Қазақстанның Ғылымы мен өмірі халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Бір жылда 6 рет жарық көреді Құрылтайшы: «ҚҰҚЫҚТЫҚ миссия»

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
115 
 
 
Ациева Э.А., м.ю.н., ст. преподаватель, Амангелдыкызы А., м.ю.н., преподаватель,  
Куатова А.А., м.ю.н., преподаватель,  Еренова В.М., м.ю.н., преподаватель,  
Избасарова А.Б., м.ю.н., преподаватель  
Казахско-Русский Международный университет,  г. Актобе, I_asel28@mail.ru 
 
МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ ДИСЦИПЛИНЫ - ИНСТИТУТ МЕДИАЦИИ 
 
Түйіндеме.  Мақалада медиация институты пәнін оқытудың әдістері туралы сұрақтар қарастырылған. 
Rezume.  This article reviews methodology of teaching of discipline of Mediation′s Institute    
 
Процесс  формирования  и  развития  методики 
преподавания  юридических  дисциплин  в  нашей 
стране  и  в  мире  был  сложным  и  противоречивым. 
В  последнее  время    происходят  значительные  из-
менения  в  области  человеческого  знания,  которые 
имеют  непосредственное  отношение  к  методике 
преподавания  юридических  дисциплин,  в  том  чис-
ле  преподаванию  дисциплины    института  медиа-
ции.  
Элективный  курс  «Институт  медиации»  был 
включен в учебную программу кафедрой юриспру-
денции  Казахско-Русского Международ-ного Уни-
верситета.    Данный  курс  отнесен  учебным  планом 
к  разряду  спецкурсов  и  изучается  студентами  тре-
тьего курса дневного отделения на шестом  семест-
ре. Объем курса — 10 академических часов лекций 
и  5  часов  семинарских  занятий.  Итоговая  аттеста-
ция проводится в виде тестирования. 
Обсуждая перспективы развития Института ме-
диации в Казахстане  и включая данный спецкурс в 
учебный план, мы исходили все-таки из предполо-
жений  о  неизбежности  в  условиях  рыночной  эко-
номики востребования в недалеком будущем дело-
вым  сообществом  альтернативных  процедур  раз-
решения правовых конфликтов.  
Поскольку  курс  «Институт  медиации» является 
принципиально новым учебным курсом для кафед-
ры  юриспруденции,  появилась  необходимость  в 
разработке  учебно-методических  материалов.  В 
2014  году  на  кафедре    был  подготовлен  учебно-
методический  комплекс,  который  не  только  вклю-
чал  традиционно  программу,  списки  литературы, 
но  и  сформулировал  проблемные  вопросы  для 
предлекционной  подготовки  студентов.  Таким  об-
разом,  акцент  был  перенесен  с  информационного 
на  смысло-поисковое  обучение  во  время  учебного 
процесса.  Это  было  сделано  для  того,  чтобы  сту-
дент  приходил  на  лекцию  уже  активным  слушате-
лем, включенным в процесс обучения, что предпо-
лагает  гораздо  более  эффективное  освоение  им 
лекционного 
материала. 
Также 
в 
учебно-
методический  комплекс  были  включены  задания 
для  самостоятельной  подготовки  к  семинарским 
занятиям,  а  также  раздел,  посвященный  видам  и 
формам контроля знаний студентов. 
 Традиционный подход к проведению практиче-
ских  занятий,  состоит  в  детальном  изучении  дей-
ствующего  законодательства,  в  достаточно  глубо-
ком ознакомлении с теоретическими положениями 
соответствующей  отрасли  или  области  права  и 
проверке  теоретических  знаний  у  студентов.  В  ре-
зультате  выпускник  вуза  испытывает  закономер-
ные трудности в правоприменительной практике. С 
очевидностью  необходимы  и  новации  в  методах 
обучения, поэтому значительная часть семинарских 
занятий по курсу проводится в виде имитационных 
и  ролевых  игр,  что  способствует  лучшему  усвое-
нию  студентами  учебного  материала  и  позволяет 
развивать  и  прививать  необходимые  профессио-
нальные  умения и  навыки  для  участия  в альтерна-
тивных  государственному  суду  процедурах  разре-
шения правовых споров. [1] 
Чтобы  сформировать  у  студента  первичное 
представление  о  таких  процедурах,  одно  или  не-
сколько  семинарских  занятий  отводится  демон-
страции  видеоматериалов,  содержание  которых 
анализируется  преподавателем  совместно  со  сту-
дентами  на  аудиторных  занятиях.  В  ходе  такого 
занятия  проверяется  и  уровень  теоретических  зна-
ний студентов по теме. 
Здесь  стоит вопрос  о  нехватке  учебного  време-
ни для проведения имитационных и ролевых игр. И 
опять помогают новые технологии. Первоначально 
студентам  дается  фабула  дела,  конфиденциальная 
информация,  если  она  необходима,  методические 
указания,  затем  студенты    внеаудиторное  время, 
воспользовавшись  видеокамерой  и  иными  приспо-
соблениями,  в  специально  отведенной  аудитории 
должны  имитировать.  Вся  эта  информация  обоб-
щается  преподавателем,  предварительно  просмат-
ривается,  и уже на самом занятии происходит раз-
бор  студенческих  имитаций.  Тем  самым  вся  учеб-
ная группа  вовлечена  в  учебный процесс. Если  же 
проводить  имитации  в  рамках  семинарских  заня-
тий, то времени объективно не хватит на проверку 
теоретических  знаний  студента  и  сформировав-
шихся у него практических умений и навыков.[2] 
 
Список использованных источников 
1.  Певцова Е. А. Актуальные  вопросы методики пре-
подавания  юриспру-  денции:  Учебное  пособие.  —  М.: 
Издательство Международного юриди- ческого институ-
та, 2010. С. 187. 
2. Кропанева Е.М. Теория и методика обучения пра-
ву:  Учеб.  пособие.  –  Екатеринбург:  Изд-во  Рос.  гос. 
проф. - пед. ун-та, 2010. С. 54.
  

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
116 
 
 
 
 
 
Нұрбек М.А. 
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық  
университетінің докторанты, 
Алматы қ., Қазақстан, e-mail: muratnur80@mail.ru 
 
ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ТҰРМЫСТЫҚ 
ЛЕКСИКАНЫ МЕҢГЕРТУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ 
ПРАКТИКАЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
 
 
Түйіндеме:  Бұл  мақалада  қазақ  тілінің  тұрмыстық  лексикасы  жайында  бірнеше  ғалымдардың  пікірлері  айтылады. 
Сонымен  қатар,  мұнда  үй  тұрмысында  қолданылатын  заттардың,  жиһаздардың,  үй  керек-жарақтарының  атаулары, 
ыдыс-аяқ  атаулары,  киім-кешектердің  және  олардың  бөліктерінің,  әшекей  заттары  мен  қымбат  бағалы  заттардың 
атаулары қарастырылады. Қазақ тілінің тұрмыстық лексикасынан мағлұмат беретін бұл мақала студенттерге тұрмыстық 
лексикамен  қатар,  қазақ  тіл  білімінің  лексикология,  фразеология  салалары  бойынша  да  теориялық  білім  мен 
практикалық  дағдыны  қалыптастыруды  көздеген.  Теориялық  тұжырымдардан  соң  түрлі  тәсілдерде  жаттығу 
жұмыстарының  берілуі,  студенттерді  тұрмыстық  сөздердің  қолданыстық  мағыналарын  дұрыс  ажырата  білулеріне 
жаттықтырады.  Аталған  лексика  мен  лексикалық  бірліктер  түркі  халықтарына  ортақ,  тарихи  кезеңдерден  бері  келе 
жатқан  тіл  байлығының  бір  саласы  болып  табылады.  Сондай-ақ,  қазақ  халқында  тілдің  тарихи  дамуы  барысында 
көптеген тұрмыстық заттар пайда болып,  олардың атаулары  шықты. Кейбір атаулар әдеби нормаға еніп,  әдеби тілдің 
құрамына енсе, кейбірі сөйленістер мен диалектілердің құрамында әртүрлі қолданылып келуімен ерекшеленеді.  
Кілт сөздер: тіл тарихы, лексикология, тұрмыстық лексика, фразеология, методика. 
 
Аннотация: В данной статье анализируются научные выводы ученых относительно бытовой лексики казахского языка. 
Также  рассматриваются  наименования  предметов,  мебели,  использующихся  в  домашнем  быту,  домашней  утвари, 
посуды,  одежды  и  их  частей,  драгоценных  украшений  и  ценных  вещей.  Данная  статья,  которая  передает  сведения  о 
бытовой  лексике  казахского  языка,  также  направлена  на  формирование  у  студентов  теоретических  знаний  и 
практических  навыков  по  лексикологии,  фразеологии  казахского  языкознания.  Закрепление  теоретических  знаний 
упражнениями с использованием различных способов способствует формированию у студентов навыков правильного 
выделения применительных значений бытовой лексики. Указанные лексические единицы и лексика являются общими 
для  тюркских  народов,  а  также  одним  из  пластов  словарного  фонда  языка.  Вместе  с  тем  в  процессе  исторического 
развития языка казахского народа возникло большое количество предметов быта,  которым были даны наименования. 
Некоторые наименования вошли в литературую норму, в состав литературного языка, некоторые стали использоваться 
в составе говоров и диалектов.  
Ключевые слова: история языка, лексикология, бытовая лексика, фразеология, методика.  
 
Abstract: This article deals with the scientific conclusions of scientists regarding household lexicon of the Kazakh language. It 
is also discussed the names of subjects, furniture used at home, household utensils, dishes, clothes and parts thereof,  precious 
jewelry and valuables. This article  which transmits the information about the household  lexicon of  the Kazakh language   is 
also aimed at the  formation  of  students'  theoretical knowledge and practical skills in lexicology, phraseology of  the Kazakh 
linguistics.  Consolidation  of  theoretical  knowledge  by  exercises  with  using  of  various  methods  promotes  the  students'    skills 
formation correctly  emphasize to apply  household lexicon values. The pointed lexical units and vocabulary are common for the 
Turkic people, as well as one of the layers of language lexical fund. At the same time, in the process of historical development of 
the language of Kazakh people a large number of household items appeared and we have given them the names. Some of the 
names are included in the literary norm, into the structure of the literary language, some of them we began using  as  idioms  and 
dialects. 
Key words: history of language, lexicology, household lexicon, phraseology, methods. 
 
Лингвистикада 
«тұрмыстық 
лексика» 
ұғымының  біржақты  анықтамасы  жоқ.  Осы 
ұғымды  өте  кең  мағынада  түсіндіру  бар,  бұл 
бойынша тұрмыстық лексикаға ғылыми терминдер 
болып  табылмайтын  сөздердің  бәрі  жатқызылады 
[1,  57].  Алайда  «тұрмыстық  лексика»  ұғымын 
осылайша түсіну, тілдің барлық сөздерін қамтитын 
шектен  тыс  кең  ұғым  болып  көрінеді.  Тұрмыстық 
лексиканың  проблемаларына  арналған  арнайы 
зерттеулерде  осы  ұғымның  мазмұнына  авторлар 
адамның  күнделікті  өмір  тіршілігі  мен  оның 
шаруашылықты  жүргізу  заттарын,  құбылыстарын 
және  әрекеттерін  көрсету  үшін  қызмет  ететін 
барлық  сөздерді  қосады  [2,  6].  Демек  «тұрмыстық 
лексика» 
ұғымына 
тілдің 
тұрмыспен, 
үй 
тіршілігімен 
және 
үй 
шаруашылығымен 
байланысты  заттарды  көрсету  үшін  қызмет 
атқаратын барлық сөздері кіреді. 
Е. А. Дворникова тұрмыстық лексиканың мына 
келесі  анықтамасын  береді:  «Тұрмыстық  лексика  -  
бұл  тұрмыспен  байланысты  күнделікті  және 
іскерлік 
тілге 
тән 
жалпылама 
көпшіліктің 
пайдаланатын әдеби лексикасы.... 

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
117 
 
 
Тұрмыстық 
лексиканың 
семантикалық 
қабаттары адам тұрмысының, тіршілігінің көптеген 
тұстарын 
қамтиды. 
Бұл 
әшекей 
заттарды 
қосқандағы 
киім-кешектер, 
сондай-ақ 
оны 
дайындаумен  және  киіп  жүрумен  байланысты 
әрекеттер; 
азық-түліктер, 
сондай-ақ 
асты 
дайындаумен  және  оны  жеумен  байланысты 
әрекеттер  мен  үдерістер;  бұл  сондай-ақ  үйде 
қолданылатын  заттар  мен  әртүрлі  құрылыстар, 
тұрғын  жайлар;  бұл  ұйқымен  және  оянумен, 
сонымен  бірге  қандай  да  бір  мазасызданулармен 
және т.б. байланысты сөздер.» [3, 15].  
«Тұрмыс» ұғымын анықтау да біздің тұрмыстық 
лексика  жайлы  түсінігімізді  кеңейте  түседі.  С.  И. 
Ожегов өзінің сөздігінде былай деп атап көрсетеді: 
«Тұрмыс.  –  Ортақ  өмірлік  қалып  (ырғақ), 
күнделікті өмір» [4, 57]. 
Социалистік  тұрмысқа  былайша  анықтама 
берілуі  мүмкін:  «Тұрмыс  –  бұл  өндірістік  емес 
тіршілік  әрекетіні  саласының,  материалдық  және 
рухани  қажеттіліктерді  қанағаттандыру  тәсілдері 
мен  формалары  саласының  жиынтығы,  сондай-ақ 
әртүрлі  дәстүрлер,  салттар  мен  рәсімдер,  жөн-
жоралғылар,  әдеттер  және  бірлесіп  өмір  сүру 
нормалары» [5, 5]. 
   
«Тұрмыстық  ұғым  -  өз  ішіне  күнделікті 
тіршіліктің, белгілі бір ұжым қабылдаған қоршаған 
заттар  мен  құбылыстардың,  олардың  елеулі 
белгілерін бейнелей бермейтін түсінігі» деп жазады 
А. Гундавичюс [6, 10]. 
Тұрмыспен, 
күнделікті 
өмірмен 
тікелей 
байланыстағы  тілдік  бірліктер  лексиканың  тілдік 
өзгерістерге 
аз 
ұшырайтын 
және 
көбірек 
тұрақтылығымен  ерекшеленетін  анағұрлым  көне 
қабатын  білдіреді.  Демек,  тұрмыстық  лексиканың 
негізгі  бөлігі  қазақ  тілінің  байырғы  –  көне 
формаларына  жатады.  Алайда,  қазақтардың  өзге 
халықтармен,  бірінші  кезекте  орыс  халқымен 
байланысқа  түсуінің  нәтижесінде  олардың  өмірі 
мен  тұрмысындағы  өзгерістерге  байланысты  қазақ 
тіліне  өзге  тілдерден  тұрмыстық  заттардың 
көптеген атаулары енді.  
Кеңестік  дәуірде  қазақ  халқының  өмірі  мен 
тұрмысында КСРО-ның барша халықтарындағыдай 
үлкен 
өзгерістер 
болды, 
оның 
тұрмыстық 
жағдайлары  жақсарды.  Бұл  кейбір  тұрмыстық 
заттардың қолданыстан және күнделікті тұрмыстан 
шығып  қалуына  алып  келді,  олардың  атаулары 
қазақ  тіліндегі  архаизмдер  мен  историзмдердің 
қатарын  толықтырды,  сонымен  бірге  қазақтардың 
тұрмысына  жаңа  өмір  салты  енді,  онымен  бірге 
қазақ  тіліне  осынау  тұрмыстық  заттарды  атап 
көрсететін  жаңа  сөздер  енді.  Сондықтан,  бір 
жағынан,  тұрмыстық  лексиканың  сөздердің  өзге 
топтарымен 
салыстырғанда 
олардың 
едәуір 
тұрақты  екендігін  және,  екінші  жағынан,  олардың 
өзгергіштігін,  ауысып  отыратындығын,  кірме 
сөздерге  бейімділігін  атап  көрсеткен  авторлармен 
келіспеуге болмайды [7]. 
Ә.  Хасенов  еңбегінде  тұрмыстық  лексика 
жайлы:  «Тұрмыстық  лексика  –  күнделікті  жиі 
қолданылатын  аса  қажетті,  сондай-ақ  халықтың 
тұрмыс  жайы,  салт-сана,  әдет-ғұрпына,  өмір 
тіршілігіне  қатысты  сөздер.  Бұлар,  негізінен, 
күнделікті  ауызекі  сөйлеу  тіліне  тән  жалпылама 
лексикамен астасып жатады. Тұрмыстық лексика – 
халық өмірінің айнасы есепті», - деп анықтама бере 
келіп,  оларды  былайша  топтастырады:  үй-
баспанаға  байланысты  сөздер:  жаппа,  жеркепе, 
кереге,  уық  т.б.;  құрал-сайман  атаулары:  мама 
ағаш,  қамшы,  жүген,  құрық  т.б.;  киім-кешек 
аттары:  саптама  етік,  кәмшат  бөрік,  түлкі  тымақ, 
күпі  т.б.;  ыдыс-аяқ  аттары:  таба,  табақ,  жанан, 
тостаған, қазан т.б.  ... [8, 58]. 
Осылайша 
жоғарыда 
айтылып 
өткен 
ғалымдарымыздың  тұрмыстық  лексика  жайлы 
пікірлеріне  сүйене  отырып,  түсінігімізді  нақтылай 
келе,  жоғары  оқу  орны  студенттеріне  төмендегіше 
жаттығу жұмыстарын ұсынуымызға болады. 
1-жаттығу.  Тұрмыс  атауларына  байланысты 
сөздерге мысал келтіріңіздер. 
Киім-кешек атаулары: ... 
Әшекей атаулары: ... 
Ыдыс-аяқ атаулары: ... 
Қол еңбегі құрал-саймандары атаулары: ... 
2-жаттығу.  Берілген  дыбыстардан  басталған 
киім-кешек 
атауларын 
білдіретін 
сөздер 
жасаңыздар. 
А, б, д, е, ж, м, к, қ, с, т, ф, і, ы, ш. 
3-жаттығу. 
Төменде 
берілген 
сөздерді 
қолданып, сөйлем құраңыздар. 
Ошақ, көсеу, қасық, абдыра, аба, елтірі, бөртпе, 
кимешек, шәркей. 
4-жаттығу.  Берілген  сөздерді  жақша  ішіндегі 
сөздермен 
тіркестіріп, 
оның 
мағынасын 
түсіндіріңіздер. 
Қасық  (ағаш,  сырлы,  алтын,  күміс,  қалайы, 
темір, ас, бал, шай); 
Үй (ауыз, түп, түпкір, төр, ас, қоржын, киіз). 
5-жаттығу.  Құрамында  тұрмыстық  заттары  бар 
10 мақал-мәтел жазыңыз. 
6-жаттығу. 
Төменде 
берілген 
тұрмыстық 
сөздердің 
номинативті 
және 
ауыспалы 
мағыналарын түсіндіріңіздер. 
Тізгін, тұсау, төсек, қазан, шаңырақ. 
7-жаттығу.  Төменде  берілген  киім-кешек  пен 
оның  бөліктерінің  атауларынан  фразеологиялық 
бірліктер жасап, мағынасын түсіндіріңіздер. 
Бөрік, көйлек, тон, етік, балақ, қалта, жең, жаға, 
етек. 
8-жаттығу.  Төменде  берілген  әшекей  заттардың 
атауларынан фразеологизмдер құрастырыңыздар. 
Алтын,  сақина,  айна,  жүзік,  моншақ,  түйме, 
шашбау. 
9-жаттығу. 
Мына  мақал-мәтелдердегі  көп 
нүктенің  орнына  тиісті  тұрмыстық  сөздерді 
қойыңыздар. 
Қошқар  болар  тоқтының  маңдай  жағы  дөң 
келер,  

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
118 
 
 
Адам болар жігіттің  ...  кең келер. 
Арық атқа ауыр  ...  да жүк. 
Ат үйренбейін десе де,  ...  үйретеді. 
Адал адамның аты арып,  ...  тозбас. 
Адам көркі –  ... , 
Ағаш көркі – жапырақ. 
...  қарап емес, 
Адамға қарап түзел. 
Ақыл – тозбайтын  ... . 
Атадан көріп  ...  жонар, 
Анадан көріп  ...  пішер. 
Атыңнан айрылсаң да, 
 ...  айрылма. 
Адал дос  ...  қымбат. 
Иілген басты  ...  кеспес. 
Қазақ 
тілінің 
тұрмыстық 
лексикасынан 
мағлұмат  беретін  бұл  мақала  студенттерге 
тұрмыстық  лексикамен  қатар,  қазақ  тіл  білімінің 
лексикология,  фразеология  салалары  бойынша  да 
теориялық  білім  мен  практикалық  дағдыны 
қалыптастыруды  көздеген.  Теориялық  тұжырым-
дардан  соң  түрлі  тәсілдерде  жаттығу  жұмыс-
тарының 
берілуі, 
студенттерді 
тұрмыстық 
сөздердің 
қолданыстық  мағыналарын  дұрыс 
ажырата білулеріне жаттықтырады. 
Пайдаланған әдебиеттер: 
1. Будагов Р.А. История слов в истории общества. М., 
Просвещение, 1971, с. 57 
2. 
Владимирская 
Е.А. 
бытовая 
лексика 
переселенческого  русского  говора  юго-восточной  части 
Харьковской  области  /  к  проблеме  взаимодействия 
говоров  русского  и  украинского  языков  /  АКД,  Киев, 
1977, с.6 
3. Дворникова Е. А. Бытовая лексика в языке  статей 
Д. И. Писарева о романе И. Тургенева  «Отцы и дети» //  
Язык художественных произведений /Отв. ред. Иванова-
Янковская Е. А. Омск, 1966. 15 с. 
4. Ожегов С. И. Словарь русского языка, М., 1984. 57 
с. 
5. Научный коммунизм: Учебник (П. Н. Федосеева,  
В.  Г.  Афанасьева,    К.  Н.  Брутенц  и  др.)  Изд.  4-е,  М.: 
Политиздат, 1979. 432 с. 
6.  Гундавичюс  А.  Языкознание,  Вильнюсь  Минтис, 
1971, 10 с. 
7. Абдигалиева Б. Бытовая  лексика казахского языка, 
М., 1984. 200 с. 
8.  Молдасанова  А.  Ә.  Тұрмыс  лексикасындағы  
әлемнің тілдік  бейнесінің көрінісі. Филол. ғыл.канд.дис. 
А.,2007.-183б. 
 
 
 
Кенджаева Б.Б.,  п.ғ.к., доц.м.а.,  Қыздарбекова М.Ә.,  магистр-оқытушы 
Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті 
 
ШЕТ ТІЛІН ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕГІ КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯ ӘДІСІ 
 
Аннотация: В статье поднимаются вопросы  коммуникативной технологий в процессе преподования языка в высших 
учебных  заведений,  описаны  различные  факторы  и  предположения  от  которых  зависит  качество  профессиональной 
подготовки специалистов. 
Abstract:  This  article  deals  with  the  problems  of  communicative  technology  in  the  process  of  teaching  language  in  high 
schools, also it is said about different factors and the assumptions from which depends the quality of professional preparation of 
specialties. 
 
Бүгінгі  күнгі  білім  ордалары – жоғары  оқу 
орындарының  басты  міндеті  мен  мақсаты  жақсы 
адам – білікті мамандарды даярлау екендігі даусыз. 
Заман  талабы  өзгерген  сайын  жоғары  оқу 
орындарына  қоғам  тарапынан  қойылатын  талап  та 
өзгереді.  Қазақстан  Респуликасының  Президенті 
Н.Назарбаевтың  мемлекеттің  болашақ  дамуына 
арналған 
«Қазақстан – 2030» 
бағдарламасында 
жоғары  білімнің  сапалылығы,  адамсүйгіштігі  және 
жаһандануы  арқылы  мәдениет  жасаушылық, 
интеграциялық рөліне ерекше мән берген болатын. 
Осыған  байланысты  елімізде  жоғары  білім  беру 
саласы  соңғы  жылдары  өзгерістерге  ұшырап, жаңа 
бағыт іздеу жолында [1].  
Қазіргі  қоғамдық  өзгерістердің    қарқынды 
дамуы  жаңа  заман  талабына  сай  сапалы 
мұғалімдерді даярлауды қажет етіп отыр. Бола-шақ 
мамандар  үнемі  өзгеріп  отыратын  әлеуметтік-
экономикалық үдерістерді талдай білуге, нарықтық 
бәсеке  жағдайына  лайықты  шешімдер  қабылдап, 
жүзеге асыра алатын болуы тиіс. 
Қазақстан 
Республикасында 
білім 
беру 
жүйесіндегі реформалау үдерісі оның мазмұны мен 
сапасын  арттыру,  білім  берудің  ұлттық  моделін 
жетілдіру,  заманауи  білім  беру  технологияларын 
ендіруге  байланысты,  заманауи    технологиялық 
дәуірде өмір сүруде. Сондықтан да,  кәсіби жоғары 
деңгейдегі  мамандарды  даярлау  бүгінгі  күннің 
өзекті мәселесі. 
Нарықтық  қатынастағы  білім беру  қызметінің 
талаптарына  сай,  коммуникативтік  құзырлылыққа 
ие  болу,  маманның  бәсекеге  қабілеттілік  деңгейін, 
халықаралық 
бәсеке 
күресінде 
мемлекеттің 
табысын анықтайды. 
Болашақ 
мамандардың 
коммуникативтік 
құзырлылығын  қалыптастыруды  ағылшын  тілін 
оқыту  арқылы  іске  асыру  қоғамның  қазіргі 
дамуында  жоғары  оқу  орындарына  қойылатын 
негізгі  талаптардың  бірі  болып  табылады. 
Ақпараттық  қоғам  еңбек  мазмұнының  өзгеруіне 
сәйкес  жылдам  бейімделетін,  жаңа  білімдерді, 
біліктіліктерді  және  дағдыларды  қысқа  мерзімде 

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
119 
 
 
игеру  қабілетіне  ие  болатын  мамандарды  қажет 
етеді.  
Оқу орнын бітіруші  жас түлек еліміздің білім 
саясатындағы өзгерістер мен жаңалықтардан толық 
хабардар  бола  отырып,  өмірдің  кез-келген 
жағдаяттарынан шыға білетін алғыр да білімді жас 
болып  тәрбиеленуі  тиіс.  Сондықтанда  кәсіби  орта 
білімді  мұғалімдерді  даярлайтын  ұжымдар-дың 
дәріс  беруші  оқытушылары  да  педагогтар 
қауымына  ұсынылып  отырған  заман  талабын 
бұлжытпай атқаруы міндетті деп санаймын.  
Бүгінгі оқу орнын бітіргелі отырған жас маман 
мемлекетіміздің  кадр  саясатындағы  мақсаттарына 
сайма-сай болып шығуы қажет, яғни олар еліміздің 
әлеуметтік  экономикалық  жоғарғы  қарқынмен 
дамуын 
қамтамасыз 
етуге 
қабілетті, 
интеллектуалдық  ойлау  белсенділігі  жоғары  тұлға 
тәрбиелейтіндей кадр болып шығуы бүгінгі күннің 
өзекті мәселелерінің бірі. 
Қазіргі 
жағдайда 
еңбек 
нарығында 
экономиканы  қайта  құруда,  жастардың  кәсіптік 
дайындығының  сапасы  мен  кәсіптік  шеберлігінің 
деңгейі  сәттіліктің  кепілі  бола  алады.  Кәсіптік  оқу 
орындарының  міндеті  мамандарды  дайындауда 
кәсіптік оқытуды жақсарту  және  оны  іске  асыруда 
әдістердің тиімділігін арттыруды көздейді. Кәсіптік 
оқу  орнында  оқыту  процесін  іске  асыру, 
педагогтың  саналы  іс-әрекет  жасай  алу  қабілетіне 
байланысты.  
Педагог  іс-әрекеті  білім  саласында  кәсіби 
міндеттерді 
шешуге 
бағдарланады. 
Шешім 
мақсатты  айқындаудан,  іс-әрекет  мотивіне  түрткі 
болудан  басталады.  Мақсаттылық  –  іс-әрекеттің 
алғашқы 
кезеңі, 
екінші 
кезең 
іс-әрекет 
бағдарламасын  жоспарлау,  жобалау.  Іс-әрекет 
бағдарламасын  құру  үшін,  қандай  әрекеттер  және 
қандай  оқыту  процесінің  афференттік  синтезінен 
өткізу  қажет.  Нәтижесінде  әрекет  бағдарламасы  – 
педагог  іс-әрекетінің  моделі  пайда  болады.  Іс-
әрекетін  бағдарлау  педагогтың  интеллектуалдық 
қабілетіне 
байланысты, 
қандай 
білім 
мен 
іскерліктерді  игерген,  педагогтың  кәсіби  міндет-
терін  эвристикалық  жолмен  шеше  алуы,  оқыту 
технологияларын  қаншалықты  меңгергендігіне 
байланысты  айқындалады.  Іс-әрекеттің  бұл  кезеңі 
педагог құзырлылығымен  шешіледі. 
Болашақ мамандардың кәсіби дайындығы-ның 
мақсаты  -  ғылыми-педагогикалық  тапсырмаларды 
орындауға  және  кәсіби  оқыту  педагогы  мен  еңбек 
технологиялары  мұғалімінің  кәсіптік  қызметінің 
қажетті  функциялары  мен  түрлерін  орындауға 
бейім  маманды  қалыптастыру  болып  табылады. 
Маман  оқыту  үдерісінің  білім  беру  саласы,  мәні, 
мағынасы  және  құрылымы  туралы  білім  жүйесін 
білуі  керек,  сондықтан  осы  бағытта  педагогтың 
субъективтілік 
 
қасиеттерін 
құрылымдық 
көрсетілуімен тұлғалық сапалары қарастырылады. 
Болашақ  мамандардың  шығармашылықты 
тапсырмаларды  орындау  барысында  ақпараттық 
көздерінен 
алынған 
мәліметтерді 
пайдалана 
отырып  өмірден  көрген  практикасымен  байланыс-
тыру  арқылы    сұрақтардың  шешімін  табуға  жол 
ашады.      
Болашақ  мамандардың  осындай  жолмен 
орындаған 
тапсырмалар 
жүйесінің 
өзі 
шығармашылық  ұғымымен  сәйкес.  Ендеше  кеше 
ғана  студент  жаппай  білім  алу  барысында 
кейбіреулері  өз  мүмкіндіктерін  өзі  ашқан  болса, 
кейбірі    «жабулы  қазан  жабулы  күйінде»    өмір 
ағымымен  кете  барды.  Кешегі  біздің  білім  алған 
мұғалімдеріміз  білім  беруші  ақпарат  көзі  ғана 
болды.  Мәселенің  дұрыс-  бұрыстығын  саралаушы 
да тек қана сол мұғалім еді. 
Ал  қазіргі  мұғалім,  білімгерлерді  дұрыс 
ұйымдастыра  отырып,  бағыт  бағдар  беру  арқылы 
өздігінен жұмыс жасауға үйрету нәтижесінде, жаңа 
идеялар 
мен 
жаңалықтар, 
болжамдар 
мен 
нәтижелер  әкелетіндей  тұлға  даярлап  шығуды 
көздеуде.  Оқытушы  қауымнан  болашақ  мамандар 
тек  білімге  ғана  емес,  өмірге  де  үйрететін 
қабілеттілікті қажет етіп отыр. 
Тіл  –  адам  мен  адамды,  ұлт  пен  ұлтты 
жақындастыратын  өзгеше  қатынас  құралы.  Тілмен 
сөйлесу  адамзат  баласы  үшін  тысқары  бір  дүние 
емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. 
Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады. Тілді 
үйрету әдісі үнемі заман талабына, уақыт ағымына 
қарай өзгеріп, дамып, жетіліп отырады (Сурет-1).  
Олардың 
ішінде 
проблемалық 
оқыту, 
интерактивтік  оқыту,  модульдік  оқыту,  ойындық  
технологиялық    оқыту,    коммуникативтік    оқыту   
тағы    басқа      технологиялар  шетел      тілін    
үйренушілердің    белсенділігін      арттыруда    
қолайлы  болып   табылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
120 
 
 
                                                                        Тілдік қатынас 
 
 
                     Ауызша тілдік қатынас                                      Жазбаша тілдік қатынас 
 
 
 
 
           Дыбыстық қатынас                                                 Таңбалық қатынас 
 
 
 
 
              Айту           Тыңдау                                                Жазу                Оқу 
Сурет – 1 
 
Оқыту 
технологиясы 
деп 
педагогика 
ғылымында  «педагогикалық  үрдістің  жүзеге  асу 
жолы»  (В.Юдин,  В.П.Бесполько)  деп  танылады  [2, 
3].    «Педагогикалық  технология-оқушы  мен 
оқытушыға  қолайлы  жағдайда  оқу  үрдісін 
жоспарлау, 
ұйымдастыру, 
өткізудің 
және 
оқушымен  оқытушының  бірлескен  педагогикалық 
әрекетінің 
әрбір 
жеке 
бөлшегіне 
дейін 
ойластырылған  моделі»  (В.М.Монахов)  [4].  Тілді 
үйрену 
технологиясында 
коммуникативтік 
құзырлылықты  дамыту  оқу-тәрбие  міндеттерін 
өнімді  шешу,  мамандықты  тұлға  қалыптастыру 
құрамына  айналдыру  қабілеті  5  бөлімнен  тұрады 
(Н.В.Кузьмина) (Кесте 1) [5].  
 
Кесте 1. Н.В. Кузмина белгілеуі бойынша мұғалім құзырлылығы 
Дифференциал-ды- 
психологиялық 
Коммуникативтік 
(әлеуметтік- 
психолоиялық) 
Арнайы және 
кәсіптік 
 
Әдістемелік 
Аутопси- 
хологиялық 
Білімгердің жеке, жас, 
психологиялық 
ерекшеліктері 
Мұғалімнің ата-ана, 
әріптестері, оқушылармен 
қарым-қатынасы  
Сабақ беретін 
пәнін терең 
меңгеруі 
Әдіс-тәсілдер 
мен 
технологиялар-
ды қолдануы 
Жетістіктері мен 
олқылықта-рын 
білуі, жою үшін 
жұмыс істеуі 
 
Осы  тұрғыдан  келгенде,  коммуникативтік 
технология  деп  оқу  үдерісіне  қатысушылардың 
барлығын  және  мүмкін  болған  құрал-жабдықтар 
мен  ақпараттардың  барлығын  қатыстыра  отырып 
өзара  белсенді  тілдік  қатынас  әрекетіне  ену 
негізінде  оқу  үрдісін  құруды  айтады.  Оның 
жетекші  әдісі-  тілдік  өзара  қарым-қатынас. 
Қолданылатын  жұмыс  түрлері:  ынтымақтастықта 
оқу  (оқытушы  мен  оқушылар),  жұптық  оқыту 
(оқушылардың  екеуара  бірін-бірі  оқытуы),  топтық 
құрамда  жұмыс  істеу  (топтардың  құрамы  өзгеріп 
отыруы  шарт),  оқу  тілдік  диалог  (өзара  пікір 
алысу).  Коммуникативтік  технологияда    тілдік 
қарым-қатынас  алдыңғы  орынға  шығарылады  да 
басқа жұмыстар осы бағдарға бағытталады. 
 Коммуникациялық  бағыт  адам  өмірінің  түрлі 
саласына 
байланысатын 
сөйлеуді 
үйретуге 
бағындырылады. 
Сөйлеу 
мақсатына 
тиісті 
грамматикалық 
формалар 
мен 
синтаксистік 
құрылымдардың  сөйлеуге  қатысуы  шарт  және  ол 
көбіне  дайындықсыз  сөйлеуге, бұрынғы  меңгерген 
грамматикалық формаларды, лексикалық біліктерді 
автоматты түрде қолдануға жетуі керек. Оқушы өз 
ойын  еркін  жеткізе  алу  үшін  оған  қажетті 
лексикалық  және  грамматикалық  минимум  алдын- 
ала 
анықталып 
тапсырылады. 
Бұл 
тілді 
функцианалдық тұрғыдан үйрету сипатына жатады.  
Коммуникативтік  сөйлеу  әрекетінің  қай  түрі 
болса  да    лексикалық-  граматикалық  дайындық 
деңгейіне  сүйенеді.  Оқушының  тиісті  лексикалық 
қоры,  сондай-ақ  грамматикалық  білімі  болуымен 
бірге,  ол  бұларды  сөйлеу  әрекетін  орындау 
барысында,  талдау  кезінде  меңгере  түседі.  Сөйлеу 
әрекеттері,  негізінен,  белгілі  бір  мақсаттығы 
жағдаяттар,  жүйелі  модульдер,  ауызекі  жауаптасу, 
сұрақ-жауап жағдайларында жүзеге асады. 
 Коммуникативтік әдіс 
1.
 
Жұптық 
2.
 
Топтық 
3.
 
Ұжымдық 
 Коммуникативтік әдістердің принциптері 
1.
 
тілдік бағыттар 
2.
 
функционалдық 
3.
 
оқиғалық 
4.
 
жаңашылдық 
5.
 
қарым-қатынастық дербестік бағыттар 
Коммуникация сөзінің негізгі мазмұны жалпы 
қарым-қатынас,  араласу,  хабарласу,  байланыс 
деген  сияқты  мағына  білдіре  келіп,  адамдардың 
арасындағы  қарым-қатынасты,  өзара  түсінушілікті 
көрсетеді.  Осыдан  барып  «коммуникабельдік»,  
түсінушілік  деген  сөздер  мен  ұғымдар  пайда  бола 
бастады.  Коммуникация-  қарым-қатынас,  өзара 
байланыс деген ұғымды білдіреді.  

 
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №3 (30). 2015
 
.................................................................................................................................................................................................. ...........
  
121 
 
 
Қабілеттің  бірінші  түрі,  қатынастың  ауызша 
емес  (невербальный)  құралдарын,  рациональды 
және  эмоциональды  ақпараттарды  жіберуді  және 
т.б.  қолдануды  қамтиды.  Екінші  түрі,  қоршаған 
ортаның 
өзгеруімен 
байланысты 
ойдың 
интерпретациясына 
кері 
байланысты 
құруға 
мүмкіндік  береді.  Үшінші  түрі,  әңгімелесушінің 
ұстанымын  қабылдауымен,  оны  естумен,  сонымен 
қатар  қатынасқа  дайындықсыз  ену  және  оны 
ұйымдастыру  сияқты  қабілетті  қамтитын  суырып 
салма  шеберлік    сияқты  ерекшеліктерімен 
сипатталады. 
Осы 
қабілеттерді 
меңгеру 
коммуникативті қатынасқа жол ашады.  
Осылайша,  көрсетілген  қабілеттерді  меңгеру, 
басқа  адамдармен  қарым-қатынас  құру  және  оны 
жалғастыруға  –  коммуникативтік  құзырлылық 
деген анықтама берілген (Ю.М.Жуков т.б.) [6]. 
 
................................................... 
1.
 
Закон  Республики  Казахстан  об  образовании.  - 
Астана, 7 июня 1999 г., № 389-1. Сборник законадатель-
ных актов Республики Казахстан по вопросам образова-
ния. - Алматы, 2003. – С.3-33.  
2.
 
Юдин  В.  Системный  подход  и  принцип 
деятельности, М., 1978, -391с. 
3.
 
Бесполько В. П. Основы теории педагогических 
систем. - Воронеж, 1977. 
4.
 
Монахов 
В.М. 
Психолого-педагогические 
проблемы  обеспечения  компьютерной  грамотности 
учащихся  / В. М. Монахов // Вопр. психол.  – 1986. – Т. 
80, №3. – С. 3-8. 
5.
 
Кузьмина Н.В. Методы исследования педагоги-
ческой деятельности. -Л.: Изд-во ЛГУ, 1970.-144 с. 
6.
 
Жуков  Ю.М.,  Петровская  Л  .А.,  Растянников 
П.В. Диагностика и развитие компетентности в общении: 
Спецпрактикум  по  соц.  психологии.  М.,  1990.
 

жүктеу/скачать 5,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: