Бердібек соқПАҚбаев "менің атым қожа"

шайқалмағандай. Сұлтаным күлкіге шашалып, сықылықтап тұр. Реңінен
жаулық ойлағандай ештеңе танылмайды. Бұны көріп, мен бойымды тез
жинап ала қойдым. Сұлтанға көңілімде дық сақтап жүрген адамдай өңімді
суыққа салып:
– Сен менен аулақ жүр, – дедім.
– Не боп қалды Қара Көже?
– Анада мені неге тастап қашып кеттің? Соның адамгершілікке жата ма?
– Жə, жə, Қара Көже. Соны əлі ұмытпай жүрмісің? Жұмағұлмен мен
есептестім. Оған мынау деген əдемі күміс темекі сауыт апарып бердім. Бері
қара, одан да сен қазір балыққа барасың ба? Сонау жоғарыдағы Киік-
байдың өткелі тұсынан ар жақтан мен ғажап бір қара су таптым. Балық
деген саған өтірік, маған шын, бықып жүр. Бардық болды, сүзіп аламыз.
– Торың бар ма?
– Диірменші Иванның торын аламыз. Ол менің досым, береді.
Балық аулау тəрізді жаным құмар істен бас тартуға маған қиын еді.
– Жарайды, мен тамақтанып алайын, – дедім. Сұлтан қанжырдай бір тор
атты біздің қораға кіргізіп байлап қойыпты. Соған баяғыша екі ерді
ерттедік те, мінгесіп алып, тартып отырдық. Шіркін, рахат-ау ат үсті.
Еңсем көтеріліп, көңілім бірден гүл-гүл жайнап кеткендей болды. Жолдан
диірменге соқтық. Диірменші Иван қарт Сұлтанмен шұрқырап көрісті.
Екеуі темекі тартысып, бір-бірінен жаңалықтар сұрасып, жетісіп қалды.
– Сіз бізге ауыңызды беріңізші. Балық аулайық деп едік, – деді Сұлтан.
Иван лəм-мим деп, бір ауыз сөз айтпады.
– Ау əне, үйдің үстінде тұр. Ала бер, – деді.
Ауды алып ап, əрмен қарай жөнелдік. Қалың тоғайдың ішіндегі ескі
сүрлеумен сыпылдатып келеміз. Кей жерлерден бөстектей ұйысып
бүлдірген сабақтары ұшырысады. Сол сабақтардың ара-арасынан қып-қы-
зыл боп, маржанжай жылт-жылт етіп, бүлдіргеннің өзі көрініп қалады.

Түсе қап, теріп жегім келіп, аузымның суы құрып кетеді. Бірақ оған Сұлтан
көнбейді, оның жаны балыққа жетпей жай табар емес.
Сұлтан айтқан қара су жыныс тоғайдың ішінде екен. Арнасы шұңғыл, тор
салуға қолайлы. Атты анадай жерге талға байлап қойдық та, өзіміз жаяулап,
аяғымыздың ұшынан басып келдік. Бықып жүрген балығы қайсы деп,
еңкейіп, мойнымды созып қараймын. Сол кезде Сұлтан «кис!» деп, пробка
тəрізді серіппелі жағаны бір теуіп қалып еді, кілең бір ұп-ұзын қара балық
өріп шыға келді. Зу-зу етіп, жоғары-төмен безіп-безіп барады.
– Ту! Көбін-ай балықтың! – деп, айқайлап жіберіппін.
– Тс-с-с, айғайлама! – деді Сұлтан.
Екеуіміз тепе-тез шешіндік те, қара судың аяқ жағынан бастап сүзуге
кірістік. Маған Сұлтекең бір қылтаға торды ашып қойды. Өзі ұзын ашабас
шыбықпен судың астан-кестеңін шығарып, күмпілдетіп келеді.
– Кетері Ботала-топан лай судың ішінен торды жалма-жан тік көтеріп
алдым да, ап-ауыр күйінде көгалдың үстіне сүйретіп тастай бердім. Бірін-
бірі сабалап шоршақтаған көп балық шүпірлеп, үйіліп түсті.
– Ура!
Қара судың басы онша алыс емес, төбешіктенген саздан шығады екен. Бас-
аяғы бір сағаттай уақыттың ішінде сүзе-сүзе көмейіне жеттік. Ұстаған
балығымыз бір шөмеле болды.
Енді міне, Сұлтан екеуміз пейіштің нақ төрінен орын алғандай отты
маздатып жағып тастап, жетісіп балық пісіріп жеп отырмыз. Нан, тұз,
балық асып жейтін ыдыс ала келмегенімізге өкінеміз. Сұлтекең кепканы
теріс айналдырып киіп алған. Бір жақ қабырғасы қап-қара болып, қарылып
піскен ыстық балықты күйелеш-күйелеш ұртына жөнелтіп жатып:
– Қара Көже айтшы, осылай өмір сүрген жаман ба, – деді. Мен
ойымдағыны айттым:
– Рақат, нағыз рақат.
– Ендеше оқу оқып не азабым бар. Таста оқуды.

– Онда мені мамам өлтіреді.
– Өлтірмей қалсын. Кісі өлтірудің оңайын-ай, ə. Бұрнағы жылы жөкем де
маған: оқуды тастайтын болсаң, жота теріңнен таспа тілмесем неғылсын,
онда екі қолымды төбеме қойып беземін сенен деп, ант су ішуші еді. Сол да
түк істеген жоқ қой. Белбеуімен жотама екі осқанда, өзенге қарай тұра
жүгіріп ем, екі көзі шарасынан шығып, өзінің зəресі ұшты. Артымнан қуып
жетіп, құшағына алып: оқымасаң, оқымай-ақ қой, əйтеуір тірі жүр қу
жалғыз деп, аймалап, сүйіп, үйге əкелді. Содан бері қарай лəм деп, аузын
ашпайтын болды. Ал егер мамаң саған қол тигізетін болса, онда
милицияның тұра өзіне жүгір. Баланы ата-анасы ұрсын деген заң жоқ бізде.
Бұл үшін олардың көкесін танытып жібереді.
«Мамам мені өлтіреді» дегенім, əрине, жай сөзім. Мүмкін, сəби кезімде
ұрса, ұрған шығар. Бірақ ес білгелі ол маған қол тигізіп көрген емес.
Қандай реніші болса да сөзбен айтады, қас-қабағымен білдіреді. Қымс етсе,
«əй тоқмаш жейсің!», «тоқмаш берем!» деп, күш көрсететін ол əжемнің
əдеті ғой. Бірақ оның «тоқмашы» да жапырайған аузынан ұзап көрген емес.
Оқуды тастау менің пəруейімде жоқ нəрсе.
– Жоқ, мен оқуды тастай алмаймын, – дедім үзілді-кесілді.
– Оның да дұрыс екен, – деп иланды Сұлтан. – Сен оқуды тастасаң, маған
ілесіп тастады деп, екеуімізді бірден қудалап пəле қылады. Оқи бер.
Оқудың түбіне сен-ақ жет. Мүмкін кейін дырдай бастықтың бірі болып-
шығарсың. Сонда маған шапағатың тиер. Машинаңды бере тұршы деп,
барсам, қалайша бермейсің.
– Мен бастық болмаймын, – дедім.
– Енді кім болсаң?
Мен өзімнің үлкейгенде жазушы болатындығыма кəміл сенемін. Бірақ тап
қазір Сұлтанға немесе басқа біреуге солай деп айтып көрші, – жатып кеп
келеке қылады.
– Кім болатындығымды өзім білем.
Біраз қаужаңдап əлденіп алғаннан кейін Сұлтан екеуміз балықтарды соя

бастадық. Күн кешкіріп, тоғай ішін көлеңке басып кетті. Ызыңдаған біз
тұмсық сармасалар көбейді. Балықтың ішін жарып жіберген бетте Сұлтан
оның торсылдағын алып, тарс еткізіп, маңдайына бірді соғып қалады.
Өстіп-өстіп оның маңдайы сап-сары ала болып боялды.
Сұлтан кенет:
– Қара Көже, қарақшы болғың келе ме? – деп сұрады.
– Қайтіп?
– Осы араның бір жерінен көрінбейтін етіп күрке жасап аламыз. Балықты
мол етіп кептіріп жайып тастаймыз. Кейде мүмкін, жолға шығып, кісі
тонаймыз. Бұрынғы қарақшылар қайтіп өмір сүрсе, біз де сөйтеміз.
– Біздің ыдыс-аяқ, мылтық ештеңеміз де жоқ қой?
– Оның бəрін үйден əкеліп аламыз, – деді Сұлтан. – Бұл бір керемет болар
еді ғой.
– Мен оқуды қайтемін?
– Оқуыңды оқи бер. Біз күндіз емес, түнде қарақшылық істейміз.
Сұлтанның идеясы мені қызықтырып жіберді. Иə, бұл шынында да, ғажап
болар еді-ау. Шіркін, бір түнде Жанарды да ұрлап əкелер едік. Ол бізге ас
пісіріп, кірімізді жуып берер еді.
Балықтарды сойып болғаннан кейін əдемілеп тұрып шыбыққа тіздік. Содан
кейін маңайдан күрке жасайтын ыңғайлы жер іздей бастадық. Ондай
ыңғайлы жер судың дəл жағасынан табыла кетті. Ит тұмсығы батпайтын
жыныс көк талдың арасы. Талдың желкілдеген ұштарын шырмай, айнала
тоқып тастап едік, іші ұядай ғана əдемі қуыс пайда болды. Оның оймақтай
аузынан бір кісі еңбектеп азар сыяды.
Үңгірге Сұлтан рақаттана қарап тұрып:
– Қарашы, Қара Көже, тамаша емес пе. Бұл арада жүз жыл тұрсаң да,
төбеңнен дəл келіп түспейінше, жан адам таба ала ма? – дейді.

– Таба алмай қалсын. Тіпті дəл келіп түскен адамның өзі бұның асты қуыс
деп еш ойламайды.
– Қатып кетті. Өмір деп, міне осыны айт. Мылтық əкелеміз. Менің келіскен
финкам бар, оны əкелеміз. Ех, Қара Көже. Өмір бойы көрмеген рақатыңды
көрсететін болдым-ау. Бірақ, Қара Көже, біз мынаған келісейік: ендігəрі
бір-бірімізге жаздағыдай опасыздық істемейік. Шын адал дос болайық.
Қарақшылар бірі үшін бірі жанын қиюға тиіс. Кəне, əкел қолыңды!
Сұлтан екеуміз қол алыстық, шынашақ ілмелестірдік. Сұлтан оны сол
қолының алақанымен қырынан бір қойып үзді де:
– Тоқта, біткен жоқ, – деп, шөпшек ағашпен жерге дөңгелек сыза бастады.
– Бұл не?
– Бұл қызыл ошақ. Кім де кім сертті бұзатын болса, о дүниеде дозақта
шыжғырылады.
Дөңгелектің ортасын айқастыра Сұлтан сызықтар жүргізді. Сонан соң
етпетінен жата қалып, сол сызықтардың түйіскен жеріне маңдайын тигізді.
Бұл ырымды мен де істедім.

жүктеу/скачать 0,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: