Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2 5 . 1 1 - с у р е т
| 8
: - 5 - - 1 0 - -15- J _____I_____L . 0 20 4060 80 100 CH CI3 CH CI2C O O H 2 5 . 1 1 - с у р е т (сю) толкын ұзындығына тәуелділігін (оптикалық белсенді заттын дисперсиясын) табуға болады, қазіргі уакытта осы мақсатта арнайы кұралдар — спектрометрлер кол- данылады. Ерітінділермен поляризация жазықтығының айна- луы электромагнитті толкындардың ерітілген оптика- лык белсенді заттың асимметриялы молекулаларымен әсерлесуіне байланысты. Мұндай молекулалар айна- лык симметриялы бола алмайды, яғни олардың ай- надан шағылысуы баска пішінді береді. Сол жактағы молекула оң жактағының айналык кескіні болып табылады. Бірдей химиялык формуламен, бірак әртүрлі кұрылымды молекулалар поляризация жазыкты- ғын әр бағытта бұрайды. Барлык маңызды биологиялық молекулалар (нәруыздар, нуклеин кышқыл- дары, полисахаридтер және т.б.) асимметриялы және олар жұбымен қарама- қарсы бола алады, әрқайсысы басканың айналык кескінін көрсетеді. Алайда, мүндағы заттарда синтетикалық емес, биологиялык тектегі бір оп- тикалык кереғар (қарама-карсы) беріледі. Сонымен, мысалы, кәдімгі жолмен дайындалған кант оңға айналдырушы болып табылады. бірак химиялык әдіс- термен синтез кезінде сол және оң молекулаларының шамасы тең болатын коспа алынады. Поляризация жазықтығын айналдырмайтын, әртүрлі молеку- лалардың өзара әсері өтетін қоспа р а ц е м и м ы қ деп аталады. Егер синтетикалык жолмен алынған қант ерітіндісіне бактерияларды салсак, кантпен коректе- нетін, онда олар тек канттың оңға айналдыратын молекулаларын ғана жұтады. Рацемиялык коспа аздаған реттелген жүйе және бір түрдегі молекулалардың жиынтығына карағанда үлкен энтропияға ие болып табылады. Бүл синетика- лык және табиғи термодинамикалык айырмашылык биологиялык жүйенің энтропиясының физикалык мағынасының көрінісі болуы мүмкін. Поляриметрді ерітінділердің концентрациясын аныктау үшін ғана емес, кұрылымдык түрлендіруді зерттеу әдісі ретінде молекулалык биофизикада колданылады. Мысал ретінде 25.11-суретте СНСІ, хлороформный бинарлык коспасы және СНС1,СООН дихлорлы сірке кышкылы болып табылатын, по- липептидтердің бірінде меншікті айналу [а0] өзгерісінің еріткіштің кұрамына тәуелділік графигі берілген. 80% дихлорлы сірке кышкылы оптикалык бел- сенділік бірден төмендеуі байкалады, бұл өз кезегінде полипептид молекулала- рының конформациясының өзгерісін көрсетеді. 25.5. ПОЛЯРИЗАЦИЯЛАНҒАН Ж АРЫ ҚТА БИ0Л 0ГИЯЛ Ы Қ ҮЛПАЛАРДЫ ЗЕРТТЕУ Микроскопта мөлдір биологиялык нысандарды қарастыра отырып, әртүрлі кұрылымды ашу киын, сондыктан кейбір арнайы әдістерді колдануға тура ке- леді, олардың катарына по.іяризацшиықмикроскоп жаткызуға болады. Поляризациялык микроскоп кәдімгі биологиялык микроскопка ұксайды, бірак конденсор алдына поляризатор және объектив пен окуляр арасындағы тубуста анализатор болады. Нәрсе қойылатын зат- тык үстел микроскоптың оптикалык өсі бойынша айналады. Осылайша, нысана (объект) поляриза- циялык жарыкпен жарыкталынады жэне анализа тор аркылы карайды. Егер поляризатор мен анализаторды айқас- тырып койсақ, онда кору өрісі караңғы болады, заттык үстелшеге изотропты мөлдір денелерді койғанда осылайша қалады. Поляризацияланған жарыктың тербеліс жа- зықтык бағытына сәйкес эсер ететін анизотроп- ты нәрселер көру өрісін өзгертеді. Кейбір улпалар (бұлшыкет, сүйек, жүйке) оптикалык анизотроп- ты бола алады, биологиялык объектілердің по- ляризациялық микроскопиясы да болуы мүмкін. Поляризатор және анализаторды айкастырғанда поляризация жарығын анизотропия өзгертетін кезде ғана талшықтар көрінетін болады. Поляризацияланған жарықты сүйек ұлпала- рында пайда болатын механикалык кернеуді баға- лау үшін үлгі шарттарында колдануға болады. Бүл 25.12-сурет әдіс механикалык жүктеменің әсерінен изотропты катты денелерде оптикалык анизотропты пайда болатын фотосерпімділік күбылыстарына негізделген. Мөлдір изотропты ма- териалдан, мысалы, плексигластан, сүйектің жазык үлгісі жасалынады. Айкас- тырылған поляроидтарда бүл үлгі қараңғы болып көрінгендіктен байқалмайды. Жүктемені колдану, плексигластың анизотропиясын тудырады, бұл дак және жолак көрсетілген сурет бойынша байкалатын болады (25.12-сурет). Осы су- рет бойынша жүктеменің ұлғайғанда немесе кішірейгендегі өзгерісі бойынша үлгілерде пайда болатын механикалык кернеулер туралы корытынды жасауға болады. |