Б. Б. Мамраев ф.ғ. д., профессор, Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік

39 
 
ұлутас, құмтастар пайдаланылса, Қызылқоғаның оңтүстігі және батысында, Индер, Махамбет, Исатай 
аудандарының  аумақтарында  жоғарыда  аталған  ескерткіштерді  негізінен  шикі  кірпіштен  (саман  тас) 
тұрғызған.  Ресеймен  шектесетін  Құрманғазы  өңірі  мен  Исатай  ауданының  батыс  бөлігінде  сағанатам 
мен мазарлар ағаштан жасалған.  
Бүгінгі күні облысымызда  605, яғни, 4 республикалық, 313 жергілікті дәрежедегі, 288 алдын-
ала  есепке  алу  тізімінде  ескерткіштер  бар.  4  тарихи-мәдени  ескерткіштері  Республикалық  дәрежеде 
қорғалынған.  Олар:    
1. Атырау қаласындағы «Мұнайшылар тұрғын үй қалашығы»; 
2. Жылыой ауданындағы «Жұбан мазары»; 
3. Индер ауданындағы «Махамбет Өтемісұлының жерленген жері»; 
4. Махамбет ауданындағы «Сарайшық қалашығы». 
«Мұнайшылар»  тұрғын  үй  қалашығы  1943-1948  жылдары  инженер  полковник  П.И. 
Романовский  басшылығымен  және  А.В.  Аревьев  пен  С.И.  Васильковскийдің  дайындаған  жобасымен 
салынды. Жалпы көлемі 55 га. Осы жобасы үшін олар Сталин сыйлығымен марапатталды. Қалашықта 
бір және екі қабатты ғимараттар мен тұрғын үйлер бой түзеген. Алғашында 550 орындық клуб-театр, 
280  адамға  арналған  жеті  сыныптық  мектеп  және  балабақша,  аурухана,  монша,  наубайхана,  жылу 
қазаны,  су  айдағыш  мұнара,  сауда-саттық  тұрғын  жай,  жатақхана  секілді  мұнайшыладың  тұрмыс-
тіршілігіне  қажетті  орын  жайлар  тұрғызылған  болатын.    Аталған  ғимараттар  мен  үйлер  құрылыс 
материялдарының  мықтысы  әрі  үнемдісі  болып  есептелетін  гипс  плиталарынан  қаланды.  Мұндай 
материялдар  1944  жылы  Гурьев  қаласының  маңынан  салынған  арнайы  гипс  плиталарын  шығаратын 
заводтан  әкелініп  отырды.  Бүгінгі  таңда  бұл  ғимараттар  мен  үйлердің  көпшілік  бөлігі  сол  қалпында 
өзгерместен  сақталынған.  1983  жылдан  бастап  қалпына  келтіру  жұмыстары  жүргізіліп  отыр.  Қазіргі 
таңда  «Мұнайшылар»  тұрғын  үй  қалашығы  ХХ  ғасырдың  үздік  сәулеттік  құндылығы  ретінде 
республикалық деңгейде мемлекет қорғауына алынған.  
Жұбан мазары – Атырау облысы аймағындағы  көрнекті, сәулетті мұра. Ол, Жылыой ауданы, 
Құлсары  қаласынан  солтүстікке  қарай  90  шақырым  қашықтықта,  Жемнің  солтүстігінде,  Иманқара 
тауының оңтүстік-шығысында орналасқан. ХІХ ғасырдағы сәулет өнерінің үздік туындысы ретінде 1982 
жылы  республикалық  дәрежеде  қорғауға  алынған.  Ескерткішті  алғашқы  рет  1973  жылы  В.И.  Ленин 
атындағы  ҚазПТИ    архитектуралық  экспедициясы,  1979  жылы  Т.  Джанысбеков  бастаған  экспедиция 
зерттеулер  жүргізді.  Мазар  -  Адай  руының  Құдайке  –  Қосай  –  Тіней  аталығынан  шыққан  Жұбан 
байдың жайлауынан өз өсиеті бойынша 1980 жылдардың аяғында салына бастады. Жұбан 1894 жылы 
дүние  салған.  Бұл  сәулетті  күмбезді  Нұғыман  ұста  басшылығымен  бір  топ  шеберлер  Онғалбай, 
Мұналбай,  Өмірбай,  Итбай,  Иманбай,  Қаражүсіптер  тұрғызған.  Құрылыс  жұмысы  1908  жылы 
аяқталған. Жұбан мазарының биіктігі 9,95 метр, ішкі кеңдігі 5,8х6,65 метр. Сырты мен іші әшекейленіп, 
оюланған мазарды салуға пайдаланған әктас-ұлутас Жем өзенінің ор басындағы Қобыланды аталатын 
жердегі  Таскескен  карьерінен  жеткізілген.  Мазардың  ішкі  қабырғалары  түрлі-түсті  бояумен 
өрнектелген.  Оның  ішінде  5  қабір  және  Жұбан  байдың  құлпытасы  бар.  Сәулетші  М.  Меңдіқұловтың 
анықтауынша  («Памятники  народного  зодчества  Западного  Казахстана»,  А.,  1987)  күмбез 
қабырғаларында бұл ескерткішті салуға 20 мың теңге ақша, 10 жылқы, 122 қой, 1 пұт шәй, 15 пұт қант 
жұмсалғандығы  жазылған.  Халық  арасында  бұл  күмбезді  талғамы  биік,  сергек  сезімді  онға  тарта 
айтулы Адай (Қараш, Ескелді руларының) сәулетшілері салғандығы айтылады. Жұбан тамы туралы М. 
Меңдіқұлов  еңбегінде,  С.  Шалабаев,  Е.  Өмірбаев,  Қ.  Сыдиықовтардың  «Маңғыстау»  (А.,  1974) 
кітабында, «Қазақ совет энциклопедиясында» (7-том, 1967) айтылған. 
Қазақтың  көрнекті  ақыны,  Қазақстанның  батыс  аймағындағы  халық  көтерілісінің  жалынды 
жыршысы,  көтеріліс  қолбасшысы  Исатай  батырдың  қандыкөйлек  жолдасы
 
болған
 
– 
Махамбет 
Өтемісұлының  жерленген  жері  –  Атырау  облысы,  Индер  ауданы,  Индер  поселкесінен  оңтүстік-
шығысқа  қарай  40  шақырым  жердегі  Қараой  деген  жерде  орналасқан.  Алғаш  рет  ескерткішті  50-
жылдары  ақын  Берхаир  Аманшин,  1980  жылы  мәдениет  Министрлігінің  Орал  экспедициясы  зерттеді. 
1995  жылы  (құрылыс  жұмыстары  1992  жылы    19-қарашада  басталды)  Махамбет  Өтемісұлының  190 
жылдығына арнап, сәулетші Көпбол Демесіннің жобасымен (жобаға 950 000 теңге қаражат жұмсалды), 
батырдың жерленген жерінде кесене тұрғызылды. Құрылыс материалдары ретінде ұлутас және бетон 
қолданылды.  Он  екі  қырлы  болып  келетін  мазардың  сыртқы  бөлігінің  диаметрі  7,6  метр,  ал  ішкі 
диаметрі  6,2  метр,  биіктігі  12,2  (күмбезінің  биіктігі  1,8  м.,  қабырғасының  биіктігі  6,4  м.)  метр.    Ішкі 
бөлігінің  қабырғаларына  «теңсіздікке,  әділесіздікке  қарсы  Исатай  бастаған  халық  қозғалысының 
жаршысы, жалынды жырды ту етіп ұстаған қаһарман ақын, ардагер  азамат Өтемісұлы Махамбетке» 
деген  ұрпақ  сөзі  және  ақынның  11  шумақ  өлеңі  тасқа  қашалып  жазылған.  Махамбет  Өтемісұлының 
мазары мемлекет қорғауындағы ескерткіштердің Республикалық дәрежесінде қорғалған. 
Сарайшық  қалашығы  –  қазіргі  Атырау  қаласынан  солтүстік-батысқа  қарай  50  шақырым 
жерде, Жайық өзенінің оң жақ жағалауында орналасқан. 

40 
 
Әбілғазы Бахадұр-ханның (ХVІІғ.) Сарайшықтағы негізін Батухан (Билік құрған уақыты 1221-1256 
ж.ж.) салған деген тарихи пікірмен келісуге болады. Көптеген көпестер мен саяхатшылардың осынау 
жолдардың  бағыт  бағдарлары  туралы,  тауарлардың  сипаты  мен  бағасы  және  қатынас  тәсілі  туралы 
жазбалары  мен  хикаялары  бізге  дейін  жетіп  жатыр.  Сарайдан  Сарайшыққа,  одан  әрі  Үргеншікке 
дейінгі сауда жолының соқпақтарында құдықтар болды және керуен-сарайлар қызмет етті. ХІІ-ХІV ғ.ғ. 
осы жол Шығысты Батыспен негізгі жалғастырушы болды. 
Сарайшықта  салтанатты  сәулетті  сарайлар,  керуен-сарайлар,  моншалар,  мешіт-медреселер 
және  басқа  да  ғаламат  ғимараттар  салынған.  Оларды  атақты  сәулет  өнері  мектептерінен  өткен 
дарынды  шеберлер  тұрғызған  қаланың  өте  тамаша  жобаланып  салынған  түзу  де  кең  көшелері  мен 
алаңдары  болған.  Қаланың  келбетінен  шығыстың  әсері  айрықша  байқалды.  Керуен  саудасынан 
келетін  түсім,  әскери  олжа,  жергілікті  халық  төлейтін  салық  және  аса  мол  арзан  еңбек  күшінің 
есебінен Сарайшық қаласы тез өсті. 
Сарайшықтың  ұлылығы  онда  тек  мұсылман  діндарларының  жерленгендігінде  ғана  емес,  ең 
алдымен  оның  Алтын  Орда  хандарының  қасиетті  зиратханасына  айналғанында.  ХІV  ғ.  басында 
мемлекетте  мықты  өрлеу  басталды,  әсіресе  Тоқта  патшалық  құрған  соңғы  жылдар  Алтын  Орданың 
әскери  және  экономикалық  құдіретінің  дамуындағы  алғашқы  кезең  болды.  Сарайшықта  кейін 
жерленгендер Алтын Орда билеушілері Жәнібек пен Бердібек. Жәнібек билік құрған кезінде (1342 ж.) 
Орта Азиядан астана Сарайшыққа келген тақ мұрагері, өзінің ағасы Тыныбекті өлтірді. Жәнібек әуелі 
Әзербайжанды  Алтын  Ордаға  қосып  алғаны  да  белгілі.  Ол  билік  құрған  кезде  мемлекетте  өзі  тежей 
алмаған құлдыраудың алғашқы нышандары көрінді. Оның өлімі 1357ж. өз ұлы Бердібектің төңірегіндегі 
билікті көксеуші қаскүнемдер тарапынан болды. Әкесінің өлімінен соң Бердібекте өз бауыры Құлнаның 
қастандығынан  қаза  тауып,  Сарайшықтағы  өз  әкесінің  моласының  жанынан  орын  алды.  Әміре  Едіге 
(1365-1419)  жайындағы  бір  дастандағы  болжамда  айтуынша,  1406  ж.  қазіргі  Түмен  қаласының 
жанында қаза тапқан, кейбір деректерде айтылғандай “Алтын Орданың ең соңғы және ұлы тұлғасы” 
Тоқтамыс  ханның  басы  да  Сарайшықта  жерленген екен.  Сондай-ақ, осындай  ноғай  бекзадалары  мен 
мырзалары,  Ер  Тарғын  мен  Қамбар  сынды  эпикалық  батырлар  және  өз  халқының  қамын  ойлаған 
қазақтың ханы Қасымхан да жерленген. 
Қала орнына алғашқы ғылыми қазба жұмысын 1937 жылы Н. Арзютов, 1950 жылы Ә. Марғұлан 
жүргізген  болатын.  Бүгінгі  таңда  Мәдени  мұра  бағдарламасына  орай  жыл  сайын  З.  Самашевтың 
жетекшілігімен  Батыс  Қазақстан  археологиялық  экспедициясы  зерттеу  жұмыстарын  атқаруда. 
Сарайшық  –  Қазақстан  Республикасының  «Тарихи-мәдени  мұра  объектілерін  қорғау  және  пайдалану 
туралы» Заңына сәйкес күтіп сақтауды, зерттеуді және туризм инфрақұрылымына енгізуді талап ететін 
объектілердің бірі. 
Ескерткіштер  өткеннен  мұра  ретінде  ғасырдан-ғасырға  ұласып,  салт-дәстүрлерді  тірілтіп, 
бейнелейтін  көне  шежіре.  Оларды  бүлдіруге,  жоюға  ешкімнің  қақысы  жоқ.  Олай  болса  бұл  тарихи 
мұраларды көздің қарашығындай сақтап,кейінгі ұрпаққа қалдыру-парыз. 
 
 
 
УДК 397.4; 908 
 
САМОБЫТНАЯ КУЛЬТУРА КАЛМЫЦКОГО НАРОДА  
КАК РЕСУРС ЭТНИЧЕСКОГО ТУРИЗМА
1
 
 
Настинова Г.Э. 
ФГБОУ ВПО «Калмыцкий государственный университет», г. Элиста 
nastinova.ge@yandex.ru 
 
 Каждый 
регион 
обладает 
аттрактивными 
элементами 
(достопримечательностями), 
способными привлечь туриста. Даже в слабо развитых странах, рассчитывающих на прием туристов, 
необходимо создавать туристскую инфраструктуру, соответствующую мировым стандартам. Но каждая 
страна  должна  сохранять  национальный  колорит,  что  немаловажно  для  привлечения  иностранных 
                                         
1
Исследование  выполнено  при  финансовой  поддержке  РГНФ  в  рамках  научного  проекта  №  13-23-03002 
«Культурная самобытность монголоязычных народов»: 
 
 

41 
 
туристов.  Традиция  культуры  –  сумма  знаний  и  представлений,  передаваемая  по  ходу  времени  от 
поколения к поколению. 
Этнический туризм – одно из направлений культурно-познавательного туризма, являющееся в 
настоящее  время  заманчивым  для  многих  стран.  Мировая  практика  доказывает,  что  подобный  вид 
туризма  способен  удовлетворить  целый  ряд  духовных  потребностей  человека.  Наиболее  важным  в 
организации  этнического  туризма  является  ознакомление  участников  с  традициями  и  культурой 
различных этносов.  
Традиции  –  это  система позиций,  ценностей,  норм  поведения  и  принципы  отношений  между 
людьми в стране, ритм и пульс ее жизни. Характеристика традиций включает анализ существующих 
традиций,  их  место  в  жизни  страны  и  их  привязку  к  конкретным  этносам  и  территориям.  Роль 
традиции  неодинакова  в  различных  сферах  социальной  жизни.  В  меньшей  степени  традиция 
проявляется в экономике, достигает максимума в религии. Общества и социальные группы, принимая 
одни элементы социокультурного наследия, в тоже время отвергают другие, поэтому традиции могут 
быть  как  позитивными  (что  и  как  традиционно  принимается),  так  и  негативными  (что  и  как 
традиционно отвергается) [1]. 
Этнический  туризм  имеет  своей  целью  ознакомление  с  бытом,  культурой,  традициями  и 
обычаями людей, которые живут в гармонии с окружающей природной средой. Развитие этнического 
туризма в России становится новым и ведущим направлением деятельности. Этот вид туризма будет 
востребован в будущем в связи с его уникальностью и неповторимостью, так как в настоящее время 
этническое  разнообразие  сокращается  со  скоростью,  соизмеримой  с  темпами  утраты  биологического 
разнообразия.  
Коренные  малочисленные  народы  являются  носителями  уникальной  культуры  и  системы 
хозяйствования,  поэтому  развитие  этнического  туризма  перспективно  в  комплексе  с  развитием 
экологического  туризма  на  территориях  их  традиционно  проживания.  Этнический  туризм  может 
рассматриваться  как  одно  из  возможных  стратегических  направлений  сохранения  и  развития 
экономики  традиционного  хозяйства.  Развитие  этнического  туризма  должно  способствовать 
сохранению  культурного  наследия  и  являться  фактором  устойчивого  развития  территорий 
проживания.  
 Калмыцкая  культура,    по  нашему  мнению,  она  состоит  из  двух  доминант  –  ойратской  и 
древнемонгольской.  Смешение  ойратской  и  древнемонгольской  картин  мира  обусловило  составной 
характер  их  этнического  сознания,  что  послужило  отправной  точкой  для  исследования  этапов  ее 
эволюции.  Истоки  же  традиционной  культуры  уходят  в  глубину  веков общей  монгольской  истории и 
разделяются на шесть эпох: алтайская (с незапамятных времён по III. в. до н.э.); хунно-сяньбийская 
(с  III  в.  до  н.э.  до  V  в.  н.э.);  тюркюто-киданьская  или  древнемонгольская  (с  V  в.  по  XII  в.); 
среднемонгольская  (с  XII  в.  по  XVII  в.);  новомонгольская  (с  XVII  в.  по  XX  в.);  новейшая  (с  октября 
1917 года по настоящее время). Каждая эпоха имела свой взгляд на мир и на положение человека в 
нём и являлась порождением определённого этнокультурного этапа развития.  
Каждая  этнокультурная  система  есть  порождение  своей  эпохи,  определённого  культурно-
исторического этапа развития общества и помогает нам полнее осмысливать процессы современного 
развития культуры. 
В  VII  веке  до  н.э.  формируется  культура  ранних  кочевников,  «культура  жизнеобеспечения» 
кочевой  цивилизации.  Переход  к  кочевому  скотоводству  привёл  к  эволюционным  этническим 
процессам,  к  формированию  своеобразных  и  самобытных  культур,  являющихся  совершеннейшим 
приспособлением  к  почвенно-географическим  условиям  степи.  К  примеру,  Э.  Хара-Даван  [2]  при 
изучении особенностей жизнеобеспечения кочевых народов выделяет их физическую (материальную) 
и психическую стороны. К первой он относит биологическую адаптацию людей к природной среде и 
социокультурную  адаптацию,  которая  связана  с  их  хозяйственной  деятельностью  и  отражена  в 
особенностях 
материальной 
культуры. 
Ко 
второй 
относится 
психологическая 
адаптация 
представителей  этноса  на  личностном  и  групповом  уровнях  к  окружающей  природной  среде  и 
этносоциокультурному  окружению.  Взаимоприспособление  культуры  и  среды  –  это  результат 
взаимодействия между этносом и окружающей средой, позволяющий этносу выжить.  
Культурное  развитие  происходит  посредством  возрастающей  эффективности  использования 
природных  ресурсов,  подъёму  производительности  труда  и  экономической  специализации.  От  этого 
зависят все прочие аспекты культуры, вторичные по отношению к ним. Люди привыкли смотреть на 
жизнь  как  на  борьбу  с  природой  и  друг  с  другом,  причём  в  этой  борьбе  выживают  только  самые 
приспособленные  индивиды,  народы,  виды.  Сегодня  в  мире  насчитывается  63  страны-носителя 
кочевой цивилизации. Налицо их устойчивость и зависимость от природных условий.  
«Любой  этнос,  живущий  в  привычном  для  него  ландшафте,  находится  почти  в  состоянии 
равновесия»  считает  Л.Н.  Гумилёв  [3].  С  середины  XII  в.  в  результате  «пассионарного  толчка»,  по 
мнению  Л.Н.  Гумилева,  формируется  единая  монгольская  общность,  государственность,  возникает 

42 
 
самобытный  очаг  протомонгольской  культуры  и  языка,  получивший  фиксацию  на  уйгурской 
письменности.  
Калмыки  (самоназвание  –  ойраты)  как  этнос  сформировались  в  верховьях  Енисея  и  в 
Прибайкалье,  откуда  они  были  переселены  в  Западную  Монголию  (Алтае-Хангайское  нагорье) 
Чингисханом.  Они  вошли  в  состав  империи  Чингисхана,  и  их  дальнейшая  история  будет  тесно 
переплетаться  с  тем  наследием,  которое  осталось  на  мировой  геополитической,  религиозной, 
культурной карте после монгольских походов, со стремлением народа максимально сохранить все то, 
чего достиг Потрясатель Вселенной. 
Калмык  (от  калмыцкого  "хальмг",  –  означает  «оставшийся»,  "отделившийся".  Так  западные 
тюрки называли своих восточных соседей, живших восточнее Иртыша, на Алтае и вокруг него. 
Земли, населенные калмыками, задолго до их появления в этих местах были известны на Руси 
как  Половецкая  степь.  С  начала  XVII  века,  после  прихода  сюда  калмыков,  эту  территорию  стали 
называть Калмыцкой степью [4] .    
Необъятные  просторы  Калмыцкой  степи  с  глубокой  древности  являлись  ареной  многих 
исторических событий, оставивших неизгладимый след на культурно-экономическом развитии живших 
здесь  племен  и  народов,  что  в  какой-то  мере  нашло  отражение  в  памятниках  старины.  Подробное 
описание,  их  значимость  для  развития  познавательного  и  этнического  туризма  автором  будет 
рассмотрено в следующем подразделе. 
Калмыки  по  своему  происхождению  принадлежат  к  западной  ветви  монголов  и  в  пределах 
Поволжья  впервые  появились  в  XVII  в.  История  калмыков  –  это  300  лет  после  распада  империи 
Чингисхана  и  более  400  лет  в  Европе  после  добровольного  вхождения  их  в  состав  Российского 
государства (1609 г.) – постоянная борьба за национальное самосохранение.  
Кочевой  образ  жизни  этого  народа  вызвал  необходимость  приспосабливать  материальную 
культуру  к  постоянным  передвижениям,  благодаря  чему  возник  уникальный  тип  кочевого  образа 
жизни  (скотоводство,  календарь,  специфическая  модель  питания  и  др.  Кочевники  использовали  в 
быту прочные и простые в изготовлении вещи, практичную одежду и обувь. Почти все необходимое 
они получали от скотоводства. Восточные традиции в целом отличаются от западных именно тем, что 
в них первостепенное значение придается миру живой природы [5]. 
Особенностью  кочевой  цивилизации  является  высокая  степень  ее  адаптированности  к 
условиям  окружающей  среды,  достаточно  бережное  обращение  людей  с  природой,  одушевление  и 
сакрализация природных объектов и явлений. 
Калмыки  пришли  в  Россию  с  имеющимися  многовековыми  традициями  и  навыками 
хозяйственного  уклада,  базировавшимся  на  экстенсивном  кочевом  скотоводстве.  Основу 
традиционной  экономики  калмыков  составляло  кочевое  скотоводство  (преобладали  овцы,  лошади, 
крупный  рогатый  скот,  козы,  верблюды).  Скот  являлся  основой  существования,  мерилом  богатства, 
средством  платежа  и  важнейшим  товаром.  Он  давал  мясо,  молоко,  шкуры,  шерсть,  кожу.  Местные 
условия  жизни  во  многом  напоминали  те,  в  которых  проходило  становление  кочевой  цивилизации 
предков  калмыков,  но  вместе  с  тем  и  во  многом  отличались.  Все  это    потребовало  от  них  новых 
способов адаптации и, в то же время способствовало укреплению имеющихся. Приобретенный опыт 
нашел отражение в различных аспектах структуры жизнеобеспечения этноса [6] .    
Адаптивная жизнедеятельность  этносов  состоит из  целого  комплекса  важных  и необходимых 
компонентов.  Весьма  наглядно  этнические  особенности  прослеживаются  в  сфере  таки  компонентов 
материальной культуры, как пища, одежда, утварь и др. [7]. 
 Изучение 
процесса 
формирования 
 
самобытной 
культуры 
населения, 
анализ 
культурологических  концепций  развития  цивилизации,  психолого-педагогических  теорий  развития 
личности  убеждают  в  необходимости  переосмысления  существующих  сегодня  представлений  о 
социокультурной  сущности  воспитания,  роли  и  места  социокультурного  опыта  нации  в  структуре 
личности  и  гуманизации  воспитания.  Восстановить  экологическую  органичность  культуры  в 
постиндустриальном  обществе,  но  уже  через  осознание  как  законов  природы  и  общества,  так  и 
экологической этики - жизненно важная задача. Ее решению, безусловно, должно помочь обращение 
к  сохранившимся  экологически  ценным  традициям  и  живое  соприкосновение  с  этими  традициями. 
Обеспечить  такое  соприкосновение  может  и  должно  органичное  соединение  экологически  и 
культурно ориентированной просветительской работы, одним из важных ресурсов в этом отношении 
может стать этноэкологический туризм. 
 
Список литературы: 
1. Кононенко Б.И. Большой толковый словарь по культурологии. – М.: Вече, 2000. – 512 с. 
2.  Хара-Давана  Э. Чингисхан  как полководец  и  его  наследие.  –  Элиста:  Калмыцкое  книжное  изд-во, 
1991. – 160 с. 
3. Гумилев Л.Н. Конец и вновь начало: Популярные лекции по народоведению. - М., 2002. – 384 с. 

43 
 
4. Георги И.Г. Описания всех в Российском государстве, обитающих народов. – СПб, 1776. –Ч. 3. – 230 
с. 
5. Барданез Хр. Рукопись участника экспедиции Фалька. – СПб.: ЛО АН СССР, 1770. – Ф. 3. – Оп. 35. – 
Ед.хр. 29. 
6. Эрдниев У.Э. Калмыки. Историко-этнографические очерки. – Элиста, 1985. –  284 с. 
7. Настинова Г.Э., Настинова К.И. Научные основы традиционного пищевого режима калмыков. // Мат-
лы  Межд.  научно-практ.  конф.  «Материальные  и  духовные  основы  калмыцкой  государственности  в 
составе России». – Элиста: Изд-во КалмГУ, 2002. – С. 37-39. 

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: