(26.2, а-сурет); осы нүктеден шығатын барлык сәулелерден элементар шоқты
бөліп алып, оның орталык
A S
сәулесі
0 0 '
оптикалык өспен бір жазықтықта
жататындай етіп тандаймыз.
Негізгі оптикалык, өс аркылы өтетін кез келген жазықтык
меридианды
деп
аталады; біздін мысалымызда олар элементар шоктан алған сәуле жататын жа-
зыктык және негізгі оптикалык өсті (26.2, а-суретте — сызба жазықтығы) ала-
мыз.
Элементар шоғы көлбеу түскенде линза
А
нүктесінің түзудің кесіндісі түрін-
де екі кескінін кұрайды. Оның біреуі меридианды жазықтыкта жатады және ол
II экранда анык көрінеді (26.2, а-сурет), ал екіншісі сагитталдьщеп аталатын
перпендикуляр жазыктықта жатады, ол I экранда анык көрініп тұрады. I және
II жазықтықтар арасында эллипс немесе шеңбер формасындағы шашырау дақ-
тары бакыланады (26.2, б-сурет).
Егер денеміз сызыктың кесіндісі болса, онда кескін сызбасы осы кесіндінің
бағытына тәуелді болады. Меридианды жазыктыкта1 жаткан кесінділер II жа-
зыктықта, ал сагитталды жазықтыкта жаткан кесінділер I жазыктыкта анык
кескін береді. Кисык шоқтардың астегматизмін көрсету үшін 26.3, а-суретте
көрсетілген торды алған ыңғайлы. Оны кескіндеуші дене ретінде оптикалық
өске перпендикуляр орналастырсақ, онда меридианды жазыктыкта (радиус-
тары) және сагитталды жазыктыкта (шеңберлері) сызыктар жүйесін аламыз.
26.3, б, в-суреттерінде осы кесінділердің сәйкес жазыктыктарындағы кескінін
аламыз. Бұл астигматизмдерді түзету үшін бірнеше оптикалык жүйе құралады,
олар бірнеше линзалардан түрады, солардың аркасында сәуленің 50-70° түсу
бұрышында жаксы кескіндер алуға болады.
Астигматизмнің екінші түрі
оптикалык жүйенің ассиметриясынан
пайда бо
лады. Мұндай абберациясы бар линзаларды
астигматикалы
деп атайды.
Мұндай линзалар кисык шоктардың астигматизмі сияқты кескіндердің
контурымен сызыктары әр бағытка бағытталғанда әртүрлі бүлыңғыр кескін
береді. Астигматизмнің бұл түрін
цилиндрлі линза
аркылы көрсетуге болады
(26.4-сурет). Негізгі оптикалык өске параллель сәулелер шоғы тек цилиндрді
қүрайтын жазықтыктарға перпендикуляр
L
линзадан сынады да, линзаның
фокалды жазыктыкта жаткан
Э
экранда сфералык линзадағы сиякты нүкте
емес, түзу сызыктар бақыланады.
Достарыңызбен бөлісу: 
