Байтұрсынов оқулары халықаралық Ғылыми-практикалық конференция материалдары

ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЮРИДИЧЕСКОЙ НАУКИ 
 
26 
 
Әдебиеттер: 
1.  Н.Ә.Назарбаев.  Жылдамдатылған  экономикалық,  әлеуметтiк  және  саяси  жаңғыртудың 
жолындағы  Қазақстан:  Iшкi  және  сыртқы  саясаттың  негiзгi  бағыттары  туралы  Қазақстан  халқына 
Президента жолдауы// Казахстанская правда. – 2005. – 19 ақпан. 
2.  “Қазақстан  Республикасындағы  сот  жүйесі  мен  судьялардың  мәртебесі  туралы”  2000  жылғы 
25  желтоқсандағы  №132-II  Қазақстан  Республикасының  Конституциялық  заңы  //  Құқық  қорғау 
органдары. Заң актілерінің жиынтығы. – Алматы: ЮРИСТ, 2002. – 154б. 
3.  Қазақстан  Республикасының  Конституциясы  1995  жылғы  30  тамыз  (2007.21.05.  берілген 
өзгерістер мен толықтыруларымен) 
 
 
 
УДК 342.9 
 
 
ПРОБЛЕМЫ КЛАССИФИКАЦИИ МЕР АДМИНИСТРАТИВНО-ПРАВОВОГО  
ПРИНУЖДЕНИЯ В ТЕОРИИ АДМИНИСТРАТИВНОГО ПРАВА 
 
Исмадьяров Н.Б. - магистрант, Костанайский государственный университет имени А. Бай-
турсынова 
Жайляубаев Р.Т. -  к.ю.н., ст. преподаватель 
 
В статье речь идет о административно-правовом принуждении как института админист-
ративного права. Под мерами административного принуждения в юридической науке принято по-
нимать  конкретные  мероприятия  уполномоченных  должностных  лиц  органов  государственной 
власти в рамках осуществления функций государственного управления. Такое понимание привело 
к  тому,  что  рассуждая  о  видах  административно-правового  принуждения,  в  литературе  указы-
вают  на  выделяемые  в  структуре  административно-правового  принуждения  меры,  тем  самым, 
мягко говоря «заставляя» многих административистов смешивать меры административно-пра-
вового принуждения с его видами. Между тем понятия «мера» и «вид» имеют различный смысл. 
Ключевые  слова:  административно-правовое  принуждение,  юридическая  наука,  государст-
венное управление, административиств. 
 
Административно-правовое принуждение как институт административного права, вот уже более 
ста лет, является предметом дискуссий в научных кругах, как в нашей республике, так и за рубежом. 
Известный  русский  ученый-административист  И.Т.  Тарасов  заслуженно  внес  огромный  вклад  в  ис-
следование и разработку теории административно-правового принуждения. По мнению  ученого при-
нуждением  называется  та  деятельность  администрации,  посредством  которой  устраняется  и  подав-
ляется встречаемое администрацией сопротивление при исполнении ее законных задач [1].  
Административно-правовое принуждение является одним из видов правового государственного 
принуждения, который заключается в применении в судебном либо внесудебном порядке  уполномо-
ченными  должностными  лицами  государственных  органов  (иными  уполномоченными  законом  лица-
ми) закрепленных нормами административного права мер психического или физического воздействия 
в  отношении  граждан  и  организаций  с  целью  обеспечения  реализации  функций  государственного 
управления.  Внешне  это  выражается  в  закрепленных  в  административном  законодательстве  мерах 
административно-правового принуждения. 
Под мерами административного принуждения в юридической науке принято понимать конкрет-
ные  мероприятия  уполномоченных  должностных  лиц  органов  государственной  власти  в  рамках  осу-
ществления функций государственного управления. Такое понимание привело к тому, что рассуждая 
о видах административно-правового принуждения, в литературе  указывают на выделяемые в струк-
туре  административно-правового  принуждения  меры,  тем  самым,  мягко  говоря  «заставляя»  многих 
административистов  смешивать  меры  административно-правового  принуждения  с  его  видами  [2,  с. 
192], [3, с. 299]. Между тем понятия «мера» и «вид» имеют различный смысл. 
Д.Н.  Бахрах  рассуждая о восстановительных мерах административного принуждения, которые 
имеют своей целью возместить причиненный противоправным действием ущерб, восстановить поло-
жение вещей, существовавшее до совершения правонарушения, считает необходимым выделить их 
в отдельную группу [4, с. 449]. И с этим нельзя не согласиться, так как эти меры носят материальный 
характер. К примеру, бюджетное учреждение, обязано вернуть в бюджет нецелевым образом израс-
ходованные бюджетные средства, которые были выделены ему по смете доходов и расходов. Наряду 
с этим примером сюда можно отнести выселение из самовольно занятого жилого помещения, взыс-
кание недоимки по налогам и сборам и т.п. Таким образом, в силу того, что восстановительные меры 

ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЮРИДИЧЕСКОЙ НАУКИ 
 
27 
 
применяются  чаще  всего  к  лицам,  которые  признаны  виновными  в  совершении  административного 
правонарушения, следовательно, такие меры, тесно связаны с применением мер административной 
ответственности. 
Концепция  восстановительных  мер  административно-правового  принуждения  предложенная 
Д.Н.  Бахрахом  нашла  широкий  отклик  среди  таких  ученых  в  области  административного  права,  как 
Габричидзе Б.Н., Старилов Ю.Н., Конин Н.М. и др. [5, с. 256], [6, с. 18], [7, с. 287], [8, с. 170]. В итоге, 
многие из них, полемизируя с автором концепции,  предпочли ввести в классическую структуру адми-
нистративно-принудительных  мер  четвертую  группу  –  восстановительные  меры.  Таким  образом,  в 
теории административного права возник компромиссный вариант классификации, который предпола-
гает четырехзвенную их группировку: административно-предупредительные меры; меры администра-
тивного  пресечения;  меры  административной  ответственности  (административные  взыскания);  вос-
становительные меры административно-правового принуждения.  
На  наш  взгляд,  такая  классификация  позволяет  наиболее  четко  отражать  структуру  админи-
стративно-правового принуждения. Вместе с тем, справедливыми выглядят мнения таких ученых как 
В.М.  Манохин,  Ю.С.  Адушкин  и  З.А.  Багишаев,  которые  возвращаясь  к  так  называемой  двузвенной 
классификации  мер  административно-правового  принуждения,  утверждают,  что  все  закрепленные  в 
законодательстве меры административного принуждения в первоначальном подразделении по осно-
ваниям их применения разделены на две группы: 1) меры административного принуждения, назнача-
емые  за  совершение  административного  правонарушения  (проступка)  и  точно  определяемые  в  за-
коне; 2) иные меры административного принуждения, которые применяются при отсутствии правона-
рушения  (например,  досмотр  пассажиров,  обязательный  осмотр  транспортных  средств)  [9,  c.  170]. 
Так,  В.М.  Манохин  и  др.  классифицируют  вторую  группу  мер  административно-правового  принужде-
ния (меры, не предполагающие применения административных наказаний) следующим образом: ме-
ры  административного  принуждения,  применяемые  в  силу  государственной  необходимости;  кон-
трольно-предупредительные меры принуждения; меры административного пресечения правонаруше-
ний, в числе которых – меры процессуального обеспечения, имеющие целью гарантировать своевре-
менное и в соответствии с законом рассмотрение дела о правонарушении и исполнение назначенной 
меры административной ответственности; восстановительные меры. Наиболее выраженной мерой из 
числа  административного  принуждения,  применяемых  в  силу  государственных  нужд,  они  считают 
реквизицию. 
Н.М. Конин, разделяя позицию выше указанных ученых в отношении видового состава мер ад-
министративно-правового  принуждения,  расширил  перечень  административно-предупредительных 
мер, которые применимы для государственных нужд (к таковым в силу закона можно отнести только 
реквизицию), за счет мер, применяемых для «общественных нужд», таких как карантин, обсервация, 
установление режима запретных зон и закрытых территорий, различных ограничений и запрещений. 
Он признает единство природы выделяемых им групп превентивных мер административного принуж-
дения,  указывая, что «обе эти  группы мер административного принуждения применяются при отсут-
ствии правонарушений и, следовательно, к законопослушным гражданам и организациям» [10, с. 288]. 
Следовательно,  если  не  подходить  к  пониманию  словосочетания  «государственные  нужды»  с 
догматической позиции, резко ограничивающая круг возможных мер, включаемых в соответствующую 
группу, можно предположить, что все административно-принудительные меры в той или иной степени 
осуществляются  в  интересах  государственного  управления,  т.е.  для  государственных  или  общест-
венных нужд. 
Позиция И.В. Пановой представляется нам достаточно спорной, так как согласно ей все меры 
административной  превенции  объединяет  в  группу  контрольно-предупредительных  мер,  разде-
ленную, в свою очередь, на две подгруппы: 1) меры административного принуждения, применяемые в 
силу  государственной  необходимости,  и  2)  контрольно-предупредительные  меры  учетно-регистра-
ционного характера [11, с. 112]. 
Необходимость выделения в структуре административно-принудительных мер административ-
но-процессуального  обеспечения  как  тенденция  четко  прослеживается  в  работах  А.П.  Коренева  и 
поддержано рядом специалистов, в т.ч. Л.Л. Поповым, И.В. Пановой, Б.В. Россинским. В позиции этих 
ученых есть определенный резон. Перечень подобного рода мер четко ограничен законом. В их числе 
доставление;  административное  задержание;  личный  досмотр,  досмотр  вещей,  досмотр  транспорт-
ного  средства,  находящихся  при  физическом  лице;  осмотр  принадлежащих  юридическому  лицу  по-
мещений,  территорий,  находящихся  там  вещей  и  документов;  изъятие  вещей  и  документов;  отстра-
нение от управления транспортным средством соответствующего вида; осмотр, медицинское освиде-
тельствование  на  состояние  опьянения;  задержание  транспортного  средства,  запрещение  его  экс-
плуатации;  арест  товаров,  транспортных  средств  и  иных  вещей;  привод.  Эти  меры  носят  процес-
суальный  характер,  обладают  явной  спецификой,  их  легко  вычленить  в  системе  прочих  админист-
ративно-принудительных мер. Меры процессуального обеспечения применяются в целях пресечения 
административных правонарушений, установления личности нарушителя, составления протокола об 

ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЮРИДИЧЕСКОЙ НАУКИ 
 
28 
 
административном правонарушении, обеспечения своевременного и правильного рассмотрения дела 
и исполнения постановления по делу об административном правонарушении. 
Существует  альтернативная  позиция,  предполагающая  выделение  процессуальных  мер  обес-
печения  производства  по  делам  об  административных  правонарушениях  в  отдельную  подгруппу  в 
рамках  группы  мер  административного  пресечения.  Такой  вывод  делают,  например,  В.М.  Манохин, 
Ю.С.  Адушкин  и  З.А.  Багишаев,  Х.Ю.  Ибрагимов,  Н.М.  Конин.  Непосредственно  А.П.  Коренев  обра-
щает  внимание  на  то,  что  предложенная  им  классификация  относительна  и  что  «отдельные  меры 
административно-процессуального  обеспечения  поглощаются  мерами  пресечения  (например,  до-
ставление, задержание)» [12, с. 192].  
И  сторонники  приведенной  концепции,  и  ее  противники  упускают  из  виду  одно  немаловажное 
обстоятельство:  классификационный  критерий  выделения  процессуальных  мер  административно-
правового принуждения отличен  от исходного. Следует согласиться с мнением  Б.Н. Габричидзе, ко-
торый  предлагает  отнести  меры  административно-процессуального  обеспечения  «к  иной  сфере  ад-
министративного регулирования, а именно административному процессу» [5, с. 259]. 
Определенный  интерес  представляет  позиция  казахстанского  административиста  Б.А.  Жет-
писбаева, который анализируя взгляды на природу  и меры административного принуждения, прихо-
дит к странному выводу о том, что в структуре мер административно-правового принуждения необхо-
димо выделять наряду с мерами административного взыскания меры административной ответствен-
ности. Принудительные меры административного характера, по его мнению, можно разделить на ме-
ры:  административного  предупреждения;   административного  пресечения;  административного  взыс-
кания; административного восстановления;  административной  ответственности [13, с. 42]. Такая по-
зиция ученого с теоретической точки зрения представляется ошибочной и не может быть обоснована 
неверно  истолкованными  суждениями  профессора  А.А.  Таранова,  указывающего,  что  «понятие 
«наказание»  не  может  быть  сведено  в  целом  к  понятию  «административные  меры  воздействия»,  а 
цели административного воздействия соответственно – к наказанию» [14, с. 17]. 
Безусловно, понятие «административное взыскание» неразрывно связано с понятием «админи-
стративная ответственность», соотносимо с последним так же, как форма и содержание. Более того, 
«только административное взыскание является мерой ответственности за административное право-
нарушение» [15, с. 352], о чем свидетельствует анализ норм законодательства и разнообразных тео-
ретических источников. Думается, в данном случае налицо грубая теоретическая ошибка. 
Таким образом, мы логически приходим к необходимости подразделения мер административно-
правового принуждения в зависимости от ситуации, в которой применяется та или иная мера принуж-
дения,  на  материально-правовые  и  процессуально-правовые,  т.е.  к  альтернативному  варианту  их 
классифицирования.  Вместе  с  тем,  в  теории  административного  права  при  всем  представленном 
многообразии вариантов преимущественно используются трех и четырехзвенная классификации мер 
административного  принуждения.  Однозначно,  обоснование  этих  классификаций  не  определяет  тот 
или иной их вариант как единственно верный и нередко не противоречит иным концепциям видов ад-
министративного принуждения. Однако на наш взгляд, наиболее удачной следует признать четырех-
звенную классификацию мер административного принуждения, предполагающую выделение админи-
стративно-предупредительных  мер,  мер  административного  пресечения,  мер  административной  от-
ветственности и административно-восстановительных мер. 
 
Литература: 
1. Гасаналиев А.Ш. Реформа науки административного права в трудах И.Т. Тарасова // Интер-
нет-ресурс: http://www.jourclub.ru/ 
2. Коренев А.П. Административное право России: Учеб.: В 3 ч. - М., 1996. Ч. 1. С. 192 
3. Административное право: Учеб. / Под ред. Ю.М. Козлова, Л.Л. Попова. - М., 2000. С. 299 
4. Бахрах Д.Н. Административное право: Учебник для вузов. М., 1996. С. 449 
5. Габричидзе Б.Н., Елисеев Б.П. Российское административное право:Учеб.-М., 1998. с.256-259  
6. Розенфельд В.Г., Старилов Ю.Н. Административное принуждение. Административная ответ-
ственность. Административно-юрисдикционный процесс: Учеб. пособие. - Воронеж, 1993. С. 18  
7. Конин Н.М. Российское административное право: Курс лекций. — Саратов, 2001. С. 287  
8. Манохин В.М., Адушкин Ю.С., Багишаев З.А. Российское административное право: Учеб. - М., 
1996. С. 170 
9. Манохин В.М., Адушкин Ю.С., Багишаев З.А. Указ. соч. С. 170 
10. Конин Н.М. - М.: Проспект, 2010. С. 188 
11. Панова И.В. Административно-процессуальное право России / Под ред. Э.Н. Ренова.  – М., 
2003. С. 112. 
12. Коренев А.П. – M.: МЮИ МВД России. Изд-во «Щит-М», 1998. С. 192. 
13. Жетписбаев Б.А. Теоретические проблемы административно-правового принуждения в Рес-
публике Казахстан: Моногр. - Алматы, 2001. С. 42. 

ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЮРИДИЧЕСКОЙ НАУКИ 
 
29 
 
14. Таранов А.А. Административная ответственность в Республике Казахстан. – Алматы, 1997. 
С. 17. 
15. Административное право: Учеб. / Под ред. Ю.М. Козлова, Л.Л. Попова. С. 352 
 
 
 
ӘОЖ 341.23 
 
ШЕТ ЕЛДЕРДЕГІ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ҮКІМЕТІНІҢ  
ҚҰҚЫҚШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚЫЗЫМЕТІНІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ 
 
 Мукашева  Г.Қ  -  аға  оқытушы,  мемлекеттік-құқықтық  пәндер  кафедрасы,  А.Байтұрсынов 
атындағы Қостанай мемлекеттік университеті 
 
Бұл  мақалада  автор  шет  елдердегі  мемлекеттердің  үкіметінің  құқықшығармашылық  қызы-
метінің барысы сипаттала отырып және оның кейбір ерекшелігі берілген. 
           Негізгі ұғымдар: заң, конституция, үкімет, құқықшығармашылық, актілер, министрлік және т.б. 
 
Үкіметтің заң аумағындағы өкілеттігі жайлы айтқанда, екі жағдайды еске алу керек. Біріншіден, бүгінгі 
күннің  үкіметі  реглементтік  билікті  жүргізу  құқығына  ие  және  нормативтік  сипаттағы  актілер  шығарады. 
Екіншіден,  олар  келіслген  актілер  береді,  бұл  ретте  мемлекеттің  нормативтік  аумағына  кең  ықпалды 
иеленеді.  Сонымен  бірге,  айта  кету  керек,  көп  елдің  үкіметі  үкімет  басшысының  тұлғасымен  заңшығару 
ынтасына құқықысы бар және осы құқығымен үкімет кең түрде пайдаланады. Кейбір елдерде парламент 
қабылдайтын  заң  жобасын  ұсынудың    90%-на  астамына  үкімет  ие.  Бұл  жағдайда  үкімет  нақты  түрде 
парламентке негізгі «жұмыс беруші», және парламент өз кезегінде үкімет «қызмет көрсетуші». [1, 203б].  
Көптеген батыс еуропа мемлекеттерінде маңызды аумақ болып табылатын, бюджетті әзірлеу мен 
қабылдау бойынша барлық құқық үкіметке тиесілі. Атқарушы билік тек қана бюджетті әзірлейді, және оны 
парламентке  қабылдатудың  бірнеше  тәсілдері  бар,  өз  кезегінде  бұл  қаржылық  құжаттың  мазмұны 
бойынша  парламент  мүшелерінің  күмәні  болса  да.  Мысалы  француз  конституциясында,  (47  бап),  егер 
парламент  70  –  күннің  ішінде  қаржылық  заң  жобасын  бекітпесе,  онда  үкімет  акті  қабылдау  жолымен 
енгізеді. Ал, мысалы өте күшті заңшығарушы билік пен қатаң билік тармақтары бөлінгендігіне қарамастан 
АҚШ-да, үкімет маңызды заң жобасын, әсіресе мемлекеттік бюджеттің жобасын әзірлейді. Өкілдік әкімшілік 
болса конгрестің отырыстарында жиі қатысып, парламент мүшелерінің пікірлеріне әсер етеді. [2, 201б]. 
Парламенттік  республикаларда  және  монархиялық  үкіметте  оның  басшысымен  қажетті  жағдайда 
парламенттің  төтенше  сессиясын  шақыруға  құқықылы.  Кейбір  елдерде  үкіметтің  басшысы,  мемлекет 
басшысына ниет білдіре отырып, парламентті тарата алады.  
Кез келген мемлекеттік орган сияқты, үкімет құқықтық акті қабылау мен енгізуге құқылы. Үкіметпен 
қабылданатын  актілер,  болса  өз  кезегінде  оның  басшысының  атынан  беріледі.  Бұл  модель  болса 
президенттік республикаға және абсолютті және дуалистік монархияға да тән. Үкіметтің қаулылары барлық 
органның атынан берілуі де мүмкін. Қандай да болмасын жағдайда үкіметтің басшысы мұндай актіге қол 
қояды. Үкіметтің  актілері  нақты және  дәл  заңдық нысанда болуы  керек, оған бекітілген  деңгейде  аталуы 
керек, актілер сатысында өз орнын иеленуі керек. Әрбір елде, үкіметтің актілеріне тағылатын арнайы атау 
бар.  Бұл  Испанияда  үкіметтің  декреттері  министрлер  кеңесінде  қабылданған.  АҚШ  та  президенттің 
атқарушы  бұйрықтары.  Ұлыбритания  лакеңестегі  патшаймның  бұйрықтары  деп  аталады.  Францияда    - 
ордонанстар мен декреттер. 
Үкіметтің актілеріне көбінесе «үкіметтің реттеуші актілері» деген термин жиі қолданылады. Бұл атау 
өз кезегінде, осы актілердің көмегімен мемлекеттің қызметінің маңызды бағыттары реттелетінін білдіреді, 
кейбір жағдайда – азаматтардың жекелеген құқықтары да реттеледі. Құқықтық теорияға сәйкес, атқарушы 
биліктің актілері  заңды орындау  үшін қабылданған қашанда  заңға бағынышты акті ретінде бағаланады . 
Бірақта, бүгінгі күннің теориясы мен тәжірибесі, атқарушы билік актілері көп маңызға ие болып келетіндігіне 
және  осы  актілердің  көмегімен  мемлекеттің  негізгі  істерін  нақты  басқарылатындығын  куәландырады. 
Атқарушы биліктің актілерінің маңызы мен салмағын арттыру үшін, осы актілер мемлекет басшысымен қол 
қойылады  және  жиі  мемлекет  басшысының  атынан  ресімделеді.  Контрассигнациялау  процедурасы 
керісінше өкізіледі: үкімет акті шығарады, оған кейін мемлекетбасшысы қол қояды, жоғары заңдық күшке 
ие  болады.  Көптеген  елдерде  атқарушы  және  заңшығарушы  биліктің  өкілеттігі  қатаң  бөлінген,  кей 
жағдайларда  атқарушы  биліктің  өкілеттігінің  шеңберіне  өте  маңызды  сұрақтар  енеді.  Атқарушы  биліктің 
жекеленген  актілері,  заң  болмағанымен  реттеуші  сұрақтарының  шеңберіне  қатысты  заңның  құзыретіне 
жақындайды.  
Сонымен қатар, үкіметпен берілетін, келісілген заңдар, - бұл барлық қабылданған заңдар мен заңға 
ұқсас актілердің көп бөлігінің басымдылығын құрайды. 

ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ЮРИДИЧЕСКОЙ НАУКИ 
 
30 
 
Келісілген заңдар – бүгінгі күннің батыс мемлекеттік тәжірибесіне өте кең тараған құбылыс. Заңды 
келісімге  келтіру  туралы  сұрақ  көп  қайнар  көздерде  «үкімет»  деген  тарауда  беріледі,  өйткені  келісілген 
заңдар болса негізінен үкіметпен қабылданады. 
Келісілген  заң  –  бұл  өте  қиын  тақырып.  Әр  түрлі  бастау  көздерде  оның  нысандары  мен  түрлері 
әртүрлі беріледі. Егер осы құбылысқа деген бірнеше көзқарастарды жалпылайтын болсақ, онда келісілген 
заңдардың түрлерін манадай саралауға болады: 
1  Тіркелген  құзыреті.  Бұл,  парламенттің  өкілеттігі  нақты  заңда  немесе  конституцияда  нақты 
бекітілгендікті  білдіреді.  Басқаша  айтқанда,  нақты  қабылданған  тізілімі  бар,  олардың  кейбіреуінен 
парламент  заң  қабылдайды.  Бұл  тізілім  болса  тәркелген  құзырет  деп  аталады.  Осы  нақты  жағдайда 
парламент  өкілеттігіне  енбей  қалған  сұрақтар  жайлы  болып  отыр,  онда  бұл  сұрақтарды  атқарушы  билік 
үкімет шеше алады. Ал, барлық қалғандарының барлығы аса маңызды болуы мүмкін. Үкіметтің актілері, 
нақты түрде заң болмаса да өте маңызды сұрақтарды тізілімге алынуы мүмкін, айталық ол өзге елдерде 
заңмен  реттеледі.  Бұл  тек  заңмен  реттелетін  аса  маңызды  мсәселелердің  аумақ  болса.  Бұндай  тәртіп 
болса өз кезегінде Францияда бар.   
2  Өкілеттікті  беру,  немесе  тура  делегация.  Бұл  нұсқаның  мәні  мынада,  парламент  арнайы  заң 
қабылдайды,  оның  көмегімен  өз  өкілеттігінің  бір  бөлігін  атқаруға  келісім  береді.  Осы  заңда  былай  деп 
айтылады үкіметтің барлық заңдары парламенттің қатаң бақылауында болады. Үкімет осы арнайы актінің 
негізінде заң қабылдайды. Мұндай арнайы акті болса белгілі бір мерзім ішінде ғана заңдық  күші болады. 
Мысалы, нақты бір актіде, бұл өкілеттіктер болса 1 жылға немесе 2 жылға беріледі деп жазылған. Кейде 
парламентің  қызметінің барлық  өкілетті  мерзіміне беріледі. Өкілеттікті берудің  мұндай берілуі  тура беру, 
яғни заңның мәтінінде көрсетілген нақты берілуі.  
3  Осындай  заңды  қабылдау,  яғни  үкіметпен  заңды  қабылдау  өкілеттігі  ұғынылады.  Бұндай  нұсқа 
болса,  заң  түсініксіз  болғанда,  яғни  парламент  нақты  емес  заң  қабылдайды  сондықтан  оны  үкіметтің 
актілерімен  дамыту  керек  болады.  Мұндай  тәжірибе  болса  жеткілікті  негізде  кең  таралған.  Францияда 
ондай заңдар «заңдық қоршау» немесе «қоршаудағы заңдар» деп аталады. Ангосаксондық елдерде бұл 
«қалыптағы»  заң  деп аталады. Үкімет болса  өз  кезегінде нормативтік актіні  қабылдау  құқығын  иеленеді, 
бұл жерде, парламентпен қабылданған заң қоғамдық қатынастардың тек негізгі қырларын көрсетіп қойса, 
ал  үкімет  оны  нақтылайтындығы  ұғынылады.  Бұл  жағдайда  өкілеттікті  беру  тура  болмаса  да,  жанама 
түрде болады. [3, 372б]. 
Ғылыми әдебиеттерде келісілген заңдардың төртінші түрін береді, онда үкімет нормативтік актілерді 
қабылдағанда, заңшығарушы билік парламенттің тарапынан қандай да бір өкілеттікті беруіне қарамастан 
үкімет өзі осы өкілеттіктерді иелененіп алады, заңшығарушы болса өз кезегінде ол актімен келіседі немесе 
оның күшін жояды. Бірақ та, бұндай актіге қатысты талқыға немесе күшін жою өте сирек кездеседі. Мұндай 
нұсқа  болса,    өкілеттікті  қысқарту  дегенді  білдіреді,  яғни  парламенттің  рұқсатынсыз  атқарушы  билік 
өкілеттікті иеленіп алады.  
Келісілген  заңдарды  тағы  да  бір  нұсқасы  бар,  бұл  жағдайда  келісілген  заң  деп  аталмайды,  бірақ 
шын  мәнінде  ол  солай  болып  табылады.  Бұл  сол  аталған  «американдық  нұсқа».  АҚШ-ы  консти-
туциясында,  Конгрес  заң  қабылдайтын  өкілеттіктің  шеңбері  қарастырылған.  Сонымен  қатар,  атқарушы 
билік президент тұлғасында атқарушы бұйрық қабылдайды және атқарушы келісім шарттарға қол қояды. 
Конгрес  айналысатын,  заң  шығырушының  аумағын  және  атқарушы  билік  президент  тұлғасында  және 
әкімшілік жүзеге  асыратын атқарушы биліктің  өкілеттігін бөліп  көрсететін  заңда, соттық  тәжірибе де бар. 
Бірақ та, кейбір жағдайда президент атқарушы бұйрық қабылдайды және атқарушы шарттарға қол қояды, 
шын  мәнінде  олар  атқарушы  биліктің  өкілеттігін  арттырып  жібереді.  Бұл,  мысалға,  мемлекетті  басқару 
механизмімен  ұйымдастырумен,  мемлекеттік  органдардың  құрылымына  және  тағы  да  басқаларына 
байланысты сұрақтар. Егер де конгресс бұндай президент қабылдайтын актілерге назар аудармаса, онда 
«келісілу» болса келісімсіз жүзеге асырады. Бұл да атқарушы билікпен жүзеге асырылатын, заңшығарушы 
биліктің өкілеттігін иелену деп аталады.  
Мұндай процесс болса актілерді қабылдау аумағына емес, шарттарды жасасу аумағына тән.  Егер 
де президент қандай да бір халықаралық шарт немесе келісімге қол қойса, онда бұл процеске парламент 
еш араласпайды, бұл ретте атқарушы билік заңшығарушы биліктің бір бөлігін иеленеді. 
Заңмен келісілген бақылау нысаны бар. Мұндай нысандар кейде заңда бекітілген, ал кейде ол әдет 
түрінде болса, кейде нақты, ал кейде тек таза күйіндегі формальдық.  
Бірінші,  билікті  келісмге  келтіру  бойынша  ең  қарапайым  тәсілі  -    бұл  үкіметпен  қабылданған 
актілердің  міндеттті  түрде  парламентке  берілуі.  Парламент  болса  оларды  қарап,  бағалап  және  шешім 
қабылдауы  керек,  бұл  актілердің  заңға  және  бастысы  оларды  қабылдау  негізіндегі  шарттарға  сәйкестігі 
туралы,  яғни  бұл  актілер  келісілген  заңдардың  тәртібіне  сәйкестігін  тексеру.  Әдетте  бұндай  сәйкестікке 
тексеруді  арнайы  парламенттік  комиссия  немесе  комитет  тексереді.  Егер  де  комиссия  мен  комитет 
сәйкессіздік  анықтаса,  онда  бұл  сұрақты  парламентің  шешуіне  береді,  және  парламент  бұндай  актінің 
күшін  жоя  алады.  Айта  кету  керек,  негізгі  тәжірибе  осындай  жолмен  келе  жатыр.  Жалпы  келісілген  акті 
тәжірибеде  жүздеп  және  мыңдап  қабылданады,  бірақ  оның  тек  бірлі  жарымы  ғана  парламентпен  бас 
тартылады.  

жүктеу/скачать 8,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: