Бағдарламасы бойынша жарық көрді Әлтаев А. Наркескен: айтыстар. Астана: Фолиант, 2014. 288 б

23
Қыз едiм үлкендерден сый алатын,
Өлеңдi артық кетпей, тыя алатын.
Аманжол, ардақтаған ағам едiң,
Алдыңды кесуге де ұялатын.
Көбiрек мақтағанмен қарындасты,
Бәйгенi түрiң жоқ қой қия алатын.
Аманжол:
Мен жалғыз қарындассыз қыр асам ба,
Аруға бақ тiледiм құба таңда.
Жiбек қыз, бiр басыңа қияр едiм,
Арқаның тең жартысын сұрасаң да.
Жiбек:
Атымтай ер болған жоқ атақ үшiн,
Ақтардай азамат ең ата күшiн.
Шынымен, Сарыарқаның тең жартысын
Қиналамай бiр қыз үшiн сатамысың?!
Аманжол:
Көңiлiнде бұла қыздың шер болар ма,
Мырзалық танытпаса ер болар ма?
Еркелеп ел шетiне сұлу келсе,
Бiр шетiн бөле алмаса, ел болар ма?
Жiбек қыз, көзiмдi анық байлауыңа,
Ризамын сандуғаштай сайрауыңа.
Арқаның құлан жортқан құба белi
Айналсын Жiбек қыздың жайлауына!

24
АМАНЖОЛ ӘЛТАЙ МЕН 
ЖӘКЕН ОМАРОВ
Ұлы Отан соғысындағы Жеңіс мерекесіне арналған 
«супер дода» айтысы. Алматы. Мамыр, 1998 жыл
Жәкен:
Ал, сөзiмнiң басы – 
Бiссiмiллә рахмани рахим.
Жаратқан ием жар болса, 
Кең көсiлер бұл ақын.
Өзiнен ауыр сөзi бар, 
Байқаңыз қуат­қыратын,
Шабыты келсе шайырдың,
Тыңдаған құлақ тұнатын.
Елге қызмет ету еді
Әуелгi парыз­мұратым.
Ақ жүрек халқым, армысың,
Ұстаған жерден сынатын.
Түнектен шыққан тұлпардай,
Түлектен шыққан сұңқардай,
Кезiмiз болар бұл бiздiң
Ауалап көңiл тұратын.
Орындайын, Иншалла,
Мұхаммедтiң сүннатын.
Ассалаумағалейкүм,
Отырған жәмиз жұратым.
Ал, бәйгеге қоссаң жүйрiк деп,
Батагөй халқым, расында,
Шапқан сайын ширадым.
Жиhадқа шыққан батырға
Алладан деген ұйғарым.

25
Мыңнан бiрге берiлген
Болмағанын тiлейiн
Ақындық деген сыйда мiн.
Арыстан баб, Қожа Ахмет
Бұл күнде, шүкiр, сырласым,
Хикметтерiн сiңiрiп,
Бағыштап Құран тұрғасын,
Солардан ұлың ұсынсын
Тергенi менен жиғанын.
Бұл дүниеден iздерiм
Атақ та емес, даңқ емес,
Шын дүниелiк иманым.
Ұмытпастай әдептi,
Аршығандай сәдептi,
Алла салса, айтайын
Ауызыма сыйғанын.
Ақ самай ардагерлерiм,
Халал боп хақың ұрпаққа,
Құтты да болсын мейрамың.
Ал адамның исламнан үлгi алмағы,
Арылып кiрден, ия нұрланбағы.
Харам менен халалды ажыратпаса,
Қонады өзi оралып шыңнан бағы.
Парыз, уәджип, сүннәттi түгендеген
Пенденiң жәннатқа бiр шын бармағы.
6666 аятты Алла сүйген құлға арнады,
Бiрер жыл шекара асып iлiм көрдiм,
Жiгiттiң әуелдегi бұл да арманы.
Сағынған ел мен жұртын қайран жүрек
Пақырдай аласұрар зындандағы.
Сүйсiнiп әңгiмеңе ғалам барша,
Көп сөйлеп түсiрмессiң бағаңды онша.
О дүние, бұ дүниенi қатар ойлап,
Аманжол, айтысайық адамдарша.
Көп шығар айтпағаның айтқаныңнан,
Домалап кетiп жүрме, байқа, қырдан.

26
Баласы мұсылманның тiлi орамды,
Перiштең биiк тұрсын шайтаныңнан.
Аманжол:
«Ақжол!» деп сөз бастасам аруақтанам,
Ұл едiм ордалы ойын салмақтаған.
Тұрлаулы тұлпар елдiң түлегi едiм,
Алқынып аламанда шаң қаппаған.
Үкiлеп бата берiп аттандырды
Саңылақ Сарыарқадай ардақ далам.
Қасқайған қарт бабамдай Алатауым,
Қонсыншы биiгiңе таңдап балаң.
Қазақтай қайсар елiм, аманбысың,
Ақынның жолын тiлеп «аруақтаған».
Алаштың атқа мiнсе ұландары,
Айтылар «Аллажарлап!» ұрандары.
Ержүрек ұлдарымен асқақ әр кез
Күмбiрi күнге жеткен Тұран бағы.
Берлиннiң қақпасында ат ойнатқан,
Армысың, қырық бірдің қырандары.
Ерлiкпен емдеп көңiл күйiктерiн,
Баукеңдей батырлармен биiктедiң.
Мерейiң аса берсiн, майдангерлер,
Жеңiсiң жасай берсiн, сүйiктi елiм.
Аталар – айбын тұтар асқарларым,
Сұңқардай қырық бiрде аспандадың.
Шебiңдi бұза­жарып жау келгенде,
«Алла!» – деп алға ұмтылып, жасқанбадың.
Әлемге айбат шеккен Гитлердiң
Ұшырдың мәңгiлiкке бастан бағын.
Жүз жылдың мұғдарында болған емес
Сендерден асқан батыр, асқан жалын.
Тiлерiм – аман­есен аттаңыздар
Келешек жаңа ғасыр баспалдағын.

27
Үлкендер, ұрпаққа үлгi бергенсiңдер,
Қан кешiп, тарланбоздай желгенсiңдер.
Бес жылда дұшпаныңның белiн үзiп,
Жеңiстiң боларына сенгенсiңдер.
Бiрлiк пен рухтарың мықты болды,
Дұшпанды сондықтан да жеңгенсiңдер.
Жаңбырша жауған оқтан аман қалып,
Шапағын бейбiт күннiң көргенсiңдер.
Мерейiң арта берсiн, әкелерiм,
Ғасырдың Алпамысы сендерсiңдер.
Бiрi едiм шыққан ұлдың қара жолға,
Кездестiм өзiңменен дара жолда.
Өлеңiн Құранымен қатар өрген,
Жәкендей, аманбысың, бала молда.
Көзге iлмей боз даланың сары атанын,
Менменсiп сөйлейсiң­ау, балақаным.
Ағаңды домалату оңай болмас,
Ойланып көрсең қайтед, балапаным?
Ақтарсаң ақиқатпен ақылыңды,
Болады қарашаға атың үлгi.
Қансонар күнде мұндай бола бермес,
Бауырым, жалғастырғын нақылыңды.
Жәкен:
Ағасы, жерiм жоқ ед менмендеген,
Менмендiк жолдас қылар шермендемен.
Ескендiр жердiң жүзiн билегенмен,
Менменсiп ешқашан да сенделмеген.
Жақын тұт, алыстатпай, арамызды,
Сыйладық мына сiздей ағамызды.
Ал ендi салған жерден сен жабысып,
Жаппастай отырсайшы жалаңызды.
Арқадан келген ақын өрден асып,
Сөздерiң емес сенiң елге қашық.

28
Осылай сыпайылап отырып та,
Кететiн кездерiң бар белден басып.
Аманжол, неменеңе жымиясың,
Бiр өзiң билегендей жыр ұясын.
Айтыста мына сендей аптыққанның
Шығарып жаттыққанбыз шiлиясын.
Аманжол:
Сөйлейсiң ыңыранып шептi бұзбай,
Қарайсың шалға қосқан кектi қыздай.
Қомданып, бiр серпiлiп отырсайшы
Аң көрген, қиядағы тектi құстай.
Санамды тоқсан сұрақ мазалады,
Толғансам iштегi шер тазарады.
Жәкен­ау, айналайын күлiп отыр,
Молдадай тымыраймай қазадағы.
Кетпесін басыңдағы бағың үркiп,
Сөйлейiн аузымынан жалын бүркiп.
Ақтаңгер ағасымен айтысам деп,
Алмасын Жәкен бала таңын жыртып.
Тiлдессең көш тоқтатып далалықпен,
Тебiренiп үн қатады даналықпен.
Көрсетсең iзетiңдi iнiлiкпен,
Ашайын құшағымды ағалықпен.
Ақындық – қасиетiм қанымдағы,
Сайраймын сандуғаштай бағындағы.
Жұма сайын бәйгеден олжа салған
Елiмнiң жүйрiгi едiм бабындағы.
Атадан асып туған айбарлы ұл
Әркiмге басын иiп, жалынбады.
Дiн жайлы ойыңды айтшы, Жәкен iнiм,
Ұл едiң Рәтбек қажы сабындағы.

29
Жәкен:
Ал, әуелде Адам ата – ұлық бабам,
Нәпсiсiн зiкiрменен құлыптаған.
Өсиет тыңдап жұртым әр айтыстан,
Жүрсе екен қасиетiн бiлiп ғалам.
Құранның түскенi рас анық көктен,
Алланың әмiрiмен дәрiптi еткен.
Уаhидтi Жебiрейiл мезгiлiмен
Мұхаммед пайғамбарға алып жеткен.
Құраннан алты харам көрдiм, аға,
Қоғамда бiздiң мына дамып кеткен.
Дертiңдi кәләм­шариф анық басар,
Оқыған ғалым жұртқа жарық шашар.
Жегенде доңыз етiн, сол хайуанның
Мiнезi мен құлқы да қалыптасар.
Болмайық, ал, ағасы, ғарiп тағы,
Ақынсың ел алдында жарықтағы.
Арақты iшкендердің ақырында
Малдан төмен боларын анықтады.
Парақор адамдарға тiрек болған,
Сөйлейтiн ислам жайын жүрек болған.
Әбеке, сен жалғастыр, Құран бiлсең,
Ашсайшы ел жүрегiн түнек болған.
Аманжол:
Сөзімнің қарымтасын қайтармадың,
Шын дарынды қырыңнан байқалмадың.
Қазiргi дiн жайында сұрап едiм,
Мардымды еш нәрсенi айта алмадың.
Имансыз ел емеспiз құдайы жоқ,
Бiтiмсiз емес едiк шырайы жоқ.
Қажысы Алматының көбейгенмен,
Мешiттiң бiтетұғын сыңайы жоқ.

30
Әзiрге iсi оңға басар емес,
Жемқорлық жанымыздан қашар емес.
Бiр өзi еңбек етiп мешiт салған
Кешегi Құнанбайлар осал емес.
Бұл күннiң қажысы мен қалталысы
Халқына ондай рахым жасар емес.
Халқының садақаға берген пұлы
Мүфтидiң айлығынан асар емес.
Тәңiрдей сырласпасаң дара күшпен,
Жаныңа жазылмастай жара түскен.
Қазiргi кей қазаққа таңқаламын,
Меккеге барып келiп арақ iшкен.
Мықтыны заман өзi даралайды,
Жаманның жалған iсiн қаралайды.
Меккеге барып алып кейбiр қазақ,
Қыдырып дүкен, базар аралайды.
Осындай имансыздың қылықтары
Жүрегiн Жаратқанның жаралайды.
Парамен, жемқорлықпен тапқан ақша
Қажылық ырымына жарамайды.
Iлiмнiң бойла, iнiм, тереңiне,
Ел сонда иланады дегенiңе.
Алаштың мұң мен зарын айта алмасаң,
Молда боп бұл фәниде керегi не?!
Жәкен:
Әбеке, бiз байқадық қарқыныңды,
Көрсеттiң қарқыныңмен әр қырыңды.
Молдаға тiл тигiзбей отырсайшы,
Ойламай мәртебеңдi жарты күнгi.
Iнiм деп жалымыздан сылап­сипап,
Жуасытқың келедi жалпы кiмдi?
Бiз­дағы қара жаяу емес едiк,
Атыраулай берместен ал тiлiмдi.

31
Толтырам алдыңызды қадiрiмше,
Отырам жете бiлiп артығымды.
Жетерлiк бiлiмiң бар бiр басыңа,
Ұсындың ел­жұртыңа мұнда шыға.
Мешiттiң бiтпей жатса, өкпелегiн,
Әбеке, Рекеңдей дiнбасына.
Әр сөздi айта бiлсең сауап болар,
Қажыны шын мұсылман тауап бiлер.
Барып кеп арақ iшсе, ол, Әбеке,
Шын дүние болғанда өзi жауап берер.

32
БАЯНҒАЛИ ӘЛIМЖАНОВ ПЕН 
АМАНЖОЛ ӘЛТАЙ
Ағыбай батырдың 200 жылдығына арналған айтыс. 
Балқаш қаласы, 2002 жыл
Баянғали:
Жер шоқтығы – Көкшеден
Көл үлкені Балқаштың
Даласына бір сәлем!
Осы тойға кеп отқан
Ата менен ақ шашты
Анасына бір сәлем!
Облысыңның басшысы
Камалтиндай ағамыз,
Алтын тонның осында
Жағасына бір сәлем!
Тоқтар батыр ағадай
Ағыбайдың бүгінгі
Жалғасына бір сәлем!
Алдыңызда әлгінде
Мың бұралып ән салған
Баласына бір сәлем!
Өткен бір күнді ойласаң,
Жаралы болды жан неге?
Қаралы болды хал неге?
Зарлы болды ән неге?
Төгілді судай қан неге?
Азаттық деген – ұлы арман,
Қол жеткізбес емес қой
Алданатын әрнеге.

33
Түйінін бұғау шешем деп,
Шешілмесе кесем деп, 
Азаттық үшін алысып,
Армандап өткен бабалар –
Жасындайын Наурызбай,
Ақжолтайың – Ағыбай,
Кемел ойлы хан Кене.
Орындалған секілді
Атадан қалған ұлы арман.
Барлық қазақ бұл күнде
Айналып қана кетпей ме
«Ағыбай» деген ұраннан?!
Қарағанды, Жезқазған,
Кең Балқаштың ұлы елі,
Мың рахмет айтамыз,
Ағыбайдың тойында
Ұран салып, ту алған,
Томдап кітап шығарған.
Аманжол, құтты болсын кітабыңыз,
Айтыста талай­талай бұрқадыңыз.
Ғалым боп атаң жайлы кітап жазып,
Бір жаңа биікке енді шырқадыңыз.
Кітабың құнды болып, айналайын,
Мәңгілік мұра қылсын ұрпағыңыз.
Ойлап бір, шіркін, қарасаң,
Абылайдың нәсілі,
Азаматтың асылы –
Бекмаханов Ермұқан,
Кенесары, Наурызбай, 
Ер Ағыбай жайында
Келісті кітап жазғанда
Ер парызын атқарып, 
Сол үшін кеткен сотталып.
Жығылғанға – жұдырық,
Жабылып біз де даттадық.
3­302

34
Есенберлин Ілияс
«Көшпенділерді» көркейтіп,
Келістіріп жазғанда,
Лениндік сыйлық аларда
Мейманасы тасқан Мәскеуге
Вагон­вагон арыз боп,
Бақа­шаяндай қаптадық,
Жабылып сонда даттадық.
Өлтіріп алып екеуін,
«Арысым» деп жоқтадық.
Естімес жерге кеткен соң,
«Рухани ерлік жасаған
Данышпаным» деп мақтадық.
Ойланып тұрып қарасаң,
Қайран менің қазағым,
Қайшылығы неткен көп халық?!
Сол секілді, ағайын,
Өкініп қалмай күні ертең,
Атасы жайлы қос кітап
Жазып келген бұл тойға
Аманжолдай балаңды 
Қол соғып, қане, мақталық.
Аманжол:
Көкшенің құлжа ойнаған асқарында,
Ақиық қыран ұшқан аспанында. 
Манас пен Қобыландының рухы бар ед
Баянғали ағамның дастанында.
«Ау, ау», – деп екі мәрте айғайладың,
Байеке, оныңыз не, сасқаның ба?
Ақын деген қазақтың ырысы еді,
Ал батыр қылшылдаған қылышы еді.
Ақын менен батыры бірге болса,
Ұлтымның тарылмаған тынысы еді.
«Ау, ау», – деп екі мәрте айтқаныңша,
«Ақжол!» деп ұрандаған дұрыс еді.

35
Сапарға «Ақжолтайлап» аттаныппын,
Ақауыз, Көкбестідей баптаныппын.
Жырымды қарашаға арнап айтып,
Халқымның табысына шаттаныппын.
Қынаптан қылыш шығып үлгергенше,
Тоқтамға келтірер сөз ақтарыппын.
Жігіттің пәнидегі салтанатын
Көне ғұн мен сабырлы сақтан ұқтым.
«Алла жар!», «Ағыбайлап» сөз бастайын
Алдында қазақ деген мәрт халықтың.
Үкілі баласы едім елік қырдың,
Өнерді өміріме серік қылдым. 
Тұлпарымды тұмарлап Қарағандым,
Торғынды сауытымды берік қылдың.
Бұл күнде Астанада жүрсем­дағы,
Еркелеп есігіңе келіп тұрмын.
Өлеңмен өрнектедім ғұмырымды,
Өнерде лайламадым тұнығыңды.
Қараөткелдің бойында жүрсем­дағы,
Туған жер, қимай жүрмін тұғырыңды.
Артында асылдардың соқпақ қалған,
Жолменен жолбарыстай жортпақ балаң.
Тоқтардай ағамызға сәлем бердім
Ақжолтай Ағыбайды жоқтатпаған.
Қанаты қыран құстың күнді керген,
Ақыны қарашаның тілді келген.
Айды да әуенімен тербетіп ед
Сар даламда қозғалған сырлы керуен.
Ақжолтай Ағыбайын сағынған соң,
Қазаққа Тоқтардайын ұлды берген.
Байеке, сөзді бастап сыр ұқтырдың,
Мөп­мөлдір өлеңіңді тұнық қылдың.

36
Соңыңнан ерген біздей бауырыңды
Бойдағы жігеріңмен шынықтырдың.
Өзіңдей шабыты зор ағамменен
Араға сегіз жыл сап шығып тұрмын.
Байеке, болғаныңмен мұратың бай,
Ініңмен бола қоймас қуатың сай.
Дегенмен көсілетін кезің келді
Кешегі Ақандардың құла атындай.
Ышқынып, біртүрлі боп кетіпсіз ғой
Ініңді иегінен ұратындай.
Таймайды тұғырынан ардақты өрен,
Өзіңдей жақсы ағаны саңлақ дер ем.
Бекмаханов, Әуезов бастамасын
Бүгінгі ұрпағы боп жалғап келем.
Қалың ел тілеу тілеп қолдағасын,
Батырлар қорғап өткен боз даласын.
Доскей, Иса, Хамиттей ақындарым
Қаймықпай айта білген сөз данасын.
Әуезов, Есенберлин, Бекмаханов
Шындықпен айтып кеткен көзқарасын.
Тарихтан өз бағасын ала алмай жүр
Нысанбайдай жырауым енді, Алашым.
Баянғали:
Мен сенен тұрған жоқпын сасайын деп,
Айтыстан және бүгін қашайын деп.
«Ау, ау», – деп айғайласам, мен ойлаймын,
Ел мұңын естімейтін астаналық
Дөкейлердің құлағын ашайын деп.
Аманжол ата салтын жалғап кеткен,
Бір сөйлесе ұзақтан толғап кеткен.
Сегіз жыл бұрын мұнымен айтысқанда,
Аңқитып бұл ағасын алдап кеткен.

37
Аманжол бұл айтыстың жартасындай,
Шетелге көрсететін маркасындай.
Көк жұлдыз боп жарқырап жеке­дара,
Тұрады шоқ жұлдыздың ортасында­ай.
Құладай мен көсіліп бір көрейін,
Болмасаң Батыраштың балтасындай.
Бұл бала, байқап тұрмын, оқымысты,
Сөзінен біраз жұрттың іші пысты.
Түйіп айтса қайтеді бабасындай
Бұзатын бір­ақ сөзбен бекіністі?!
Қош келді Тоқтар батыр ағам мұнда
Өтеген сан ғасырлық өкінішті.
Ғарышқа да бір өзі
Барып келген Тоқтарым.
Көкке жолды ең алғаш
Салып берген Тоқтарым.
Көк Түріктің көп жылғы
Қайтпай келген есесін
Алып берген Тоқтарым.
Қайратты да мейірлі,
Айбатты да зейінді,
Болған­ақ шығар әлемнің
Батырлары осындай
Бұрынғы мен кейінгі.
Алақаны күректей,
Саусақтары білектей,
Абыроймен келеді
Туған елін жүдетпей.
Атлас батыр секілді 
Көк күмбезін құлатпай,
Ұстап тұрған тіректей.
Аманжол, шошынасың қырасың деп,
Ағаңмен қан майданға шығасың кеп.
Шыға сала неге сонша зәрең кетті,
Ініңді иегінен ұрасың деп?!

38
Тарихтың қызық­қызық доңғалағы,
Ақынды ақын сыйлар жөн болады.
Алдында қалың елдің біз отырмыз
Тудырған мені менен сен баланы.
Байекең оң қолымен бір­ақ тартса,
Аманжол, бауырым­ау, нең қалады?
Сендей­сендей томпиған
Балаларды бір кезде
Алақанға салғанмын,
Арқасынан қаққанмын,
Жайын тауып баққанмын.
Тайраңдап келіп алдыма,
Кеудесін керсе жуандар,
Иектен де қаққанмын,
Қарыннан да қаққанмын.
Неғыламын алдыңда
Ағайындап бөсіп мен.
Менің атақ­даңқымды
Қырғыз­қазақ есіткен.
Талай­талай дөкейлер
Кететұғын алдымнан,
Қалмайтынмын шошып мен.
Сендей­сендей жуанды
Бір­ақ тартқан кезімде
Жібергенмін тесіп мен.
Нанбасаң сұра, Аманжол,
Мына отырған Жүрсін мен
Анау Көпен, Несіптен.
Көкшеден көп­көп сәлем ала келдім,
Алдыңда әсем әнге сала келдім.
Аралап кең Балқашты емін­еркін,
Дос­бауыр мен өзіме таба бердім.
Балқаштың дархан жұрты жомарт екен,
Бәріңе мен жоғары баға бердім.
Сонан соң «Барыс» дейтін комплекске,
Оған да, айналайын, бара келдім.

39
Жировтың өзі қолға түспеген соң,
Тарсылдатып мешогын соға бердім.
Жар болсын қазағыма бір құдайым,
Алдыңда ағыл­тегіл ағылайын.
Аманжол қытығыма тиіп кетсе
Мен неге құтырынып, қағынайын.
Айтыстың үзілмеген үміті едің,
Мен сені қинап қатты нағылайын?!
Балалар бізден соңғы өсе берсін,
Әрдайым жырларыңды сағынайын.
Жиров та бөтен емес, ағайындар,
Оған да жар болсыншы бір құдайым.
О дағы Қазақстан бір баласы,
Тұқымы болғанымен Сарыбайдың.
Әлемде озып­жарып келе жатыр,
Аруағы қолдаған соң Ағыбайдың.
Аманжол:
Басына тұрақтаған мұрат­бағы,
Ақын ең арқаланған құр аттағы.
Махамбетше барып айт дөкөйлерге,
Кім естид айғайыңды жырақтағы?!
Ақ кірген шақта, аға, самайыңа,
«Қарсы тұрам» деймісің талайыңа.
Сары алтындай бағалы ағам едің.
Мен сені теңемеспін қалайыға. 
Ортада Тоқтардайын батыр барда,
Батыраш жоламайды маңайыңа.
Басталған Көкшетаудан жол болыңыз,
Інілерге келгенде мол болыңыз.
Қырғыздың дастандарын айтушы едің,
Кешегі Манастардай зор болыңыз.
Иектен Аманжолды ұрамын деп,
Сынып кетіп жүрмесін оң қолыңыз.

40
Егделік ер жігітке сенім бермес,
Ініңмен белдесуге белің келмес.
Көрікті Көкшетаудың өр баласын
Балқаштың асыл халқы тегін көрмес.
Қазақтың қарапайым сөзі бар ғой,
«Елуде еңкейгенмен, ебің келмес».     
    
Арда жас артта қалды қырықтағы,
Маржанға қолың жетпес тұнықтағы.
Айбарлы отыздағы Аманжолдан
Ағаның жөн болады сыр ұққаны.
Ағыбай атам құсап айбарлансам,
Қасқырша қыңсыларсың құрықтағы.
Баянғали: 
Ағайын, бұл інімнің жолы болсын,
Жырына әрдайым да көңіл толсын. 
Ал, қане, бәс тігейік осы жерде,
Бұл жерде жекпе­жекке Аманжолдың
Бір емес, маған десе оны келсін.
Аманжол, мен өзіңді ұнатамын,
Аруақты баласы едің бір атаның.
«Мықтымын»деп мақтанба, айналайын,
Ұрғанда бұқаны да құлатамын.
Жүрегі ақындардың күпті болса,
Жазылады жан жарасы жұрты болса.
Ал енді ішінде миың болмай, тас маңдайың
Көрермін бұқадан да мықты болса.
Елу деген кәрілік емес әлі, 
Ағаңның мұқалған жоқ жебесі әлі.
Сен маған «Ағыбайлап» ұрандама,
Артымда тұрған кезде Кенесары.
Аманжол, керегі не дау, егестің,
Байқаймын, сен де асау, сау емессің.

41
«Ағыбайлап» қарсы маған шабатындай
Мен саған сырттан келген жау емеспін.
Алаштың аспанында самғап жүрмін,
Ел мұңын әрқашан да толғап жүрмін.
Мұхтар атам, Шоқан мен Әлкейдейін
Арасын қырғыз­қазақ жалғап жүрмін.
Қырғыз­қазақ жырын мен жырлаған соң, 
Тоқтарға да жырымды арнап жүрмін.
Тоқтардың қасиетті затын көргем,
Оны мен елден ерек батыр көргем.
Тоқтардың айтысында анау жылы
Айтыста өз қолынан атын берген.
Мен оны үлкен­үлкен тәртіп көрем,
Содан бері, ағайын, шалқып келем.
Тоқтар ағам мінгізген ақбоз атты
Сенің он машинаңнан артық көрем.
Қазақтың атым мәшһүр даласына,
Жол салдым екі елдің арасына.
Байекеңді Балқаштың қолдап жатыр
Еңбектеген кішкентай баласы да. 
Байекең шалқып­тасып қызып кетсе,
Түсірер Аманжолды сабасына.
Бірақ та онша қатты тиіспейін,
Сүйкімді жігіт еді­ау ағасына.
Қиратып мен тастасам несі қалар,
Керек қой бұл Алаштың баласына.
Аманжол:
Демессің бауырымнан ырқым басым,
Сен бүгін Ағыбайдың жұртындасың.
Саңылақ Сарыарқаның төскейінде
Қалың ел бізден текті сыр тыңдасын.
Менен гөрі, Байеке, үлкендеусің,
Көрдің ғой қырық деген қырдың басын.

42
Сөзімді ести алмай Байекеңдер,
Жүрсіннен сұрап алып тың­тыңдасын.
Отыздағы інісін көрген кезде
«Шаба алмай кәрі тарлан сылпылдасын».
Киелі мен өзімнің жерімдемін,
Аяулы қазақ деген елімдемін.
Отыздағы ордалы азаматтың,
Байеке, көріп пе едің шегінгенін?!
Айбарлы Ағыбаймен шайқасам деп,
Білерсің Баят шалдың жеңілгенін.
Ежелден қазақ деген іргелі елміз,
«Ақжолтайлап» шайқасқа кірген ерміз.
Тіземізді батырмай көршілерге,
Көшпелі бейбіт өмір сүрген елміз.
Толғатып Толағайдай батыр туып,
Бағасына жете алмай жүрген елміз.
Кіндігін жаңа күннің жасын кесіп,
Басыңнан өтті талай ғасыр көшіп.
Елім деген ерлерді ержеткізген
Аналарым тербеткен асыл бесік.
Ереулі атқа ер салған Махамбеттің 
Алмап па еді өз қазағың басын кесіп?
Құпия өткен күннің көп дерегі,
Бірліктің құламасын көк терегі.
Бурадай буырқанған батырлары
Өркешіне оқ тиіп шөккен еді.
Даламның қас батыры Иманжүсіп
Заманының тарлығын шеккен еді.
Сайыңнан сайғақ құрлы сая таппай,
Мәди де қудаланып өткен еді.
Көтеріп кетсе­дағы айбатыңды,
Батырлар қыршынынан жайратылды. 
Еркек тоқты құрбандық болып кеткен
Желтоқсан тоңдырмап па ед Қайратыңды?!

43
Күндестік деген бізді дерт торлады,
Кей­кейде қиянатта шек болмады.
Жанымызға батады Әбдісалан
Қарақшының қолынан мерт болғаны.
Досыма сілтемедім шоқпарымды,
Батырлар таңдандырған Көк Тәңірді.
Біз бүгін бағаламай жүргендейміз
Хас батыр – ортаңдағы Тоқтарымды.
Сұңқарың қайда, халқым, аспандағы?
Құлжаң қайда қасқайған асқардағы?
Еліміз тәуелсіздік алған шақта
Батырдың аумасыншы бастан бағы.
Бүгінгі әуе күшін еліміздің
Жөн болады Тоқтардың басқарғаны.

жүктеу/скачать 1,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: