Бағдарламасы. 1 тарау. Жалпы ережелер

Алтыншыдан, ұжымдық мүддені жеке мүддеден гөрі жоғары ұстау – ол да көшпенділік 
өмір салтынан шыққан құндылық. 
Жетіншіден, өне бойы көшіп-қону барысында қашанда әр қилы қиындықтарды, қауіп-
қатерлерді бастан кешуге тура келді. Ол - ерлікті, батырлықты қасиет етуді талап етті. 
Сегізіншіден, көшпенділердің өмірі өне бойы қауіп-қатерлерден, соқтығыстардан 
тұрғаннан кейін ол күнбе-күнгі өмірді бағалап, алудан гөрі болуды жаратқан. Әрбір күнді той-
думанға айналдыру, өзін шешен сөзбен, даналықпен көрсете білу, әртүрлі сайыстарға қатысу, 
«сегіз қырлы, бір сырлы болу» бабаларымызға тән нәрселер болған. 
Тоғызыншыдан, дүниеге, басқа халықтарға деген көңілінің ашықтығы, қиналғандарға 
риясыз қол ұшын беру - бұл да біздің халықтың керемет қасиеттерінің бірі болып саналады. 
Оныншыдан, көшпенділердің негізігі құндылықтарының бірі - ата-ананы, үлкендерді 
сыйлау. 
Әрине, халықтың мыңдаған жылдар шеңберінде бойына жинаған көп қадір-қасиеттерінің 
ішінен біз негізгілерін ғана көрсеттік. Енді келесі мәселеге - қазақ философиясының 
ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ: 
Біріншіден, қазақ философиясында онтологиялық (болмыс) және гносеологиялық 
(дүниетаным) мәселелерден гөрі адам мәселесіне көбірек көңіл бөлінеді. 
Екіншіден, адам мәселесі, қазіргі тілмен айтқанда, көбінесе экзистенциялық 
тұрғыдан қаралады және ол көшпенділік өмір салтын түсірсек түсінікті де болар. 
Үшіншіден, Отандық философияда абстрактылы-теоретикалық жүйелер жасау өте сирек 
кездесетін құбылыс - философиялық ізденіс адамның нақтылы өмірдегі жүріс-тұрысын 
сараптауға, яғни практикалық мәселелерге көбірек көңіл бөлінеді. 
Төртіншіден, адам болмысының этикалық жақтарына: жақсылық пен жамандық, ізгілік 
пен зұлымдық, ар-намыс, абырой т.с.с. категорияларға терең талдаулар жасалады. 
Бесіншіден, қоғам өмірінің негізгі мәселесі ретінде әрқашанда әлеуметтік әділеттілікке 
көбірек назар аударылады; 
Алтыншыдан, Отандық философияны аксиологиялық философия десек те болғаны, 
өйткені, онда құндылық әлеміне зор қөңіл бөлінеді. Енді мәселені нақтылай түсіп, Отандық 
философияның негізгі сатыларына қысқаша көз жіберейік. 
Басқа халықтардың философиясы сияқты Отандық философия да өз
қайнар көзін көне аңыздар мен дастандар, ертегілерден бастайды. Егер аңыздармен бай 
халықтарға үнді мен гректерді жатқызса, қазақ елі де олардан кем түспейтін болар. Өйткені, 
өне бойы көшіп-қонып жүрген халықтың бір ғана байлығы болды, ол оның тілі, бабалардан
келе жатқан дәстүр, аңыз-хикаялар, нақыл сөздер. Олардың көбі жаңа ғана жарық көріп, 
философиялық тұрғыдан талдануда. 
Көне түріктердің түсінігі бойынша, бұл Дүние жоқтан бұрын пайда болған. Оны ұстаға 
ұқсайтын Жаратқан тудырды. Дүние негізінен: жер, су, от, ауадан тұрады. Ол неше түрлі 
қайшылыққа толы: жер мен күн, өмір мен өлім, адам мен табиғат, бақ, құт пен зардап, жарық 
пен қараңғы, жылы мен суық т.с.с. 
Аспанға көз жіберген ежелгі түрік бабаларымыз оны Тәңір Жаратқан әлеміне жатқызған. 
Сонымен қатар, көне түріктердің нанымында ерекше орынға ие болған әйел Құдай - 
Ұмай болды. 
ХV-ХVIII ғ.ғ. философиялық ой - толғамдар негізінен жыраулық түрде дамыды. Қазақ 
халқының ақын-жырауларының ішінен Сыпыра жырауды, Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, 
Марғасқа, Ақтамберді, Бұқар жырауларды атауға болады. 
Қазақ халқының тарихында XIX ғасыр ерекше орын алады. Бұл ғасыр қазақ 
мәдениетінде «ағартушылық философия» деп аталады.
Қазақ ағартушылық философиясының көрнекті өкілдері: Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, 
А.Құнанбаев. 

жүктеу/скачать 2,5 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: