Қазақстан тарихы кафедрасы
Қазақстан территориясындағы тҥрік мемлекеттері. Тҥрік
жүктеу/скачать 1,24 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Батыс тҥрік қағанаты (603-704 жж.)
| Қазақстан территориясындағы тҥрік мемлекеттері. Тҥрік
қағанаты (552-603) ҧлан байтақ территорияны басып алу нҽтижесінде ең алғаш рет Еуразия аумағында қҧрылған империя. VI ғасырда Қазақстан жері аса қуатты мемлекет - Тҥрік қағанаты ҿкіметінің қол астына қарайды, олардың билеушілері тҥрік тайпасының Ашындар ҽулетінен шығып отырған. "Тҥрік" атауы алғаш рет 542 ж. Қытай шежіресінде аталады. Қытайлар тҥріктерді ғҧндардың ҧрпағы деп есептейді. 552 ж. тҥріктердің қолбасшысы Бумын аварларды (жуан- жуандарды) жеңіп, осы мемлекеттің ойрандалған орнында Тҥрік қағанатын қҧрады. Ол 553 ж. қайтыс болып, оның мҧрагері Мҧқан қаған кезінде Тҥрік қағанаты Орта Азияда саяси ҥстемдікке жетті. Олар Маньчжуриядағы қидандарды, Енисейдегі қырғыздарды бағындырды, Солтҥстік Қытай мемлекеті оларға алым-салық тҿлеп тҧрды. 563-567 жж. тҥріктер сасанидтермен одақтасып Орта Азиядағы эфталиттерді талқандады. Бірақ ықпал ету аймағын бҿлісуде тҥріктер мен Иран арасында араздық басталады. Бҧл жағдайдан шығу ҥшін тҥріктер Византия императоры ІІ Юстинмен келіссҿз жҥргізеді. Византия елшісі Земарх тҥрік қағанының ордасына келіп тҥріктер мен Византия арасында жібек саудасын жҥргізіп жҽне сасанидтер Иранына бірлесе қарсы тҧру туралы келісімге қол жеткізуге тырысады. Бірақ екі жақ та ҿзара келісімге келе алмайды. 603 жылы қағанаттағы билік ҥшін ҿзара тартыстың нҽтижесінде Тҥрік қағанаты Шығыс жҽне Батыс қағанаттарына бҿлінді. Батыс тҥрік қағанаты (603-704 жж.) . Қағанаттың этникалық саяси ҿзегі «он тайпа» (он оқ будун) болды, олар Қаратау баурайынан Жоңғарияға дейінгі аралықта жатқан ежелгі ҥйсін жерін жайлады. Суяб қаласы (қазіргі Қырғызстанның Тоқмақ қаласының маңы) елдің астанасы болды, ал қағанның жазғы ордасы Мыңбҧлақта (Тҥркістан тҿңірегі) орналасты. Қағанаттағы ең жоғарғы билеуші, ҽскер басы, бҥкіл жердің иесі қаған болды. Жоғарғы лауазымдар - жабғы, шад жҽне 44 елтебер - қаған ҽулетіне берілді. Сот қызметтерін бҧйрықтар мен тархандар атқарды. Қағанаттың негізгі халқы мал ҿсіретін ерікті ҧсақ қауым мҥшелері болған, оларды «қара будун» деп атаған. Тҥрік қағанатының тайпалары мал жҽне егін шаруашылығымен шҧғылданды. Қалаларда сауда-саттық кеңінен ҿрістеді. Батыс Тҥрік қағанатындағы он алты жылға созылған тайпалар арасындағы соғыс қағанатты ҽлсіретеді. Осыны пайдаланған Тан империясының ҽскері VII ғасырдың ортасында Жетісуды басып алып, бҧл жерде таққа ҿз адамын отырғызады. Тҥріктер Тан империясына қарсы ҥздіксіз кҥрес жҥргізіп, ақыры 704 ж. ол кҥрес тҥргештердің жеңісімен аяқталады. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|