлік, сана мен мінез-құлықтың бірлігін қалыптасуында бағыттау; құптаулығы,
жүйелігі; педагогикалық басқару мен тәрбиленушілердің дербестігі мен бастамашылықты
дамытуды  үйлестіру;  тәрбиеленушілердің саналылығы  пен белсенділігі;  педагогикалық
өзара қатынас субьектілердің талаптар келісуі; теория мен тәжірибенің байланысы; білім
беру, педагогикалық өзара қатынастың тәрбие және даму нәтижелері және т.б.
Халықшылдық қағидаты білім алушыларының патриоттық тәрбиесінде оқу-тәрбие процесінде
жас ұрпақты патриоттық тәрбиелеудегі үлкен тәжірибені, халықтың салт-дәстүрімен танысуды,
туған  өлкемен,  оның  тарихымен  танысуды  пайдалануын  болжамдайды.  Осы  қағидаттың
әділеті  халқының  өз  Отанына  сүйгіштігін,  замануи  жағдайдағы  патриоттық  тәрбиенің
ерекшеліктерімен, қазақ тарихына, мәдениетіне көңілімен «патриотизм» ішкі мазмұнымен
ескертілген.
Қазіргі қоғамда болып жатқан өзгерістер білім беру мекемелерінде оқу-тәрбие процесін
ұйымдастыру мен жүзеге асырудың жаңа тұжырымдамаларында бейнесін табады, осыған байланысты
негізгі педагогикалық ұғымдарға жаңа көзқарастарын табуға тіреуін жасайды.
Біріншіден,  әлеуметтік-педагогикалық  жағдайдың  өзгертуіне  уақытындағы  шағылысу,
екіншісіден, тәрбиеленушілер контингентінің ерекшеліктерін ескере отырып, педагогикалық
өзара  қатынастың әртүрлі  нысан мен тәсілдерін қолдануы  патриоттық  тәрбиелеу  қағидат
әрекетіне жатады.
Бәріміз білетіндей, қатты эмоциямен байланысты болған білім тәрбиеленушінің лебізін
табады. Бірақ бұл патриоттық процесс тұрақты эмоционалды шиеленісте болғанын білдірмейді.
Осындай жағдай тәрбиеленушілерді қатты қоздырғыштарға «бейімделуге» апарады, демек оның
әсерінің тиімділігін төмендетеді. Патриоттық тәрбиемен байланысты оңды мысалдарының
жиі қолдануы мүмкін аз өнімділі болады, өйткені қатты эмоционалдық жан құбылыстардың
қайталауы білім алушылардың теріс реакциясын тудырады, оның құндылығын төмендетеді.
Бұның барлығында патриоттық процес педагогикалық өзара қатынас жөнінде үздіксіз және
эмоционалдық түрде - дискредиттік болу тиіс.
Жалпы педагогикалық пен өзгеше қағидаттардың жиынтық негізінде білім алушылардың
патриоттық  тәрбиесінің  жүзеге  асырылуы  осы  процестің  тұтастығын  және  тиімділігін
қамтамасыз етеді.
Патриоттық тәрбиенің нысандарын, әдістерін және құралдарын өзгеше дәрежеге апаруға
болмайды. Ең дұрысы, тәрбиеленушінің әр жас кезеңінде патриоттық тәрбиелеудің айқын
міндеттерін шешу үшін дәстүрлі және дәстүрлі емес педагогикалық әдістер мен педагогикалық
өзара қатынас ұйымдастыру нысандарын үйлестіруін қолдану туралы айтуға болады.
Қазіргі жағдайда патриоттық тәрбиені ұйымдастыру ерекшелігінің негізінде педагогикалық
процесте  тұлға  аралық  өзара  қатынастың тиімділігін жоғарылатуды  қамтамасыз ететін,
әр түрлі педагогикалық технологияларды (ойын, өзін-өзі жетілдіру және өзін-өзі анықтау
технологиясы) қолдану қажеттілігін бөлуге болады.
Сонымен, білім алушыларды патриоттық тәрбиелеу өзімен тәрбие субъектілерінің өзара
әрекеттесуде негізделген және тәрбиеленушілерде патриотизмді қалыптастыруға бағытталған
тұтас педагогикалық процесті көрсетеді. Осы процестің маңыздылығы, патриотизмге құңды
қатынасын  қалыптастыратындай,  тәрбиеленушілерімен  үдемелі  патриоттық  тәжірибесін
меңгеруде болып табылады.
Жастарды оқытудың барлық кезеңдерінде болатын білім беру мекемелерінде патриоттық
тәрбиелеу  жастардың патриоттық  тәрбиелеу  жүйесінің құрамдас  бөлігі  болып табылады.
Жоғары  білім  өте  маңызды  рөлді  атқарады,  тіпті  жоғары  педагогикалық  білім  өзгеше
маныздылыққа ие болады, өткені оқытушының кәсіби даярлық сапасынан өсіп келе жатқан
ұрпақтардың тәрбие нәтижесіне тәуелді. Осыны ескере отырып, болашақ оқытушыларының
патриоттық тәрбиелеуі педагогикалық ЖОО-ның студенттердің кәсіби даярлық жүйесінің
ажырамас бөлігі болып табылады.
В.с. касенова, Б.А. Нуркина

138

жүктеу/скачать 8,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: