Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
Дозиметрияда әртүрлі сәуле шығарудың биологиялык әсері, рентген және
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Дозиметрияда әртүрлі сәуле шығарудың биологиялык әсері, рентген және
ү-сәуле шығару тудыратын әсерлерге сәйкес салыстыру келісілген. К коэффиценті берілген сәуле шығарудын биологиялык әсерінін рентген және ү-сәуле шыгару шамасынан қаншалыкты артық екендігін көрсетеді, оны сапалык коэффициент деп атайды. Радиобиологияда оны силыстырмилы био логиялык, тиімділік (СБТ) деп атайды. Сапалык коэффициент тәжірибе нәтижесінде аныкталады. Ол бөлшектің түрінеғанаемес, энергиясынадатәуелді. Кейбірсәуле шығарулар үшін Ажоэф- фициентінің мәндерін кестемен көрсетелік (33.1-кесте). 33.1-кесте К Рентгенді, ү- және (3-сәуле шығару 1 Жылулық нейтрондар (-0,01 эВ) 3 Нейтрондар(5 МэВ) 7 » ( 0 ,5 МэВ) 10 а-Сәуле шығару 20 Жүтылу дозасы сапалык коэффициентімен бірге сәуле шығарудың биоло гиялык әсері туралы мәлімет береді, сондыктан DK көбейтіндісін бір бірлік ретінде алып, оны сәуле шығарудың эквивалентті дозасы деп атайды: H = DK. (33.3) Мұнда Н — өлшемі жок коэффициент, онда эквивалентгі доза жүтылу до засы сияқты өлшемге ие, бірак ол зиверт (Зв) деп аталады. Жүйеден тыс бір- лігі — бэр'; 1 бэр = 10 ~ 2 Зв. Бэр эквивалента доза — радпен өлшенетін жұтылу дозасының сапалық коэффициентіне көбейтіндісіне тең. Табиғи радиоактивтілік көздері (космостык сәулелер, жер койнауьшын ра- диоактивтілігі, судың, адам денесіндегі ядролардың радиоакгивтілігі және т.б.) 125 мбэр эквивалент дозалы фон күрайды. Бүл жыл барысында рұксат етілген кәсіптік сәулеленудін жуык шамасы 5 бэр. Ал кауіпті доза ү-сәуле шығарудан ша- мамен 600 бэр. Бұл мәліметтер барлык ағзалардын сәулеленуіне сәйкес келеді. 1 Бэр — «рентгеннін биологиялык эквиваленті» деген сөзден шыккан аббревиатура. 33.3. ДОЗИМЕТРИЯЛЫҚ ҚҮРАЛДАР Дозиметрия.іық қурсидар немесе дозиметриялар деп, иондалған сәуле шыға- рудың дозасын немесе дозаға байланысты шамаларды есептейтін кұралдарды айтады. Дозиметрлер ядролык сәуле шығарудың детекторынан және өлшеу күрыл- ғысынан түрады. Олар доза қуаты немесе доза бірліктерінде бөліктелінген. Кейбір жағдайда доза қуатының берілген мәнін арттыру туралы дабыл ка- растырылған. Қолданылатын детектордың түріне карай дозиметрлер иондау- шы, люминесцентгі, жартылай өткізгішті, фотодозиметрлер және т.б. болып бөлінеді. Дозиметрлер қандай да бір сәуле шығарудың аралас түрін тіркеу және аныктау үшін қолданылуы мүмкін. Рентгенді және ү-сәуле шығарудың экспозициялык дозасын немесе доза қуатын өлшеуге арналған дозиметрлерді рентгенометр деп атайды. Онда де тектор ретінде иондаушы камера қолданылады. Камерадан өткен зарядтар экспозициялык дозаға ал ток күші оның куатына пропорционал. 33.2-суретте МРМ-2 микрорентгенометр сфералы иондалған камерамен бірге көрсетілген. Иондаушы камерадағы газдың күрамы, оның қабырғалары биологиялык үлпалардағы энергияны жүту мүмкіндіктеріне жакындайтынынан алынған. 33.3-суретте ДК-0,2 с жеке дозиметрлер жинағы көрсетілген. Эр жеке дозиметр алдын ала зарядталатын миниатюрліцилиндрлі иондалған камерадан түрады. Иондалу нәтижесінде камера разрядталады, ол камерадағы электрометрмен есептелінеді. Онын көрсеткіші иондалған сәуле шығарудың экспозициялык дозасына байланысты. Кейбір дозиметрияда детектор ретінде газоразрядты есептеуіштер колда- нылады. Радиоактивті изотоптардын белсенділігі немесе концентрациясын есептеу үшін радиометр колданылады. Оның жүмыс істеу принципі §32.5 көр- сетілген. Қорыта келе, барлык дозиметрлердің жалпы сызбасы 2 1 . 1 -суретте сызба- ға сәйкес көрсетілген. Датчик ретінде (өлшеуіш түрлендіргіш) ядролык сәуле шығарудың детекторы колданылады. Ал шығарушы кұралы ретінде тілді кұ- рылғылар, өздігінен жазушы кұралдар, электромеханикалык есептеуіштер, дыбыстык және жарыктык сигнализаторлар (дабыл) және т.б. колданылуы мүмкін. 33.2-сурет 33.3-сурет 33.4. ИОНДАЛҒАН СӘУЛЕ ШЫҒАРУДАН ҚОРҒАНУ Кез келген иондалған сәуле шығару көзінен адамды корғау кажет. Бұл ау- кымды және кең тақырып, ол кейде физикалык мәселеден тыс карастырылуы мүмкін. Қысқаша мәлімет берелік. Қорғаныстың үш түрі бар: уакытпен, кашыктыкпен және материалмен кор- ғану. Алғашқы екі түрін ү-сәуле шығарудан қорғану мысалында түсіндірейік. (33.2) формуласын түрлендірейік: жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|