Бағдарламасы бойынша шығарылды растыр ан: Якуда амандыов ә Әнші әміре әміре ашаубаев туралы естеліктер. раст
жүктеу/скачать 1,9 Mb. Pdf көрінісі
|
| Т6МШАЛАН*АН ШЫНДЫ
Әрине, ол заманның өз ерекшеліктері, қоғамға өз көзқарасы болды. Мәселен дүниеден өткен соң Әмiреге деген қоғами немқұрайлылық танылды. Оның жерленген жері, зираты жоғалды. Қырық жыл бойына Әміре жайлы айту ресми түрде еленбеді, ескерілмеді. Оның Парижге барған сапарында алаш ардагері, Кеңестің Қазақстаннан шыққан бірінші жауы Мұстафа Шоқаймен жолығып, достасқаны туралы ол кездері тіс жарып айтылмады. Айтылу мүмкін де емес еді. Тіпті Мәскеу, Петербург, Варшава, Берлин тәрізді Еуропа қалаларының архивтерін ақтарып, Әміре жайлы дерек іздеген менің өзім де Әміренің ОГПУ тізімінде болғанын естімеппін. Неге десеңіз ОГПУ тізіміне іліккен адамды жасырын аңдиды, жасырын өш алады, жасырын жазалайды екен. Дегенмен, Әміренің фонографқа жазылған дауысын тауып, күйтабағын шығаруым, енді, міне, кітабын жарыққа шығаруым, ол жерленген жерді іздеуге ұйытқы болуым – ел ішінде Әміре тағдырының белгісіз ақтаңдағын ашуға жетелеп, жаңа бір дүмпу әкелді. Ол – Әміренің ОГПУ тізіміне ілігуі еді. Әміренің өмір тағдырындағы қиыншылық, құсалық кезеңдеріне үңілу тұрды алдымызда. Әміре жайлы шындықтың бетін ашқан «Әнші көп, Әміре – жалғыз» деген алғашқы мақалам да жарық көрді. Онда: «Әміре өмірінің соңғы он жылы бір өкініш, бір үмітпен өтті. Неге десеңіз, Әміре Парижге барғанда алаш азаматы Мұстафа Шоқаймен жолыққан еді. Сол сапарда Мұстафа Әміре әндерін тыңдап, елге деген сағынышын білдіріп, бірнеше күн жанында жүргені белгілі. Әміре елге қайтып оралғанда Мұстафамен жолыққаны үшін «тыңшылардың» назарына ілікті, қысымына түсті. 234 Ұлт театры шаңырағын бірге көтеріскен Социалистік Еңбек Ері, халық әртісі Серәлі Қожамқұлов 1974 жылы маған айтқан естелігінде: «Бүкіл халық қошеметіне бөленіп, атағы жер жүзіне кеткен Әміре Парижден аса көңілді де шатты оралды. Арада бір-екі ай өтпей жатып, бір күні бет әлпеті көгерген, көзі ісінген күйі жұмысқа келді. Не болғанын сұрадық. Ол: «Сұрамаңдар, мен айтпаймын», – деді. Оның осы көрінісі арасына айлар салып, қайталанып жүрді. 1929 жылы ұлт театры Алматыға көшті. Мұнда келген соң да Әміреде сол күй үзілген жоқ. Ұмытпасам, 1931 жылдың көктемі еді. Бір ойын-сауықтан соң Иса, Әміре үшеуміз айлы түннің аспанында үйді-үйімізге бірге тарастық. Сонда Әміре: «Мына пәлелердің менде не ақысы бар екенін білмеймін, түн жамылғысында қара киінген екеу үйден әкетіп, таң сәріге дейін ұстап қоя береді. Сондағы сұрайтыны: «Мұстафа не деді?» – дейді. – Айтқан әнімді тыңдап, көзіне жас алып, елге деген сағынышын білдіргеннен басқа естіген ештеңем жоқ, – десем, сенбейді. Сенген былай тұрсын, бірі ұстап тұрып, екіншісі қол жұмсап, көгала қойдай етеді», – деп көзіне жас алып, қиналып жүргенін жайып салды. Бәрінен де сорақысы: «Осынымызды бір адамға айтушы болсаң, отбасыңа зияны тиеді», – деп әбден қорқытатынын айтып, еңкілдегені естен кетер ме. Қайран Әміренің сол сөзі әлі құлағымда», - деген еді. Осыны Серағаң ішіңде жүрсін дегендей құлағыма сыбырлаған болатын. Ол кезде бұл туралы айту, жазу мүмкін емес-ті. Енді ойласам, Әміре жайлы шындық кейінгілер есінде жүрсін дегені екен. Әміренің ендігі өмірінің көңілсіз кейпін оның фото- суреттері дәлелдегендей. Мәселен, Семейден шығып 1917 жылы төңкеріс тұсында Петроградта болған, оқыған азамат Мұсағали Қаңлыбаевпен (атақты ғалым, дәрігер Жамал Қаңлыбаеваның әкесі) 1921 жылы түскен фотосуретінде Әміре жайдары–жарқын, көңілді көрінсе, 1926 жылы сүйген жары Оразкемен, Иса Байзақовпен және сол жылдар шамасында Қалыбек Қуанышбаевпен, Қажымұқанмен, т.б. ұлт театры шаңырағын көтерісушілер мен түскен фотосуреттерінде Әміре жүзі қатулы, күдіктің қара көлеңкесі бірге жүргендей сезіледі», – деп алғаш рет жазғанымды 1998 жылы жарыққа шыққан «Абай» журналының 2-ші санының 73-75 беттерінен оқуларыңызға болады. 235 Арада алты жыл өткенде Серағаң айтты деп, менің жазғанымды Ұлттық қауіпсіздік комитетінің отставкадағы полковнигі Әмірхан Бәкірұлы нақтылай түсті. * * * Әмірхан Бәкірұлы 1974 жылы Серке Қожамқұлов маған сақтана отырып айтқан әңгімелерінің шындыққа айналғанына көзімізді жеткізіп, дәлелдеп берді. Әмірханға рахмет айтамыз. Ән атасы Әміре жайлы шындықтың беті ашылып, ендігі жерде осылайша ашық айтуға мүмкіндік алдық. Бүгiнгi таңға дейiн мерзiмдi баспасөз беттерiнде айтылмай келген шындықты жария еткен бiрлi-жарымды мақалалар да жарық көрiп үлгердi. Мәселен “Алтын Орда” газетiнiң 2002 жылдың 21 ақпан күнгi санында “Қазақтың ұлы әншiсi” деген атпен Ерлан Мұқатайұлының менiмен әңгiмелескендегi көлемдi мақаласы шығып, 1974 жылы менiң Серке Қожамқұловтан естiгенiмдi алғаш рет батыл жазды. Ерлан бауырымыз Әмiре жайлы ерекше толғаныспен шын жанашырлықпен және жан-жақты шолу жасай отырып, жақсы жазған. Шындықтың бетiн одан әрi аша түскен тағы бiр әңгiменi белгiлi ақын Маралтай Райымбекұлының қойған сұрақтары бойынша Республикалық тәуелсiз “Алтын Орда” газетiне жариялаған “Ұлтын әйгiлеген Әмiренi жұрты да аялауы керек” деген сұхбатымызда да жайып салған болатынбыз. Онда: – Лермонтовтың дуельде оққа ұшқанын естiген Иран бекзадасының өкiнгенi бар едi ғой. “Орыстарда таланттар көп қой, көп болғасын өлтiре бередi де…” – деген. Дәл осы сөз бiздiң ұлттың жүрегiне шөңге болып қадалатын қасiреттi де қозғай кетедi… Онда етек-жеңiне iнжу-маржан таққан Еуропа, Орта Азия түгiлi, ормандай орыстың мәдениетiне мұрнын шүйiре қарайтын. Күнпарақта жиырмасыншы ғасырдың жиырма бесiншi жылы болатын. Арғы тегiнiң төрiне ән түнеген қазақтың Әмiре Қашаубайұлы атты баласы күмiс көсiп отырған француз жұртын тiкесiнен тiк тұрғызып, таңғалдырып қайтқан сол жылы. Париж көшелерiне сыймай, перiштенiң құлағына жеткен Әмiренiң әнi екiншi ендiкте әлi әуелеп жүрген көрiнедi… 236 Оғландарын отқа айдап, оққа байлап берген тұстағы ақтаңдақ тарихында Әмiренiң ажалы Құдайдан емес, қаҺарлы жүйеден келгендiгiн ендi ел бiлуi керек. “Алтын Орда” ән падишасы Әмiре Қашаубайұлы туралы жұртқа беймәлiм жайттардың бетiн ашқан – танымал күйшi, Қазақстанның еңбек сiңiрген қайраткерi Жарқын Шәкәрiм: “Ұлтын әугілеген Әмірені жұрты да аялауы керек...”, – деп сұхбатын бастаған. жүктеу/скачать 1,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|