Бүгінгі санда: Еділдің бойына қонған ел



Pdf көрінісі
бет5/10
Дата15.03.2017
өлшемі16,56 Mb.
#9590
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

Қадыр ЖҮСІП,

Х.Досмұхамедов атындағы 

Атырау мемлекеттік университетінің 

профессоры,  филология 

ғылымының докторы

кiлетті және атқарушы органдарда кеңес беруші 

жұмысшы тобы ретінде аудандық ономастика 

кеңестерін құру, ономастикалық атаулардың 

екі тілдегі жазылу нұсқасын біріздендіру, к ше 

аншлагтарының жазылу үлгісін бір қалыпқа 

түсіру, «Мекен-жай» тіркелімі деректер қорын 

жаңарту, әкімшілік-аумақтық бірліктер мен 

к ше атауларының деректер қорына енгізілуін 

біріздендіру, дүниеге келген сәбилердің есімдерін 

ұлттық нақышқа сәйкестендіруді қамтамасыз ету 

мақсатында түрлі акциялар  ткізу және халыққа 

қызмет к рсету орталықтарында Туу туралы 

куәлікті алу кезінде түсіндіру жұмыстарын жүргізу, 

ұлты қазақ азаматтардың аты-ж ндерін қазақ 

тілінің емле ережелеріне сай біріздендіруді на-

сихаттау үшін оқу орындары мен арнаулы білім 

беретін кәсіптік мектептерде сұхбаттар мен пікір 

алмасулар  ткізу шаралары уақытылы жүргізілуі 

шарт.


Тұңғыш Президентіміз тұрғындардың  з аты-

ж ндерін дұрыс жазуына қатысты 1996 жылы 2 

сәуірде №2923 арнайы Жарлық шығарса да күні 

бүгінге дейін әркім  зінің дегеніне басып келеді. 

Ел к леміндегі мемлекеттік органдар тез арада 

осы мәселенің байыбына барып, арнайы құжат 

қабылдамаса қазақтығымыз аты-ж німізден 

аңғарылмай тағы да ондаған жылдар мұғдарында 

әрі-сәрі күй кешеріміз хақ. Біздің пікірімізше, 

Сәрсен Сауытбайұлы (Сауытбайқызы) Сағымбай 

деп жазған орынды секілді!

лем елдерінің бәрі дерлік мемлекеттік тілдерін 

қызғыштай қорғайды. Айталық, француз тілі БҰҰ 

тілдерінің бірі. Француздың үлкен бір кәсіпкері 

ағылшын тілінде с йлегендігі үшін Францияның 

президенті Жак Ширак оған қарсылық ретінде 

 жиынды тастап кетіп қалған. Кімде кім француз 

тілін шұбарлап, қалай болса солай с йлейтін 

болса, бірден 5000 франк к лемінде айыппұл 

салынады екен. Ал біздің ішімізде мемлекеттік 

тілді мүлдем білмейтіндер қаншама, мұрынын 

Елдіктің ерен ертеңі

Әлеуметтік желідегі 

сауатсыздық



Мемлекеттік тілдің әлеуметтік желілердегі 

ахуалы сын к термейді. Себебі бұл желіні 

тұрақты түрде пайдаланатын жастардың к бі 

қазақ тілі мәдениетінің нормаларын сақтай 

бермейді. Мәселен, с з басын емлеге сәй-

кеспейтін «салемчик» деген с зден бастайды. 

Бұдан кейін «каксын?» деп жалғастырады. 

Одан әрі «не істеп жатырсың?» деп сұраудың 

ор  нына, «нестватсын», «нест», «не ист жат» деп 

жаза салады. «Кино қарап жатырмын» деудің 

орнына «кино караватирм», «қай жаққа» деген 

с здің орнына «каякка» дей салады. Бұл барып 

тұрған тілбұзарлық. 

Тағы бір байқағаным, әлеуметтік желідегі 

жастардың қарым-қатынасында қазақ тіліне де, 

орыс тіліне де жатпайтын  зге «тіл» белең алып 

барады. Мұны үшке б лер едім. Біріншісі, қазақ 

тілінің т л дыбыстары қолданылатын с здер 

(Мысалы, «қалайсың?», «жақсы», « зің?»). 

Екіншісі, қазақ тілінің т л дыбыстары орысша 

әріптерімен бейнеленетін с здер («Калайсын?», 

«Жаксы», «Озин»?), үшіншісі – латын қаріп те-

рі мен жазылатын (Kalaisyn? Jaksy. Ozin?) с здер. 

кінішке орай, осындай келеңсіздіктер 

бүгінде үйреншікті жағдайға айналып кетті. Мек-

теп оқушылары, жастар тәулігіне жүздеген адам-

дармен ақпарат алмасады, сол ақпарат алмасу 

ке зінде қате жазылған с здер, оқушылар мен сту-

дент тердің санасында сол қалпында күннен-күн-

ге сақтала береді. Егер ел болашағының тұт қа сын 

ұстайтын мамандар  зінің мемлекеттік ті лінде, 

яғни қазақ тілінде сауатсыз жазатын бол са, қалай 

болғаны? Сауатсыздықтың зардабы тимей ме? 



Шапағат АМАНЖОЛ,

Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы 

Қарғалы аудандық ұйымының т рағасы

Ақт бе облысы



6

№44 (1354) 

3 – 9 қараша 

2016 жыл


АНА ТІЛІ

ТƏУЕЛСІЗДІК ТҰҒЫРЫ

ӨНЕГЕМЕН


ӨНЕГЕМЕН  

жалғасқан өмір

жалғасқан өмір

БАБАЛАР МҰРАТЫН 

БАБАЛАР МҰРАТЫН 

ЖЕТКІЗГЕН ҚОБЫЗ ҮНІ

ЖЕТКІЗГЕН ҚОБЫЗ ҮНІ

Мүслима апай мен кіші ғылыми 

қыз мет кер болып еңбек етіп жүрген 

 Ы.Алтын са рин  атындағы  ғылыми  зерт-

т е у   и н с т и т у т ы н а   1 9 6 3   ж ы л ы   к е л д і . 

Бірінші жүз дескенімде соншалықты бір 

әсерленіп, әріп тестеріме: «Атақты ғалым, 

қазақ тіл ғылымының негізін қалаушы, 

қоғам қайраткері Құдайберген Қуанұлы 

 Жұ бановтың қызымен бірге қызмет істеу 

деген қандай бақыт!» дедім. Ахмет Жұ-

бановтың есіміне бала кезімізден қанық 

болып  скендігімнен бе, шын мәнінде 

мұндай ұлағатты жандардың ұрпағымен 

қызметтес болу айтып жеткізе алмайтын 

қуаныштың бірі болып к рінді. Ол кісіге 

деген сыйластығым осылай басталған еді. 

рине, ол кісінің к ңіл-күйінде, мі нез-

құлқында, жалпы  мірдегі ұста ны мында 

тағдыр ауыртпалығының ізі қал мады деуге 

болмас. Он т рт жастан бас тап еңбек жо-

лына түскені, әкесіне байланысты  кінішті 

жағдайлары, анасына деген аянышы, бау-

ырларын жеткізуде к рген қиындықтары 

әңгімесінен сезіліп тұратын. 

Ғұмырының алға тосқан азабын 

арқалай жүріп,  зіне қойған биік тала бы-

ның арқасында бауырларына, анасына де-

ген қамқорлығы мен к мегін жасады. Бәрі 

де адал еңбегімен. Кейде текті жанның, 

атақты әулеттен шыққан перзенттің алды-

нан кездескен тосқауылдар мен кедергілер 

болмағанда, алар асулары бұдан да биік 

болар ма еді деп ойлаймын. 

Дегенмен, әкеден мұра болып қалған 

ана тілін зерттеу саласында тер т гіп, аса 

бір парасаттылықпен, табандылықпен 

із дену кез келген адамның үлесіне тие 

бермейді. 

Ол кезеңде Қазақстанда мектепке 

арналған оқулықтарды жазуға жаңаша 

қадам басып, жаңа буын авторлардың 

сұрыптала бастаған уақыты болатын. 

Міне, осы тұста Оқу министрлігінің 

ше ші мімен  білікті  маман  1-сыныпқа 

арналған « ліппе» оқулығының негізгі ав-

торы болып тағайындалды. Бұл оқулықты 

 жа зуының  басы-қасында  жүргендіктен, 

оның қажырлы күшпен, тегеурінді із де-

ніспен келгендігін жақсы білеміз. « ліппе» 

оқулығы баланың мектепке келгенде 

 сауатын ашатын құралы бол ғандықтан, 

оған қойылатын талап  те жоғары.

Бұрынғыдай емес, бүгінгі бүлдір шін дер 

мектепке біршама дайындықпен келеді. 

Бұл олардың әліппені қиналмай оқып 

кетуіне жағдай туғызады. Ал мұнан 50-55 

жыл бұрын жағдай басқаша еді.  ріп та-

нымай келген оқушының сауатын аштыру 

үшін оның буындап оқуына ыңғайлы, 

түсінуіне жеңіл,  мірмен байланыстылығы 

күшті, к ркемдігі тартымды оқулық жазу 

тек қана к п ізденген, ғылыми негізі бар, 

к рген үлгісі кең адамның ғана қолынан 

келетіні белгілі.

Ол бұл оқулықты жазып қана қоймай, 

сол жүйе нің тиімділігін дәлелдеуді ғы-

(Басы 1-бетте)

Елге танымал Жүрсін Ерман жүргіз-

ген, белгілі айтыскер ақын Аман жол 

лтаев т рағалық жасаған ақын-

дар аламанында бас жүлде – жеңіл 

авток лікті Аспанбек Шұғатаев ием-

денді. Қазақстанның еңбек сіңірген 

қай раткері, атақты жырау Алмас 

 Алма тов тың  басшылығымен 

ткен 


жыршы-термешілер фестивалі де 

тыңдарман жұрттың құлақ құрышын 

қандырып, кәусар жырмен сусындат-

ты. Бұл күннің есте қалған тағы бір 

сәті – Шығыс жастарының жалынды 

жетекшісі Ғани Мұратбаев атындағы 

облыстық жастар сыйлығын табы-

стау салтанаты болды. Орталық Азия 

мен Қазақстанда жастар қозғалысын 

ұйымдастырушы қайраткер Қазалы 

жерінің тумасы екені белгілі. 

Екі күнге созылған мерейлі шараның 

ең бастысы – «Тәуелсіздік аллеясының», 

осы аллея бойында оғыз-қыпшақ 



Көп жылдар бойы көзден кетсе де, 

көңілден кетпейтін адамдар бола-

ды. Бірі өзінің ақыл-парасатымен 

тәнті етсе, енді бірі өзіне тән болмыс-

бітімімен, қайталанбас даралығымен 

қай ран қалдырады. Жүрегіңе 

жылулық ұялатып, мейірімді жүзі мен, 

өнегелі сөзімен баурап алады. 

Біз сөз еткелі отырған Мүслима 

Құдайбергенқызы Жұбанова сон-

дай парасатты да ақылды, білімді де 

салиқалы, мәдениетті де қарапайым 

жан болатын. Өз басым ол кісіден 

жас жағынан біраз кішілігім болса да, 

қарым-қатынасқа келгенде құрдас 

адамдай әзіл-қалжыңымыз жарасып, 

сырлас адамдай сыр шертісіп, керекті 

жерінде ақыл-кеңес сұрап, жаныма 

жақын санайтынмын.

лыми тақырып етіп, кандидаттық дис сер-

та цияның дәре же сіне дейін к теріп,  з 

қағидасын Абай атындағы қазақ педа го-

гикалық институтының Диссер та циялық 

кеңе сінде қорғап шықты. Бұл жұмысты 

здері де бірқатар оқулықтардың мықты 

авторлары – М.Балақаев, Т.Қордабаев, 

А.Ысқақов және тағы басқа к рнекті 

ғ а  л ы м д а р ,   а к а д е м и к т е р   б і р а у ы з д а н 

қолдағаны есімізде. 

ткен ғасырдың 1960-65 жылдары 

ғылыми атақты қорғаушылар санаулы 

ғана еді ғой. Жас жеткіншектерге ана 

тілін үйретуді, сауатын ашуды түбегейлі 

зерттеп, оны белгілі бір жүйеге айналды-

руды  зінің бойтұмарындай к рген ғалым 

мұнымен қоса мұғалімдерге арналған 

ә р т ү р л і   н ұ с қ а у л ы қ т а р д ы ,   қ о с ы м ш а 

к рнекі құралдарын рет-ретімен баспа-

баланы тәрбиелеудегі «ана мектебінің» 

орнын, қыз бала тәрбиесіне, оның мінез-

құлық, іс-әрекет, ақыл-ой сұлулығын 

жетілдіру бүкілхалықтық міндетке айна-

латынын дәлелдейтін тұстары мен соның 

негізінде  рбіген қағидаларына таңғалмау 

мүмкін емес. Бұл Мүслима Жұ банова-

ның ғылымға қосқан үлкен салмақты да 

қомақты  үлестерінің бірі деп білеміз.

Қазақ « ке к рген оқ жонар, шеше 

к рген тон пішер» дейді. Кейіпкерім 

әкесінің жолымен жүріп тіл ғылымын 

зерттеуге еңбек етті. Тәлімді ұрпақ  сіріп, 

негелі ұл-қыз тәрбиеледі. Ғылымдағы 

атқарған еселі еңбегіне, адамгершілік, 

ізгілік қасиеттеріне, адами болмысы-

на қарап, оны қазақтың маңдайалды 

қыздарының бірі деп айтар едім. Демек, 

«шеше к рген тон пішер» деген қағиданы 

дан шығарып, еліміздің бастауыш сынып 

мұғалімдеріне қажетті ғылыми- әдістемелік 

к мегін жарты ғасырдан астам уақыт бойы-

на к рсетіп  тті.

50 жылдан астам мерзім аралығында 

Қазақстанда оқулық жазатын ғалым да, 

жекелеген авторлар да к бейді. Құдайға 

шүкір, оған қуанамыз. Ал барлық мектеп 

бағдарламалары бір орталыққа бағынған, 

ұлттық тіліміздің шарықтау шеңбері сол бір 

тар заманда оқулық жазу және оның жүйесі 

мен мазмұнын, құрылымын дәйектеп, 

дәлелдеу кез келген ғалымның үлесіне тие 

қоймайтын.

Ол осындай жүйелі жұмыстарымен 

қатар Құдайберген Жұбановтың асқақ 

ойы нан туған, асыл с з маржандары-

мен  р нектелген, ел жастарының тәлім-

тәрбиесіне арна ған, ұлттық тағылымға 

тұнып тұрған құнды қағидаларын фило-

софиялық,  педаго ги калық,  психологиялық 

тұрғыдан сара лай отырып, оқырман 

қауымға тарту етті. 

Ұлттық тәрбие мәселесін қозғап, 

оны зерттеу тақырыбына да айналдырып 

жүргендер баршылық. Бірақ к рнекті 

түркітанушы, к п тілді меңгерген (по-

лиглот) қазақ тіл білімінің теоретик ма-

маны, профессор Құдайберген Қуанұлы 

Жұбановтың ғылыми мұрасында бұл 

мәселе түбегейлі қаралып қана қоймай, 

нақты  мірден алынған мысалдар арқылы 

н а қ ы ш т а н ы п ,   д ә л е л д е н г е н .   М і н е , 

Қ.Жұбанов қағидаларының ең тұздылығы 

да осында болса, Мүслима апай соны 

ашып, саралап, дәлелдеп к рсете білген. 

Осылайша ол  зінің бүкіл ғұмыры мен 

шығармашылық қабілетін тіл мен ұлт, 

тіл мен мәдениет сабақтастығын зерт-

теуге жұмсаған әке мұрасы мен ғылыми 

қағидасын қайта жаңғыртып, жаңартып 

елге танытып отыр.

Бір с збен айтқанда, ол халық әдебие-

ті нің, әдет-ғұрпының бала тәрбиесіне 

тигізетін ықпалы мен жақсы әсерін 

Құдай берген Жұбановтың қалай жеткізіп, 

ұсынғанын ашып к рсете білген.  сіресе, 

іс жүзінде іске асырған парасатты қазақ 

қыздарының бірегейі деп мойындаймыз.

1970-73 жылдары онымен іссапар ға жиі 

шығатынбыз. Оның се бебі, сол жылдары 

Оқу министрлігінің шешімімен мектептегі 

бастауыш буын 3 жылдық оқу мерзіміне 

к шіріледі деген қаулы қабылданды. 

М ұ н д а й   қ а у л ы н ы ң   қ а б ы л д а н у ы 

Л.В.Занков, В.В.Давыдов сияқты Ресей 

ғалымдарының  зерт теу леріне  негізделді. 

Олардың пікірінше, сол кезеңдегі балалар 

тез дамып, акселерация үдерісі жүруде. 

Сондықтан сауат ашу мерзімін тездете 

отырып, жылдам дамуына жол ашылуы 

тиіс. Осыған орай, республика бойынша 

ол мәселені педагогикалық тәжірибеден 

ткізуге бірнеше оқу орындары б лінді. 

Оның құрамына Алматы қа ла сындағы 

№2 мектеп-интернаты және Ал маты 

облысының Ұзынағаш ауданы енді.

Мен б лім меңгерушісі болып қызмет 

атқарғандықтан, оқу министрлігінің 

бұй рығымен сол науқанның  туі мен 

оның нәтижесіне жауап беретін болдым. 

Қысы-жазы үш жыл бойы мектептердегі 

сабақтарға қатысып, мұғалімдерге кеңес 

беріп, дәріс оқыдық. Мұғалімдердің білім 

беруге арналған жоспарларын қарадық. 

Сондай кезде қатты шаршаймыз, мұғалім-

дердің кемшіліктерін к ргенде күйіп-пісіп 

қалатын кездер де болады. Бірақ апай 

сас пайтын. Сабырлылық танытып, кем 

тұс тарды байыппен түсіндіріп, ақылын 

айтатын. 

Ең қиыны – оқушылардың сауатын 

ашу кезеңінің мерзімі қысқартылып, алты 

айда оқып тәмамдайтын  ліппені үш жа-

рым айда аяқтауға міндетті болдық. Сол 

уақыт ішінде бала буындап оқудан с зді 

тұтас оқуға, с йлемді түсініп, мәнер леп 

оқуға к шуі керек. Бұл, әрине,  те қиын. 

Бұған қарамай республикадағы бүкіл 

педагог қауымының жұмылуымен, мұға-

лімдерді қайта даярлаудан  ткізуді ұйым-

дастырудың күштілігімен және ғалым-

әдіскерлердің мектеп ұжымымен қоса 

жұмыс атқаруының нәтижесінде сынақ 

сәтті аяқталып, к рсетілген меже ішінде 

балалар сауаттарын ашып, ана тілін оқуға 

к шетін жағдайға жеткенбіз. Бұл шаруа-

ның ойдағыдай шығуына белгілі әдіскер, 

тәжірибелі де білікті ғалымның қосқан үлесі 

ерекше болды.  рине, « ткен күнде белгі 

жоқ» дегендей, мұның барлығы  тіп кеткен 

жағдай. Бірақ Мүслима Жұбанова сияқты 

педагогика саласының ыстық-суығына 

к ніп, оның от жалынды қиындығынан 

қайнап шыққан белгілі жандардың еңбегін 

артында қалған әріптестері, яғни бізге айту 

міндет деп ойлаймын.



Қазна АЙМАҒАМБЕТОВА, 

Қазақ мемлекеттік Қыздар 

педагогикалық университетінің 

профессоры, педагогика 

ғылымының докторы 

РУХАНИЯТ


КӨҢІЛ КҮНДЕЛІГІНЕН

«Жер-жаһанда арғы атаңның ізі бар»

Дәл осындай тақырыппен Астана 

қаласындағы Ұлттық музейде жазу-

шы, тарих ғылымының докторы, про-

фессор, Қазақстанның еңбек сіңірген 

қайраткері, Қазақстан Республикасы 

Мемлекеттік сыйлығының және 

 Күл тегін  сыйлығының  иегері 

Қойшығара Салғараұлының «Жер-

жаһанда арғы атаң ның ізі бар» атты 

кітабының таныс тырылымы  тті.

Шараға Ұлттық музей директоры 

Дархан Мыңбай, филология ғылымының 

докторы Намазалы Омашұлы, түрколог 

ғалым Қаржаубай Сартқожаұлы, жазу-

шылар Қажығали Мұханбетқалиұлы, 

Т лен  бдік және т.б. қатысты. Ғалымдар 

мен ақын-жазушылар автордың кәсіби 

тарихшылардан артық еңбек жазып 

ж ү р г е н і н   а й т ы п ,   ғ ы л ы м и - з е р т т е у 

еңбектері мен жаңа кітабына жан-жақты 

талдау жасады. Атап айтқанда, «Қазір 

тарихтың  зіне тарихшылар сияқты 

тоқталып  ткендердің бірі – Қойшығара 

Салғараұлы. Одан б лек,  нес Сарай да 

бұл қатарды толықтырады. Жарылқап 

Бейсенбайұлы және бар. Бір қызығы, 

бұлар тарихты оқылатын етіп жазады» 

деді Т лен  бдік.

Шын мәнінде, «Жер-жаһанда арғы 

атаңның ізі бар» кітабы Қойшығара 

Салғараұлының бұған дейін жарық 

к рген «Ежелгі түріктер», «Шығыстағы 

түріктер» және «Ортағасырлық түріктер» 

атты зерттеу еңбектерінің қорытынды 

түйіні іспеттес.Бұған дейін оннан астам 

кітап жазса да, оның осы туындысына 

ғана тұсаукесер жасалып отыр. Алғашқы 

рәсімде ағынан жарылған автор  зінің 

зерттеу жолына түсуіне Елбасының 

тапсырмасымен Қытай мемлекетінде 

қызмет атқаруы ықпал еткенін айтты. 

Жаңа туындысының бір ерекшелігі, 

Тынық мұхитының астында қалған 

Му елінің және Атлант мұхитының 

астында қалған Атланта мемлекетінің 

де қазіргі қазақ тіліне  те жақын тілде 

с йлегендігін әйгілейді.

«Мен тарихшы емеспін. Бірақ кез 

келген саналы адам секілді  зімнің 

түп-тұқиянымды іздедім. Бұған дейін 

жазылған еңбектерді, тарихты, құжаттық 

деректерді қанша ақтарсам да тұшымды 

дүние таба алған жоқпын. Ресми тарих, 

еуропалық таным-түсінікпен жазылған 

тарих,  отарлаушы мемлекеттердің 

к з қ а р а с ы м е н   ж а з ы л ғ а н   т а р и х   – 

к шпелілерге, түрік халықтарына, оның 

ішінде қазақ халқына үлкен қиянат 

жасаған тарих екенін білдім. Сол себепті 

з білген-түйгенімді ресми тарихқа 

балама ретінде қағаз бетіне түсірдім» 

дейді автор. Айтуынша, ол к кейіндегі 

«біз кімбіз, қайдан шықтық, қайда 

келдік, қалай келдік?» деген сұрақтарға 

жауапты қиналмай-ақ бірден таппақ 

үмітте болған. Бірақ олай емес екен. 

Арнайы ғылыми-зерттеу институты 

шығарған академиялық еңбектердің 

зінен іздегені табылмапты. Сондықтан 

жаңаша ізденуіне тура келген.

Е. БОЛАТҰЛЫ

АСТАНА


заманындағы Қарабура әулиенің қызы, 

адалдық пен пәктіктің, сұлулықтың 

нышаны Бегім ананың, осыдан 440 

жыл бұрын дүниеге келген, әйгілі ба-

тыр, аса к рнекті қолбасшы Жалаңт с 

баһадүрдің, Қазалы  ңіріндегі «Асандар 

к терілісінің» құрбандарына арналған 

ескерткіштердің, сондай-ақ Тәуелсіздік 

монументінің ашылуы еді. 

...Қ.Пірімов к шесі аталатын даң-

ғыл да жүз шақты киіз үй тігілген. К шеде 

жақын арада күрделі ж ндеу жұмысы 

жүргізілгені к зге ұрып тұр. Мұнтаздай 

таза. 


Осы уақытта к шенің бас жағынан 

Қызылорда облысының әкімі Қырымбек 

К шербаев бастаған шағын топ жиын-

тойға қатысушылар жанына жақындай 

берді. 

– Бұл жақсы іс болды. Елдің рухы 



к теріліп қалды, – деді ақсақалдардың 

бірі амандық-саулықтан соң. 

– Елге қызмет ету – біздің пары-

зымыз. Сіздер риза болсаңыздар еңбе-

гіміздің ақталғаны, – деп жатыр аймақ 

басшысы. 

Жоғарыда тілге тиек етілген ескерт-

кіш тердің бірінен соң бірінің ашылу сал-

танаты болды. Олардың әрқайсысында 

облыс әкімі с з алып, ардақталып, 

ұлықталып жатқан тұлғалардың ерлік-

тері, еңбектері жайлы шолу жасап  тті. 

Расында да, олардың қай-қайсы да 

аттары тарихта алтын әріппен жазылған 

біртуар жандар. Бегім ана – адал, таза 

әрі қайсар,  жет қыздың белгісі. Ол 

ж ніндегі аңызбен к п адам құлағдар. 

А ң ы з   б ы л а й ш а   р б и д і .   Б а й ы р ғ ы 

Жанкент шаһарын Санжар хан биле-

ген. Ол Қарабура әулиенің  зі сұлу,  зі 

ақылды Бегім атты қызына үйленген. 

Бірде хан аң аулап жүріп, үйде қалған 

бүркіттің томағасына н керін жұмсайды. 

Н кері кешігіңкіреп жетеді. Себебін 

сұрағанда: «Ханша білегімнен ұстап, 

жібермеді» деп  тірікті соғып жібереді. 

Бұған ашуланған хан: «Менің к зіме ш п 

салғың келді ме?» деп Бегімнің қолын 

қылышпен шабады. Кінәсіз қызының 

бұлай жазаланғанына күйінген әулие әке 

ордалы жылан ұясын шақырады. Жылан 

хан ордасын лезде басып қалады. Санжар 

хан кейін  зінің қателік жасағанын сезіп, 

қыздан кешірім сұрағанымен Бегім оның 

айтқанын тыңдамайды. С йтіп, бұдан 

былайғы  мірін әкесі салып берген 

мұнарада  ткізіпті-мыс. 

–  ртүрлі халықтың басында болған 

тарихты саралағанда алдымен ондағы 

игілікке қол жеткізуге ұмтылған ұлы 

тұлғалар ойға оралды. Қазақ даласын-

да бітім-болмыс, ақыл-парасат, үлгі-

негесімен дараланған жандар к птеп 

саналады. Сондай ардақты жанның 

бірі – Бегім ана. Тарихи тұлға тура-

лы «Қарабура» кітабым жазылған 

кезде терең зерттеген болатынмын. 

Сыр  ңіріндегі оған арнап қойылған 

ескерткіш-кесенені білетіндер барып 

тағзым етеді. Ол орында мен де болып, 

үлкен әсерге б лендім, – дейді белгілі 

композитор, Мәдениет қайраткері Ілия 

Жақанов. 

Жалаңт с баһадүр ж нінде тарих-

шы К.Катаевтың мынандай с зі бар. 

«Азия тарихында үш жолбарыс бол-

ды. Олар – Шыңғыс хан,  мір Темір, 

Жалаңт с». Осының  зі к п жайттан ха-

бар берсе керек. Бабамыздың ерен ерлігі 

жоңғарлармен шайқас кезінде байқалды. 

Жетісудағы Жәңгір сұлтанға к мекке 

келіп, осының нәтижесінде қазақтар 

жауды ойсырата жеңеді. 

Жалаңт с Самарқанда отыз жыл-

дай билік құрған. Жолбарыс жүректі 

батыр Регистан орталығынан «Шер-

дор» («Арыстанды»), «Тіллә-қари» 

(«Алтынмен апталған») медреселері мен 

сәулетті сарайлар тұрғызған. Жоғарыда 

аталған конференцияда Жалаңт с 

баһадүрдің атын барша қазақ халқына та-

ныстыру, Астана, Алматы қалаларында 

ескерткішін ашу, к ше атын беру, Ресей, 

збекстан мұрағаттарындағы баһадүрге 

қатысты деректерді зерттеу жайы да 

кеңінен с з болды. 

«Асандар к терілісі» туралы шындық 

Облыс әкімі Қ.К шербаев Жалаңт с 

баһадүрдің мавзолейі ашылу кезінде 

жанашыр азаматтың еңбегін бағалап, 

к пшілік алдында иығына шапан жапты. 

– Біз Ербоздаққа дән ризамыз. 

Алыста жүрсе де туған жерін ұмытпай, 

әрдайым қолғабыс жасап жүрген жер ле-

сімізге ризашылығымызды білдіре оты-

рып, Ербоздақтай азаматтар к п болса 

екен деп тілейміз, – деді Қырымбек 

Елеуұлы жүрекжарды лебізін білдіріп. 

 Ербоздақ болса бүгінгі толқынысын 

былайша жеткізді:

– Отбасыммен Жетісу жеріне қоныс 

аударғаныма да қырық жылдай уақыт 

зыр ете  тіпті. Сонда да кіндік қанымыз 

там ған жерге әрдайым бүйрегіміз бұрып 

тұрады. Үнемі ел жаққа елеңдеп, жа-

ғымды жаңалық жетсе жадырап қаламыз. 

Үлкенді-кішілі шаралардан мүмкіндік 

болса қалыс қалмауға тырысамын. 

Жақында Тәуелсіздігіміздің 25 жыл-

дығына сәйкес  ткізілгелі жатқан мә-

дени-рухани жұмыстар жайлы естіп, 

қуанып қалдым. Сосын тойдың кәдесіз 

болмайтынын ескеріп, қомақты қаржы 

аудардым. Бұл – біздің туған жер 

алдындағы азаматтық борышымыз және 

перзенттік парызымыз. 

Ат бәйгесіз тойдың шырайы келген 

бе?! « бдірахман т бе» баурайындағы 

тай, құнан, тоқ аламан бәйгелерін 

қызықтаушы жұрт қарасы к п болды. Оза 

шауып келген тұлпарлардың иелеріне 

жеңіл авток ліктің кілті тапсырылды. 

Құсбегілер сайысы да жиналғандарға 

қуаныш сыйлады. Ал қыз қуу, теңге алу 

сияқты ұлттық ойындарды тамашалаған 

қауым естен кетпес әсер алғандары 

күмәнсіз. 

Кенттегі орталық алаңда еліміздегі 

эстрада жұлдыздарының қатысуымен 

болған мерекелік гала-концерт Қазалы 

а с п а н ы н   ә с е м   ә у е н м е н   к м к е р д і . 

К пшіліктің жүздері жарқын, к ңілдері 

к теріңкі екенін сан түрлі түспен 

құбылған отшашу дәлелдеп жатты. 

Арнайы тігілген киіз үйлерде бабалар 

рухына ас беріліп, құран бағышталды. 

Тәуелсіздік алған жылдардан кейін ғана 

айтыла бастады. Бұл кеңестік жүйенің 

қитұрқы саясатына қарсы жергілікті 

шаруалардың бас к теруі еді. Талай 

боздақтар жазықсыз оқ құшты. К ңілге 

демеу болатын жайт, әділетсіздікке, 

әміршілдікке қарсы шыққандардың 

е р л і г і   о р ы н д ы   б а ғ а л а н ы п   к е л е д і . 

Алғашқыда Сырдарияның « лсейіт» 

ткеліне жақын жерде ескерткіш ор-

натылды. Арада он бір жыл  ткеннен 

кейін к терілістің 80 жылдығына орай 

ескерткішті жаңғырту жұмыстары 

жүргізілді. Енді, міне, аудан орталығында 

жаңадан ескерткіш бой к терді. 

–   Е с к е р т к і ш   б ұ р ы н   д а р и я н ы ң 

арғы жағында болатын. К п адамның 

аяғы жете бермейтін елеусіздеу жер-

де еді. Тәуелсіздігіміздің ширек ға-

сырлық мерекесі қарсаңында к тері-

ліске қатысушыларға арнап аудан ор-

талығында жаңадан ескерткіш орнатуға 

шешім қабылдадық, – дейді аудан бас-

шысы Н.Шамұратов. 

Тағылымдық, тәлімді мәні зор еңселі 

ескерткіштердің ашылуына жекелеген 

кәсіпкерлер, азаматтар қаржы б ліп, 

демеушілік к рсетті. Солардың бірі 

алматылық кәсіпкер Ербоздақ  теуов. 

Жан-жақтан келген қонақтар ел бірлігін, 

тыныштықты, жақсылықты арқау еткен 

ақжарма тілектерін ортаға салды. 

– Бұл шараның бүгінгі замандас 

пен келешектегі ұрпаққа берер тәрбиесі 

мол. Тарихты білмей, болашақты 

бағдарлауымыз мүмкін емес. Болашақ 

ұрпағымыз сол батыр бабаларының, 

данаг й даналарының ерліктері мен 

мір жолдарын ұлықтай жүрсе ұтпасақ 

ұтылмаймыз, – дейді ауданның ардақты 

азаматы, «РЗА» АҚ президенті Самұрат 

Имандосов. 

Тәуелсіздік – с збен айтып жеткізуі 

қиын ұлы ұғым. Осыны жақсы түсінген 

Қазалы халқының Азаттық мерекесін 

дүбірлетіп атап  тіп жатқандары сырт 

к зді сүйсіндіреді. Жақсылыққа қуана 

білу де – баға жетпес қасиет . 




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет