Басқару экономикасы

7.4. Табыс кестесі

Баға алушы болғандықтан фирма сұраныстың абсолюттік икемді қисық сызығымен ісі болады. Яғни сатып алушылар тауарларды тілеуіне қарай сонша сатып алады, қанша фирма нарықтағы бағамен сатқысы келсе. Бұл сұраныстың қисық сызығының ерекше типі 7.1 суретінде бейнеленген.

7.2 В суретінде фирма жетілген бәсекелесті нарықта жалпы табыс көлеміне ешқандай шек болмайтыны көрсетілген. Фирма неғұрлым көп өндірсе, соғұрлым көп табыс алады.

Фирманың өндіру көлемі табыс пен өндіруге кететін шығындары арасындағы ара қатынаспен, яғни өндірудің әр деңгейінде алынатын пайдамен, байланысты. Қолындағы бар шығындар мен табыстар жоспарларын ұластырып, максимал пайдаға (минималды залалға) әкелетін өндіру көлемін табады.

Жалпы табыс пен жалпы шығындардың арақатынасы өндіріс көлемінің оптималды деңгейін таңдау әдісі ретінде. Логикалық тұрғыдан өндіру көлемінің оптималды деңгейін таңдау әдісі жалпы табыс пен жалпы шығындар жоспарларын салыстырып, қай өндіру көлемінің деңгейінде максимал пайда немесе минималды залал болатынын табу болып келеді. Бұл әдіс Этот метод показан в табл. 7.5 кестеде және 7.3 суретте көрсетілген.

Кесте мен суреттен келесіні көруге болады: өндіру көлемі 8 тең болғанда, фирма максимал пайда алады – $261,60. График жүзінде келесідей көрсетілген: өндіру көлемі 8 тең болғанда жалпы табыс қисық сызығы мен жалпы шығындар қисық сызығының аралығы максимал өседі. Бұл нүкте Q*-мен белгіленген..

Нөлден бастап өндіру көлемінің қосымша бірлікке өсуіне байланысты маржиналды табыс пен маржиналды шығындарды зерттейік.

Өнімнің бірінші бірлігі қосымша $110 табысқа және қосымша $55,70 шығынға алып келеді.

Өнімнің екінші бірлігі келесі $110 фирманың табысына және $49,90 жалпы шығынына қосады.

Осылай әрі жалғай берсек, фирмаға әр өндіріліп сатылған тауар бірлігінен түскен қосымша табыс қосымша шығындардан асқанша (яғни маржиналды табыс маржиналды шығыннан артық болғанша) өнімді өндіре береді. Маржиналды табыс нарықтағы бағаға тең және өнім көлемі өскен сайын өзгереді.

Алайда, азаймалы қайтарым заңына байланысты шығарылған төртінші өнім бірлігінен бастап фирма шығындары өсе бастайды. Осы заматтан өндіру көлемінің әр қосымша бірлігі көбірек шығынды талап етеді. Өндіру көлемінің нөл мен сегізінші бірліктері арасында маржиналды табыс маржиналды шығыннан артық болып келгенін көреміз. Ал тоғызыншы өнімді өндіру фирманы табыстан артық шығындарға алып келеді (МС = $126,90; MR = $110).

7.6 кестеде 8 бен 9 аралығында MR = МС, бірақ біз 8-ді өндіру көлемінің шамамен оптималды деңгейі ретінде аламыз.

Экономикада маржиналды табыс пен маржиналды шығындар арасындағы байланысты өндіру көлемінің оптималды деңгейін табу үшін пайдаланатын MR = МС ережесі деп атайды.

Осы ережеге келесідей анықтасақ болады: Егер фирма өз пайдасын максималдау (залалдарын минимизациялау) үшін соңғы бірліктен алған қосымша пайда осы бірлікті шығаруға кеткен қосымша шығынға тең болған жағдайдағы өндіріс көлемін қолдауы керек, басқа сөзбен, MR = МС.

MR = МС ережесін әр фирма қолдана беруіне болады. Алайда, егер фирма баға алушы болып келсе, MR = МС ережесін Р = МС ережесіне ауыстыруға болады. Ондай жасауға болатындығы фирма баға алушы ретінде болса, оның маржиналды табысы, істің мәні бойынша, нарықтық баға болып келеді.

MR = МС ережесін басшылыққа алып және өндіріс көлемінің 8-сін жасап, фирма S261,60 пайда алады. Бұл пайда көлемі жалпы табыс пен жалпы шығындарын қолдану әдістерімен шығарған санға тең болып тұр. Демек, бұл әдіс дұрыс екені көрініп тұр.

Тағы бір жол бар – ол MR пен МС-қа маржиналдық (яғни қосылған) пайда тұрғысынан қарау. Егер TR - TC жиынтық пайдаға тең болма, онда MR - MC маржиналдық пайдаға тең болуы тиіс.

7.6 кестедегі соңғы бағанада өнім көлемінің қосымша бірлігін өндіргенде фирма алатын қосымша пайданың көлемі келтірілген. Бұл бағанада MR және МС бағаналарындағы сандардың айырмасы берілген.

Егер MR = МС, маржиналдық пайда нөлге тең болады. Егер маржиналды пайда нөлге тең болса, ол фирманың бұдан әрі қосымша пайданы (additional profit) ала алмайтындығын көрсетеді, демек, өндіру көлемін бұдан әрі өсірмеуі керек.

Әрине, фирма 8-ден көп те, аз да өндіруге ешкім кедер жасай алмайды. Фирма өндіру көлемінің 2 мен 12 бірлігі арасында пайда түсіреді, бірақ максимум пайдасына тек 8 бірлігінде ғана жете алады. Бұл жерде біз жалпы табыс пен жалпы шығындар туралы сз қозғап отырмыз. Егер белгілі өндіру көлемінде осы екі параметр бір біріне тең болса, фирма тек қана «қалыпты» пайда алуына болар еді.

Өндірудің оптималды көлемін TR – TC әдісімен оңай есептеуге болғанымен, фирма өндіру көлеміне қатысты шешімдерді талдағанда экономистер MR = МC әдісіне жиі сүйенуде.

Экономистер жиі жағдайда берілген шығару көлеміндегі ағымды шығындар мен табыстарға сүйеніп, талдау жасайды. Мұндай кезде маржиналды талдауды қолдану жалпы көрсеткіштерінен едәуір жақсы болып келеді.

Экономикалық пайда, қалыпты пайда, залалдар және өндірісті тоқтату. Жоғарыда келтірген мысалда фирма MR =МС ережесіне сәйкес экономикалық пайда алу үшін нарықтық баға жеткілікті жоғарыда болды деп ұйғардық. Бірақ біздің фирма нарықтағы көп компаниялардың бірі, сондықтан фирма үшін баға әрқашан биік бола бермейді, ол нарықтағы бар бағамен келісуге мәжбүр болады.

Сұраныс пен ұсыныс көрінісі әр түрлі өзгеріп түратынын ескеріп, фирма тек қалыпты пайда алуды немесе залалға дұшар етуді қамтамасыз ететін бағаға тап болуы мүмкін. Фирманың нарыққа енуіне немесе нарықтан кетуіне түрткі болатын мотивацияны толық талдауға болады. Фирма нарыққа шықпайтын және одан кетпейтін бір ғана баға бар. Ол қалыпты пайданы алуға әкелетін баға.

Бұл жерде фирма келесі ережелер туралы қатты ойлану керек:

1. Неғұрлым ертерек фирма нарыққа келсе, соғұрлым үстеме пайда алу мүмкіншілігі жоғары болады (бұл нарықта күшті сұраныс болған жағдайда).

2. Нарыққа жаңа фирмалар келген сайын, сау қалып өркендеймін деген фирмалар тауарларды минималды шығындармен немесе бәсекелестердің шығынан төмен жасау жолдарын табу керек.

3. Шығын деңгейінде бәсекелесуге қабілеті жоқтығын білген фирмалар өнімді мамандандыру деңгейінде бәсекелесуді қалауы мүмкін.