Бас редактор
жүктеу/скачать 5,37 Mb. Pdf көрінісі
|
| №4 (24) 2014 4 (24) 2014 (шілде-тамыз) 4 2 БАС РЕДАКТОР С.Ж. ПІРӘЛИЕВ Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: Нуриев М.А. - Абай ат. КазҰПУ, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер, профессор, бас редактордың бірінші орын- басары;
директорының орынбасары, ф.ғ.к., жауапты редактор; Айдемір Окай - Ыстамбұл университетінің байланыс факультетінің деканы, профес- сор;
Әлмұхамбетов Б А. - Абай ат. КазҰПУ, көркем-сурет факультетінің деканы, пед.ғ.д., Байсабаев Б.А. - ф.ғ.к., Ж.Баласагұн атындағы Қырғыз Ұлттық университетінің доценті Бейсенова Ә.С. - Абай ат. КазҰПУ-дың «География және экологиядан ғылыми- әдістемелік орталығының» меңгерушісі, геогр.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА акедемигі; Бөлеев Қ - Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының «Педагогика және этнопе- дагогика» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Ғаббасов С. - жазушы, КСРО Денсаулық сақтау iсінің үздігі, медицина және педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Есполов Т.И. – Қазақ ұлттық аграрлық университететінің ректоры, э.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Исамидинов И.Ч. – Жүсіп Баласағұн ат. Қырғыз ұлттық университетінің ректоры, пед.ғ.д., профессор; Иманбаева С.Т. - Абай ат. КазҰПУ, «Ұлттық тәрбие және өзін-өзі тану» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Кирабаев С.С. - ф.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Мардахаев Л.В. - Ресей Мемлекеттік әлеуметтік университетінің «Әлеуметтік және от- басы педагогикасы» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Михайлова Н.Б. - пс.ғ.к., доцент, Халықаралық білім және ғылыми ақпараттандыру орталығының директоры (Германия); Молдабеков Ж.Ж. - филос.ғ.д., әл-Фараби ат. КазҰУ «Мәдени-антропология» кафедрасының профессоры; Мұтанов F.M. - әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің ректоры, тех.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА құрметті мүшесі; Нәрібаев К.Н. - ҚР ҰҒА қоғамдық және гуманитарлық бөлімше төрағасының орынба- сары, э.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Нөкетаева Д.Ж. - Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің ректоры, ед.ғ.к.;
Сманов Б.Ө. - аппарат жетекшісі, Абай ат. ҚазҰПУ профессоры, пед.ғ.д., ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, Халықаралық педагогикалық білім беру (Ресей) және Халықаралық Айтматов (Қырғызстан) академияларының академигі;
институтының филология мамандыктары кафедрасының меңгерушісі пед.ғ.д., профессор, ХПБҒА мүше-корреспонденті.
3 ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР С.Ж. ПРАЛИЕВ Ректор КазНПУ имени Абая, доктор педагогических наук, профессор, член-корреспондент НАН РК СОСТАВ РЕДАКЦИОННОГО СОВЕТА: Нуриев М.А. - директор НИИ по Формированию интеллектуальной нации КазНПУ им. Абая, Заслуженный работник высшей школы РК, профессор, первый заместитель главного редактора;
КазНПУ им. Абая, к.ф.н., ответственный редактор; Айдемир Окай - декан факультета связи университета Стамбул, профессор; Альмухамбетов Б.А. - декан художественно-графического факультета КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор; Байсабаев Б.А. - к.ф.н., доцент Кыргызского Национального университета им. Ж.Баласагына; Бейсенова А.С. - руководитель научно-методического центра по географии и экологии КазНПУ им.Абая, д.пед.н., профессор, академик НАН РК; Болеев К. - зав. кафедрой "Педагогика и этнопедагогика" Таразского государственного педагогического института, д.пед.н., профессор; . Габбасов С. - писатель, Заслуженный работник здравоохранения КСРО, доктор меди- цинских и педагогических наук, профессор; Есполов Т.И. - ректор Казахского национального аграрного университета, д.э.н., про- фессор, академик НАН РК; Исамидинов И.Ч. - ректор Кыргызского национального университета имени Ж.Баласагына, д.пед.н., профессор; Иманбаева СТ. - зав. кафедрой национального воспитания и самопознания КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор; Кирабаев С.С. - д.ф.н., профессор, академик НАН РК; Мардахаев Л.В. - заведующий кафедрой социальной и семейной педагогики Российско¬го государственного социального университета, д.пед.н., профессор; Михайлова Н.Б. - директор центра международного образования и научной информати- зации (Германия), к.пс.н., доцент; Молдабеков Ж.Ж. - профессор кафедры культурной антропологии КазНУ им. Аль- Фараби, д.филос.н.; Мутанов Г.М. - ректор Казахского Национального университета имени аль-Фараби, д.тех.н., профессор, почетный член НАН РК; Нарибаев К.Н. - зам.председателя отделения общественных и гуманитарных наук НАН РК, д.э.н., профессор, академик НАН РК; Нукетаева Д.Ж. - ректор Казахского Государственного женского педагогического уни- верситета, к.пед.н.; Сманов Б.О. - руководитель аппарата Казахского национального педагогического универ- ситета имени Абая, д.пед.н., профессор КазНПУ имени Абая, член-корреспондент НАН РК, академик Международной академии наук педагогического образования (Россия), Междуна- родной Айтматовской академии (Кыргызская Республика); Шаханова Р.А. - завкафедрой филологических специальностей Института Магистрату-ры и PhD докторантуры КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор, член-корреспондент МАН-ПО. 4 EDITOR-IN-CHIEF S.ZH. PRALIEV the rector of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, corresponding-member of the NAS RK
KazNPU named after Abai, the deserved worker of the higher school of the RK, the professor, first deputy chief editor;
Nation of KazNPU named after Abai, the candidate of philological science, the managing editor; Aydemir Okay - dean of the Faculty of Communications Istanbul University, the professor; Almukhambetov B.A. - the dean of art-graphic faculty KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, the academician of the National Knowledge Academy named after YAltynsarina;
named by Zh. Balasagyn; Beysenova A.S. - the chair of sud department «the scientifically-methodical centre on geography and ecology» the doctor of pedagogical sciences, the professor, academician of the NAS RK; Boleev K. - the university chair of "Pedagogics and ethnopedagogics" of Taraz State Pedagogical Institute, the doctor of pedagogical science, professor; Gabbasov C. - the writer, the deserved worker of public health services KSRO, the doctor of medical and pedagogical sciences, the professor; Espolov T.I. - the rector of Kazakh national agrarian university, the doctor of economical sciences, the professor, the academician of the NAS RK; Isamidinov I.Ch. - rektor of Kyrgyz National University named by Zh.Balasagyn, doctor of pedagogical sciences; Imanbaeva S.T - Head of the Department of "national education and samoponaniya" KazNPU them. Abaya, the doctor of pedagogical sciences, the professor; Kirabaev S.S. - the doctor of philology, the academician of the NAS RK; Mardahaev L.V. - Head of the Department of Social and Family Pedagogy of the Russian State Social University, doctor of pedagogical sciences, professor; Mikhailova N.B. - Ph.D., Associate Professor, Director, Center for International Education and Information Science (Germany); Moldabekov Zh.Zh. - the academician of social academy, the academician of Academy International acmyology, the doctor of philosophic sciences, the professor of the chair "Cultural anthropology" of KazNU named after Al-Farabi;
of technical science, the professor, honorary member of the NAS RK; Naribaev K.N. - vice-chairman of separation of social and humanitarian sciences of NAS RK, the doctor of economics, the professor, academician of the NAS RK; Nuketaeva D.Zh. - rector of Kazakh State Female Pedagogical University, the candidate of pedagogical sciences; Smanov B.U. - head of the office of the Kazakh national pedagogical university of a name of Abay, doctor of pedagogical sciences, professor KazNPU of a name of Abay, corresponding member of National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan, academician of the International academy of Sciences of pedagogical education (Russia), International Aytmatovsky academy (Kyrgyz Republic);
Institute of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, corresponding-member of the IASPE.
Журнал Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2010 жылдың 4-ші ақпанында тіркеліп, №10674-Ж куәлігі берілді.
5 «Болашақ ұрпағымызды тәрбиелегенде оларға жасайтын имандылық пен сауаттылық қасиеттерді сіңірсек, тәлім-тәрбие берсек, сонда ғана рухы дамыған, Отанның гүлденуіне өз үлесін қоса алатын азамат өсіре аламыз Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Президенті стипендиаттарының иегерлері-магистранттармен кездесуінде сөйлеген сөзі. 30.09.2011ж. 6 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ӘОЖ 34.034 Совет-Хан Ғаббасов, Жазушы, медицина және педагогика ғылымдарының докторы, КСРО денсаулық сақтау ісінің үздігі, профессор, Қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері, ШҚО-сы, Зайсан ауданының құрметті азаматы, Махамбет атындағы сыйлықтың лауреаты, Халықаралық Нострадамус атындағы академияның толық мүшесі – Академик. АБАЙДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЕҢБЕКТЕРІНІҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ «Ақыл, қайрат, жүректi бiрдей ұста, Сонда толық боласың елден бөлек» АБАЙ. Абай өзінің 38-ші қара сөзінде: «...Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Содан, қашпақ керек! Әуелі – надандық, екінші – еріншектік, үшінші – залымдық деп білесің?!- дейді, сонымен қатар, бұл өмірге келген әрбір адам да бақытты болғысы келеді. Сөз жоқ, олар өзінің барлық саналы ғүмырында, игілікті тіршілік үшін, талпынатындықтары да рас. Бірақ, бақытты болудың жолы қайсы? Міне осы сұрақтарға осы мақалада кеңінен жауап береді.
В своем 38-ом слове назидании Абай говорит: «...Есть три вещи которые уничтожают человечество. Нужно избегать этого! Сначала – невежество, второе – лень, третье – ковар- ство!», также каждый родившийся человек хочет быть счастливым. Слова нет, они во всей своей здравомыслящей жизни стремятся к благородной жизни. Но, какой путь к счастливой жизни? Вот этим вопросам обширно отвечают в статье. Ключевые слова: воспитание, педагогика, труд, ученый, человечество, характер. In 38th edifying words Abay says: «... there are three things that are destroying humanity. You need to avoid it! First - the ignorance, the second - laziness, third - treachery! «, also every person wants to be happy. No words, they in all its sensible life tend to noble life. But which way to a happy life? That these questions are answered in the article extensively.
Адам баласының тіршілігіндегі тәлім мен тәр биеге ерекше мән беріп, өмірінің ақырына дейін өзінің ағартушылық міндетін терең сезініп өткен. Ол өзінің жазып қалдырған педа гогикалық еңбектерінде ойларын жал- пы ла ма айтпай, саралай бөліп салалай жік- теп көрсетуге ерекше мән берген. «Ғылым таппай мақтанба, орын таппай бап танба», – дей келіп, адам мінездеріне жақ сы да, жаман әсер ететін сипаттарды тара та жіктеп даралай түсіндіріп береді. Поэ- тикалық сөз қуатының күші мен тұжы рым- да рын топтастыра жинақтап, «Бес нәрседен қашық бол»: өсек, өтірік, мақтаншақ, ерін- шек, бекер мал шашпақ, саусақпен сана- ған дай: «Бес нәрсеге асық бол»: талап, ең- бек, терең ой, қанағат, рақым, ойлап қой дей ді. Мұнан артық нақтылық, бұдан терең тәр биелік сөзді табудың өзі қиын. Жалпы, Абай дың педагогикалық көз-қарастарында ина бат (этика) қатегорияларын даралай көр- се тіп талдауға тырысқанын байқау қиын
7 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ емес. Оның өзіне тән жазу үлгісі де осы мақ- саттарын аша түскен. Ендеше, Абайдай ғұла- ма ұстаздың өзі ұсынған жолымен жүруге ты ры салық. Абайдың педагогикалық, еңбектерін дұ- рыс түсініп игеру арқылы ғана, шынайы хал- қы мызға тән тәлім-тәрбиеміздің қайнарынан қа нып ішуге мүмкіндік ашамыз. Сонда ғана, Абай дың ұрпағына өсиет етіп қалдырған «мен бір жұмбақ адаммын оны да ойла» де- ген сөзінің мәніне түсінеміз. АҚЫЛ-ПАРАСАТ.Бұл өмірге келген әр- бір адам да бақытты болғысы келеді. Сөз жоқ, олар өзінің барлық саналы ғүмырында, игі лікті тіршілік үшін, талпынатындықтары да рас. Бірақ, бақытты болудың жолы қай- сы? Адам баласының бақытты өмір сү руі, шындығында да, тікелей неге бай ла ныс- ты екен? Міне, бұл сұрақтарға жауап іздес- тірмеген адамзат алыптары аз. Сөз зер гер- лері нің ішінде, осы сұрақтардың жауабын із- деп, Ф.М.Достоевский – «Карамазовтарын» жаз са, Л. Н. Толстой – «Анна Каренинаны» дүние ге әкелген еді. Бұл шығармаларды дү- ние жұртының қызығып оқуының да себеп- те рі осында жатса керек. Сол адамзат алыптарының жеткен жері де, тапқан жауаптары да бір түйінге келіп тіре- ле тінін түсінгендей боламыз. Ол – аспаннан келіп түсетін алма-ғайып құбылыс емес екен, қай та адамның жан-дүниесінде қалыптасқан мінез-құлығы мен ұжданынан ғана не гіз алатындығын анықтайды. Былайша айт- қанда, бақыт тікелей адам тәрбиесіне ты- ғыз байланысты көрінеді. Олай болса, адам- дар дың мінез-құлығы мен ұжданы және ақыл-парасаты, адам тәрбиесінің алғашқы физио логиялық кезеңдерінде, әсіресе оның
осы уақытқа дейін ескермей келгенімізді ес- ке түсіреді. Ендеше, бұл пәни жалғандағы бақыт сыздығымыздың негізгі себепкерлері, дұрыс қалыптасып жетілмеген мінез-құлы- ғымыз бен ішкі жан-дүниеміздегі ина ба- ты мыз бен имандылығымызда екен. Осын- дай тұжырымды Абай да құптайды. Оның ұсынатын тәрбие қақындағы тәлімі, Фараби мен Диуани жүйелерімен, тікелей жал- ғаса астасып жатыр. Мәселен, әл-Фараби –«Жақсы мінез-кұлығы мен ақыл күші болып, екеуі біріккенде ғана – адам бақыт- қа жетіп, адамшылық қасиеттерге ие бол мақ» – дейді. Мысалы, ұлы Абай да: «Жас бала да анадан ту ғанда екі түрлі мінезбен туады: біреуі – іш сем, жесем, ұйықтасам деп тұрады. Бұлар – тәннің құмары, бұлар болмаса, тән жанға қо нақ үй бола алмайды, һәм өзі өспейді, қуат тап пайды. Біреуі – білсем екен демелік. Не көр се соған талпынып, жалтыр-жұлтыр еткен бол са, оған қызығып, ауызға салып, дәмін та тып қарап, тамағына, бетіне басып қарап, сыр най-керней болса, дауысына ұмтылып, онан ержетіңкірегенде – ит үрсе де, мал шу- ла са да, біреу күлсе де, біреу жыласа да, тұ- ра жүгіріп, – ол немене?, бұл немене?, – деп, ол неге үйтеді?, бұл неге бүйтеді?, – деп кө зі көрген, құлағы естігеннің бәрін сұрап, ты- ныш
ры, білсем екен, көрсем екен, үйренсем екен де ген.
Дүниенің көрінген һәм көрінбеген сырын түгелдей, ең болмаса дендеп білмесе, адамдықтың орны болмайды. Оны білмеген соң ол ж а н адам жаны болмай, хайуан жаны бо лады. Әуелде құдайтағала хайуанның жанынан адамның ж а н ы н і р і жаратқан, сол әсерін көрсетіп жаратқан. Сол қуат жетпеген, ми толмаған ессіз бала күндегі «бұл немене, ол неме не?» деп, бір нәрсені сұрап білсем екен деген де, ұйқы, тамақ та есімізден шығып кететұғын құмарымызды, ержеткен соң, ақыл кіргенде, орнын тауып ізденіп, кісісін тауып сұрап, ғылым тапқандардың жолына неге салмайды екеміз?. «Сол өрістетіп, өрісімізді ұзартып, құмар- ла нып жиған қазынамызды, көбейтсек керек, бұл ж а н н ы ң тамағы еді. Тәннен – жан ар- тық еді, тәнді – ж а н ға бас ұрғызса керек еді. Жоқ, біз олай қылмадық, ұзақтай шулап, қар ғадай барқылдап, ауылдағы боқтықтан ұза мадық. Жан – бізді жас күнімізде билеп жүр екен. Ержеткен соң, күш енген соң, оған билет педік. Жанды – т ә н г е бас ұрғыздық, еш нәр сеге к ө ң і л м е н қарамадық, көз бен 8 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ де жақсы қарамадық, көңіл айтып тұр са, сенбедік. Көзбен көрген нәрсенің де сыр- тын көргенге-ақ тойдық. С ы р ы ң – қа лай болады? деп, көңілге салмадық, оны біл меген кісінің несі кетіпті дейміз. Біреу ақыл айтса: «Өз білгенің – өзіңе, өз білгенім – өзі ме», «Кісі ақылымен бай болғанша, өз ақы лың- мен жарлы бол» деген дейміз. «Ой, тәнір-ай, кімнен кім артық дейсің?!», - дейміз, ар ты- ғын білмейміз, айтып тұрса ұқпаймыз. Көкіректе – сәуле жоқ, к ө ң і л д е – сенім жоқ. Құр көзбенен көрген біздің – хайуан мал дан неміз артық? Қайта бала күнімізде жақсы екенбіз. Енді осы күнде хайуаннан да жаманбыз. Хайуан білмейді – білем деп таласпайды. Біз түк білмейміз – біз де бі ле- міз деп, надандығымызды – білімділікке бер- мей таласқанда, өлер-тірілерімізді білмей күре тамырымызды адырайтып кетеміз...» (Жетінші сөз) дей келіп, адам тәрбиесінің ана құрсағында қалыптасатын түйсікке және ішкі бес сезімдерге ерекше көңіл бөледі. Абайдың қайта медеу тұтар: – «Қайта бала күні мізде жақсыекенбіз», – дейтін табан ті рері бар. Біздерде қазір бұл да жоқ?! Өйткені, жойқын күшпен тарап уландырып отырған арақ, темекі, наша сияқты қазіргі заман дерттері, енді туып дүниеге келер ұрпақтарымызды ұ р ы ғ ы н д а-а қ уландырып, ж а н ы мен т ә н і сау туатын балаға да зар етіп отыр. Байқап қарасаңыз, Абайдың айтып отырған сипаттарының бәрі де, адам мінездерінің көріністеріне жатады. Мінезсіз адамдар ең әуелі өзінің ақылын тоздырады екен де, сонан бүкіл тіршілігінің мәні мен сәніне өздері қиянат жасайтын көрінеді. Ал, ана құрсағында негіздері қала- нып туса да, адам мінездерін тәрбиелеп жетіл ді руге болатынын аңғартады. Тіпті, Абай өзінің 32-ші сөзінде: – «...ғылымды, ақыл ды сақтайтұғын мінез деген сауыты бар. Сол –мінез бұзылмасын! Көрсеқызарлықпен, жеңіл дікпен, иә біреудің орынсыз сөзіне, иә бір кез-келген қызыққа, шайқалып қала бер- сең, мінездің беріктігі бұзылады. Онан соң – оқып үйреніп те пайда жоқ. Қоярға орны жоқ болған соң, оларды қайда сақтайсың? Қы лам дегенінде қыларлық, тұрам дегенінде тұрар лық, мінезде азғырылмайтын ақылды, а р д ы сақтарлық беріктігі, қайраты бар бол сын?! Бұл – бір ақыл үшін, ар үшін бол- сын!..», – деп айдан анық етіп нақтылай тү- се ді. Жұртым-ау, мұнан артық жазылған педа гогикалық еңбектің түрі болушы ма еді. Сірә, тайға таңба басқандай тәрбие үлгісі деге німіз осы болса керек.
рынан байқалатын: ұят пен ар, ізгілік пен мейірім, имандылық пен инабатты бір сөзбен айтқанда – ұждан деген ұғымға сый ды рамыз. Ал, адам табиғатындағы ұ ж д а н ат ты қасиеттің тербелетін бесігі, тек жүрек тәр- бие сімен ғана үндесіп жататындығы белгілі. Оның да бірте-бірте бастау алып, қалыптасар мез гілі – адам тәрбиесінің ана құрсағындағы уақы тымен дегдейлес келетіндігінде екенін ерекше ескеруіміз керек. Бұл заңдылықты бұдан былай ескермесек, дер кезінен ке- ші гіп қағаберіс қалдырсақ, өмір бойы ор- ны толмас өкінішке айналары анық. Адам- дық тың осыншама ұланғайыр қасиеті, ана құрсағында жетілетін аз ғана мерзім ішін де, жаңа өсіп келе жатқан жан иесі – өзі нің аса күрделі тән құрылыстарын ғана мар қайтып қоймайды, сонымен қоса, жан-дүние сінің сергектігі мен сезімталдығын да түйсік- тен діре, яғни, түйсіктік ақылдың сан-сала арна сын қалыптастырады екен. Жалпы осы- нау бір табиғат шебердің тылсым сырлы жұм ба ғын, тумысынан ақыл-парасатқа бай, мінез-құлық тары келіскен аналар ғана, телегей терең түйсіктері мен ішкі бес сезімдерінің құдіреті арқылы аңғара білген. Тіпті, олар тек аңғарып қана қоймай, «алпыс екі тамырларын иіте мейірленіп» – құрсағындағы жан иесінің – жарық дүниеге келгенше-ақ жүрек т ә р б и е с і н жан- жақты жетілдіруге тырысқан. Бұл сияқты тылсымның сырын, тек «мыңнан бір ана ғана» ішкі түйсіктерімен түсінген. Олар сон- дықтан да, «аяқтары ауыр» кездерінде сезім- тал күйге ауысатын көңіл-күйлерінің өте нә зік, бай әсерлерін, үнемі өсіп келе жатқан жан иесінің түйсік сезімдерін жетілдіруге бағыт тап отырады. Адамзат қауымына жап- пай белгілі емес, осынау тылсымның сырын 9 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ сезінген дана халқымыз: – «Алып анадан туа ды» деген де, ол табиғат та осындай бір құбылыстың бар екенін білген тәрізді. Мұ- ны, орасан үлкен ақындық та ғұламалық түйсікпен Ұлы Абай да сезген. Осының ай- қын дәлеліндей, ақынның өз сөзіне жүгініп кө р елік, Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар, Үнінің тәтті оралған м ә н і оятар, - дей келеді де, Жүрек тербеп, оятар баста м и д ы, - деп Абай данышпан таңғажайып уақытынан оз- ған тұжырым жасайды. Егер осы ойды біз салыстырмалы түрде, жүкті әйелдің кө ңі лін- дегі сан алуан сезім күйлерін ә у е н г е теңе- сек, ол құрсақтағы жан иесінің ұйықтап жат- қан жүрегін оятса, сонымен қабаттаса бірге же тіл ген ұждан ғана орнықты сипат алса ке- рек. Осылайша негізін дер кезінде тереңнен ал ған жүрек тәрбиесі ғана, келешекте адам бойын дағы ақыл-парасаттың сан-қилы сыр- ларын ашып, оны кемелдікпен толысқан кемеңгерлікке дейін жетілдіреді. Осылайша, ке зеңді сәттерінен кеш қалмаған адам тәр- бие сінің қос қанаты болып саналатын – жүрек тәрбиесі мен ақыл тәрбиесі – дом- бы раның қос ішегіндей үндесе бірін-бірі же те лей дамитын сипатқа ауысады. Абай ай татын «нұрлы ақылға» бай «толық адам- ның» тұлғасы осылайша қалыптасса керек. Жалпы өзінің педагогикалық, тәрбие жүйе- сін де, Абай жүрек қалыптастыратын, ұ ж д а н д ы қ сипаттарға ерекше мән берген. Ол адамның ғұмыр тіршілігінде ж ү р е к т і ң орнын ешнәрсемен салыстырмай жеке дара етіп алдыңғы қатарға қояды. Бұл арада да Абай Фарабидей ұстазының ақ-адал шәкірті ретінде танылып отыр. Тіпті, Абайдың ай- туын ша а қ ы л д ы ң тереңдігін күшейтетін де ж ү р е к деп біледі. Сондықтан да ол: Ақылмен о й л а п білген сөз, Бойыңа ж ұ қ п а с, сырғанар. Ынталы ж ү р е к сезген сөз Бар тамырды қуалар, - деп, адам тәрбиесінің темірқазығын жүрекпен байланыстырып отыр. Абай қашан да өз ойларын өлеңмен жаз са да немесе қарасөзбен өрнектесе де, теле гей терең тұңғиықтың сырларын меңзеп қана, ыммен айтады. Біздердің осы күнге дейін, Абайды түсініп оқи алмай жүрміз деуіміздің бір себебі осында жатса керек. Осы нау, бүгінгі ұрпағы біздердің қиналып жүрген жайымызды аша түскісі келгендей, данышпан Абай өзінің 14-ші сөзінде: «Тірі адамның жүректен аяулы жері бола ма? Біздің қазақтың жүректі кісі дегені – батыр дегені. Онан басқа жүректің қасиеттерін анықтап біл мейді. Р а қ ы м д ы л ы қ, мейірбандық, уа, әрбір түрлі адам баласын өз бауырым деп, өзіне ойлағандай ойды оларға да болса игі еді демек, бұлар – жүрек ісі, асықтық та – жүрек ісі. Тіл жүректің. айтқанына көн се, жалған шықпайды. Амалдың – тілін ал са, жүрек ұмыт қалады. Қазақ та – адам ба ла сы ғой, көбі а қ ы л с ы з д ы ғ ы н а н аз байды, ақылдының сөзін ұғып аларлық – жүректе жігер, қайрат, байлаулылықтың жоқ- тығынан а з а д ы (сөздерді ерекшелеп ара- сын ашып жазушы – Совет-Хан. Ғаббасов). Білместігімнен қылдым дегеннің кө біне нанбаймын...», — деп аса терең де нақ ты- лық пен тәрбие тетіктерінің сырын ашып отыр. Бұл тұжырымнан ана құрсағында ғана қалып тасатын – жүрек тәрбиесінің жүйесін
лады. Біздің - Абайдың педагогикалық ең- бек тері ұрпақ тәрбиесінің – Темірқазығы деуі міз де осыдан. Оның өзіне тартпайтын да, өзінен таратпайтын да – тәрбие тәсілдері жоқ десек те болады. Кемеңгер Абай өзінің осы ойларын өлең сөзбен өрнектеп: Жүрегі – айна, көңілі ояу, Сөз тыңдамас ол баяу. Өз өнері тұр таяу Ұқпасын ба сөзді тез?! - деп ұ ғ ы н у мен ұ ғ у д ы ң да мәні, жүрек тәрбиесі мен ақыл тәрбиесінің үндестігінде екенін анық аңғартады. Абай өзінің келесі педагогикалық еңбегінде, яғни, 17-ші сөзінде: «...Қайрат, ақыл, жүрек үшеуі өнерлерін айтысып, та ла- са келіп, ғылымға жүгініпті», - деп бас тай- ды да әрқайсысын даралай көрсете ке ліп, ақырында жүректі тағы да ерекшелеп шы ға- ды. Төрелігін айтып жөн сілтеген Ғылым да: «...Осы үшеуің басыңды қос бәрін жүрекке билет...» - деп кесім айтады. Бұл ұрпағына ай тып отырған Абайдың – өз кесімі еді.
ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 10 Егер біз халықтық педагогикамызды ғы- лы ми жүйемен қалыбына келтірсек, ұр пақ тәрбиесіндегі ұлттық мектебіміздің құ бы ла- сы на жетелер тәлімнің сыры да осы болмақ. Ата-бабамыздың тәрбиесіндегі бұл ү р д і с, со нау Тоныкөк пен Күлтегін жазбаларынан бас тап, әл-Фараби мен Ғаббас Жауһаридің ең бек терінде философиялық мәнге ауысып, Жүсіп Баласағұнның «Құтты білігінде», – пе- да гогикалық тереңдікті көрсетеді. Ал кешегі өткен Дауани мен Науаиды да жетілдіре түс- кен Абайдай ғұлама ойшыл өзі жазған ең- бек терінде, иісі Т ү р к і жұртының халық педа гогикасының өзегінен ауытқымай, оның өзі не ғана тән тылсым сырларын, барынша ай қын етіп мәнін ашып беруге тырысқан. Ұлы Абайдың туғанына 150 жыл толып, оны әлем халқы бірігіп тойлағалы отырған сәтте, кемеңгердің ең аялы жан сыры болып табылатын – «мен бір жұмбақ адаммын, оны да ойла» деп ұрпағына қалдырған өсиетін кеш болса да танып, адам тәрбиесінің кілтіндей ұстаздық еңбектерін түсіне бастағанымызға шүкіршілік етеміз.
жүктеу/скачать 5,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|