Қазақстан тарихы кафедрасы
ХVІІ-ХVІІІ ғғ. басындағы қазақ-жоңғар қарым-қатынасы
жүктеу/скачать 1,24 Mb. Pdf көрінісі
|
file185
- Бұл бет үшін навигация:
- Қазақ жҥздерінің Ресей бодандығын қабылдауы.
| ХVІІ-ХVІІІ ғғ. басындағы қазақ-жоңғар қарым-қатынасы.
Есім ханнан кейін хан тағына оның ҧлы Жҽңгір (1628-1652 жж.) отырады. Бҧл кезде қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайы нашарлай тҥседі. Бҧхара хандығы Ташкент пен Сыр бойындағы қалалар ҥшін кҥресін тоқтатпайды, ао шығыстан кҥшейіп келе жатқан ойраттар маза бермейді. Бар билігін ойраттармен кҥресте ҿткізген Жҽңгір ханға ішкі жағдайды тҧрақтандыру да оңайға тимейді. 1635 жылы Жоңғар хандығының қҧрылуына байланысты ойраттардың Ертіс маңындағы жҽне Жетісудағы қазақ жерлерін басып алу қаупі арта тҥсті. Жҽңгірдің жоңғарларға қарсы алғашқы шайқасы 1635 жылы болды, бірақ бҧл шайқас қазақтар ҥшін сҽтсіз аяқталып, жеңіліске ҧшырайды, Жҽңгір ханның ҿзі тҧтқынға тҥсіп қалады. Жҽңгір ханның тҧтқыннан қалай босанғандығы туралы деректер жоқ. 1643 жылы Жҽңгір хан бастаған қазақтың 600 сарбазы жоңғарлардың елу мыңдық ҽскеріне тойтарыс береді. Ресейден отты қару сатып алған жоңғарлар 1652 жылы Жетісу жеріне тағы да басып кіреді. Осы шайқастардың бірінде Жҽңгір хан қаза табады. 60-жылдары қазақ-жоңғар қақтығыстары біршама азайғанымен Галдан-Бошақты қонтайшы кезінде ол қайтадан кҥшейе тҥседі. 1681, 1683-84 жылдары жоңғарлар Шу ҿзенінен бері ҿтіп Сайрамды алады, Ферғана алқабын тонайды. 1697 жылы Цеван Рабтан билік басына келгеннен кейін қазақ-жоңғар қатынастары кҥрт шиеленіседі. 1698 жылы Цеван Рабтан қалың қолымен қазақ жеріне басып кіріп, бҥкіл Оңтҥстік Қазақстанды жаулайды. Жоңғарлардың салған ойраны Қазақстанның оңтҥстігіндегі қалалар тіршілігінің бірте-бірте ҿшуінің басты себептерінің бірі болды, сауда жолдарының байланысы ҥзілді, 60 шаруашылыққа зор зиянын тигізді. Кҥшейіп келе жатқан жоңғар шапқыншылығы елді біріктірудің қажеттігін тҥсіндірді. Қазақ жҥздерінің Ресей бодандығын қабылдауы. 1730 жылдың жазында Ҽбілқайыр Петербургке Қҧтлымбет Қоштаев пен Сейітқҧл Қойдағҧлов бастаған ҿз елшілігін жіберіп, Ресей патшазадасынан ҿзін ҧлысымен бірге Ресей империясының бодандығына қабылдауды ҿтінеді. Елшілік Петербургке қазан айында жетеді де, хатты ҽйел император Анна Иоановнаға тапсырады. 1731 жылы 19 ақпанда Анна Иоановна Кіші жҥзді Ресей бодандығына қабылдайтыны туралы сенім грамотасына қол қойды. Грамотада былай деп жазылған: «Біріншіден, біздің императорымызға адал қызмет етесіздер. Екіншіден, Ресей ҿз азаматтары, сіздерді ренжітпейді. Ҥшіншіден, ал егер ренжітсе, сіздерді император ҿз қамқорлығына алып қорғайды. Тҿртіншіден, сіздер ресейліктермен, башқҧрттармен жҽне қалмақтармен бейбітшілікте боламыз деп ант бересіздер». Елшілерге бағалы сыйлықтар тартылып, дала ҿңіріне Сыртқы істер коллегиясының тілмашы А.И.Тевкелев бастаған ҥлкен комиссия жіберілді. Қазақ елшілігін Кіші жҥзге кері қайтаратын кҥні А.Тевкелевке 12 тармақтан тҧратын, мазмҧны қызықты «Нҧсқау» табыс етілді. «Нҧсқаудың» 3-ші тармағында кҿрсетілгендей Ресей бодандығын қабылдау мҽселесінде хан тҿңірегінде алауыздықтар анықталған жағдайда Тевкелев оларды оған кҿндіруі тиіс болды. 1731 жылы 10 қазанда бірінші болып бодандыққа Ҽбілқайыр хан ант берді. Оған Бҿкенбай батыр, содан соң Есет батыр, Қҧдайменде мырза қосылды. Сол арада адалдыққа 29 ақсақал ант берді. Ырғыз ҿзенінің бойындағы Ҽбілқайыр ханның Ордасында қойылған акті кезінде қазақ ақсҥйектері мен сҧлтандары арасында алауыздықтың бар екендігі айқын аңғарылды. Бҧл туралы Тевкелев елшілік миссиясына қатысты есебінде жазып қалдырады. Кіші жҥзден кейін Орта жҥздің бір бҿлігі де Ресей бодандығын қабылдады. 1734 жылы 10 маусымда Орта жҥздің ханы Сҽмеке мен оның жақтастары Ресейге қосылды. 1733-1734 жылдары Ҧлы жҥздің кейбір билері Ресейге қосылу ниеттерін білдірді. 1734 жылы маусымда Анна Иоановна Ҧлы жҥзді Ресей қҧрамына қабылдайтыны туралы жарғыға қол қойды. Бірақ Ҧлы жҥздің Ресейге қосылу процесі жҥз жылдам астам уақытқа созылды. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|