Бүгінгі санда: Еділдің бойына қонған ел
жүктеу/скачать 16,56 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АНА ТІЛІ Рас, қазақ тілі республикалық заңдар мен қорғалған. Бірақ мемлекеттік тілдің өзекті мәселелері бұл заңдардың қабылдануымен шешіліп
- «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі»
- «Лауазым- ды адамның тіл білмеймін деген сылтаумен құжаттарды, сауал салуды, тініштерді не- месе шағымдарды қабылдаудан бас тартуы
- «Жеке тұлғалардың тіл таңдау құқықтарын шектеу тілге байланысты себеп- тер бойынша кемсіту, - лауазымды адамдарға
- «Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті кілді және атқарушы органдар арнаулы заңға
- ИНСПЕКЦИЯСЫН
Елдіктің ерен ертеңі Әміре ӘРІН, Алматы облыстық «Жетісу» газетінің бас редакторы Ал енді сол ұлттық идеологияның басты тұғыры – тіл. Неге десеңіз, тіл – ұлт ретінде ұйысудың негізі. Қазір де, келешекте де ұлт болып қалуымыздың басты белгісі. Тіл бірлігі – ұлт бірлігі деуіміздің зі осынау ұлық асыл мұраттан туындайды. Осы тұрғыдан зер салғанда, қасиетті С з бен ұлттық Сана ұғымдары егіз саналады. Демек, Ұлттық Тілсіз ұлттық Сана, ұлттық Таным қалыптаспайды. Қоғам мүшесі Ұлттық тілді терең меңгеріп, асқақ мақтаныш тұту арқылы ғана мұндай деңгейге к терілмек. Бұдан шығатын қорытынды – әрбір саналы азамат үшін ұлттық Тәуелсіздік пен ұлттық Тілден асқан киелі құндылық жоқ. Кезінде Алты Алашқа мәшһүр заңгер ғалым Салық Зиманов – «Мемлекеттік тілдің бағын ашса, тек Елбасы аша алады» деп зекжарды ойын айтқан еді. Ақиқаты да солай. Ұлт к шбасшысы Нұрсұлтан бішұлы зі ана тілінде еркін с йлеп, ұтқыр мақал-мәтелдермен тұздықтап қоюмен қатар, мемлекеттік тіл мерейінің үстем шығуы жолында Президенттік те, Перзенттік те парызын адал атқарып келеді. толғандырады. Мемлекеттік бағдарламаға сәйкес 2020 жылға дейін мектеп бітіретін жастардың бәрі дерлік мемлекеттік тілді меңгеруге тиіс. Мұның қамы дәл қазір мұқият қадағалағанда ғана к здеген межеден к рінбекпіз. кініштісі, орыс тілінде білім алатын қандастарымыз әлі де жетерлік. Сондай-ақ аралас мектептерде оқитын қазақ балаларының орыстілді күйде шығып отырғандығын ешкім жа- сыра алмайды. Не істеу керек? Ең алдымен, қазақ сыныптары к п мектептердегі орыс сыныптарын жеке бір мектепке топтастыру қажет. Сонда аралас мектептер есебінен қазақ мектептерінің саны арта- ды. Бұл – ондаған, жүздеген ата-аналардың тініші. Құдіретті с з, жалпы с з мәдениеті – ұлттық сананың қайнар к зі. Ал ұлттық сана руха- ни мәдениет, ғылым мен білім, материалдық мәдениетпен етене байланысты. Осы орайда ұлттық сананы қалыптастыруда тарихи жарқын тұлғалардың тәлімінде тәрбие берудің маңызы аса зор. Мәселен, ұстаздар да, ата-аналар да туған тілімізді жастарға үйрету барысында бұл тілде небір даңқты тұлғалардың с йлегендігін жеткізе білсе, к мілген орынды іздеу бойынша ғылыми- зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру үшін ар- хеологтар мен ғылыми қызметкерлер тобын құру мәселесін талқылап отырмыз. Тарихи тұлғаларымыздың мұрасын сақтау еліміздің абырой-беделін арттырып, ұлттық рухы- мызды сіреді. Бұл ретте алда жоспарланған іс-шараларды мұқият пысықтап, осынау тарихи маңызы зор келелі іске бір кісідей жұмыла кірісуіміз керек, – деді Иманғали Тасмағамбетов. рине, толыққанды әрі сапалы зерт- теу жүргізу үшін біршама уақыт керек. Сондықтан шығармашылық зиялы қауым кілдері, тарихшы ғалымдар және ба- тыр ұрпақтарының пікірін ескере келе, б а т ы р д ы ң д е н е с і к м і л г е н о р ы н д ы іздестіру, оны анықтау және жерлеу рәсі- міне дайындықты келесі жылғы жаздың соңына дейін жүргізу қажет деп шешілді. – Зиялы қауым кілдерінен құралған комиссияның шешімі – Кейкі батырдың бас сүйегін арулап қоюды асықпай жа- сау. Ең бастысы, елімізге батырдың бас сүйегі келді. Бұл егемендігіміздің, Елбасының беделінің арқасында жүзеге асты. Мұны халық түсініп отыр. Ал енді жерлеу мәселесіне келетін болсақ, тиісті мемлекеттік деңгейде жерлеу осы комисси- яда шешілді, – деді кеңес отырысында с з алған ҚР Парламенті Сенатының депутаты Серік Ақылбай. Кейкі батырдың бас сүйегін елге әкелу және оны зерттеу жұмыстарының басы- қасында жүрген ҚР Орталық мемлекеттік музейінің директоры Нұрсан лімбай да бұл шешімді қолдайтындығын айтты. «Бүгінгі шешімді қабылдаған еліміздің к рнекті азаматтары. Бұл шешімге мен толықтай қосыламын. Расында да келер жылы күз айында жерленгені дұрыс болады. йткені оған дейін міндетті түрде к птеген мәселелер атқарылуы тиіс, – деп атап тті Нұрсан лімбай. К е ң е с б а р ы с ы н д а И м а н ғ а л и Тас ма ғам бетов Мәдениет және спорт ми- нистрлігіне Қос танай облысының әкім- дігімен бірлесіп, Кейкі батырдың кесенесін жобалау және одан әрі құрылысын жүргізу үшін қажетті барлық шараларды қабылдау ж нінде тапсырма берді. Кеңесті қорытындылай келе, вице- премьер халқымыздың рухы мен мәртебесін к теру тұрғысында осынау жобаның тарихи маңызына ерекше тоқталып, оны жүзеге асыру үшін құзырлы мекемелер және қоғам кілдерімен бірлесіп іс-қимыл жасауға дайын екенін мәлімдеді. Тәнзия МЕДЕТ Қадырғали Жалайыр, Шоқан Уәлиханов, кешегі Алаш арыстары бірнеше тілді жетік меңгергендегі теңіздей білімдерін елдің игілігіне, келер ұрпақтың қамына жаратты! Қазір де осы неге ріс алса, қанеки!
Ананың ақ сүтіндей қадірлі тіліміз дің қадіріне әлі де болса жете алмай жүрген қандастарымыздың ортамызда ұшырасатындығы бәрімізді алаңдатады. Ұлт қамын жасауға тиіс түрлі деңгейдегі қайсыбір басшылар мен қызметкерлердің қазақ тілін айта-
4 №44 (1354) 3 – 9 қараша 2016 жыл
АНА ТІЛІ Рас, қазақ тілі республикалық заңдар мен қорғалған. Бірақ мемлекеттік тілдің өзекті мәселелері бұл заңдардың қабылдануымен шешіліп кетпегені анық. Бір сөзбен айтқанда, біз қолда бар заңдарымызды толық пайдалана алмай отырған елміз. Мұның бір себебі құқықтық сауатсыздығымызда жатса, екіншісі – осы заңдардың толық орындалуын кірпік қақпай бақылап, қадағалап, тексеріп, үнемі назарында ұстайтын арнайы бір құрылымның жоқтығынан деп білу керек. АШЫҚ АЙТУ – АРДЫҢ ІСІ ТҮЙІН:
(Басы 1-бетте) Қ алай ойлайсыздар, бұл әділетті ме? Шынтуайтына келгенде, бұл еліміздегі мемлекеттік тіл дәрежесінің қаншалықты т мен деңгейге дейін құлдырағанының айқын к рінісі. Тіл туралы жоғары екпінді с здерімізді былай ысырып қойып, мірге шынайы к збен қарауды үйренейікші. Мәселенің байы- бына барар болсақ, қоғамда мемлекеттік тілде қызмет к рсеткісі келмейтіндер әлі де к п. Кейбір сауда дүкендер желісі з қызметкерлерінен келген клиенттерге орысша сәлемдесуді талап етеді екен. Кейбір қоғамдық жерлерде қазақша тіл қатсаң, сатушы қыздар «Говорите на рус- ском», «Я вас не понимаю» деп шығады. Бұл шынайы мірден келтіріп отырған екі-үш мысалымыз ғана. йтпесе, ондай келеңсіз жайттар вокзал кассаларында, мейрамханаларда, сауда-саттық орында- рында мыңдап кездеседі. С йтіп, жеке- леген азаматтардың здеріне мемлекеттік тілде қызмет к рсетілуін талап еткендері мемлекеттің заңдарын сыйлауды әлі күнге дейін үйренбегендердің ашуын тудырып, үлкен қарсылыққа тап болуда. Ал енді еліміздің заңдарында мемлекет- тік тіл туралы не айтыл ған? Енді соған келейік. Қазақ стан Республикасының К о н с т и т у ц и я с ы н ы ң 7 - ш і б а б ы н д а :
анық к рсетілген. Ал Конституция барлық заңдардан биік тұрған еліміздегі ең жоғарғы заңдық күшке ие басты құжатымыз. « кімшілік құқық бұзушылық ту- р а л ы Қ а з а қ с т а н Р е с п у б л и к а с ы н ы ң Кодексінде (81-бап) тіл туралы заңдарды бұзғаны үшін жауаптылық қарастырылған. Мәселен, аталған Заң бабында: «Лауазым-
Сонымен қатар: «Жеке тұлғалардың тіл таңдау құқықтарын шектеу» деп аталатын 82-бапта: «Жеке тұлғалардың тіл таңдау құқықтарын шектеу тілге байланысты себеп- тер бойынша кемсіту, - лауазымды адамдарға айлық есептік к рсеткіштің бестен жиырмаға дейінгі м лшерінде айыппұл салуға әкеп соғады» делінген. Аталған Кодекстің 93- бабы да: «Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті кілді және атқарушы органдар арнаулы заңға сәйкес Қазақстан Республикасының барлық азаматтары мемлекеттік тілді еркін әрі тегін меңгеруі үшін қажетті ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық жағдайдың бәрін жасауға міндетті» екені айтылған. « Қ а з а қ с т а н Р е с п у б л и к а с ы н д а ғ ы Тілдер туралы негізгі заң актілерінде» де мемлекеттік тілді қорғайтын арнайы баптар келтірілген. Мәселен, аталған құжаттың 24-бабында: «Қазақстан Республикасының тіл туралы заңнамасының бұзылуына кінәлі мемлекеттік органдардың бірінші басшылары не жауапты хатшылары не- м е с е Қ а з а қ с т а н Р е с п у б л и к а с ы н ы ң Президенті айқындайтын зге де лауазым- ды адамдар, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта бо- л а д ы » ; 2 5 - б а п т а : « У ә к і л е т т і о р г а н Қазақстан Республикасының тіл туралы заңдарында белгіленген талаптардың бұзылуын жою туралы ұсынымдар жа- сайды, тиісті органдарға Қазақстан Республикасының тіл туралы заңдарының бұзылуына кінәлі лауазымды адамдарға тәртіптік жазалау шараларын қолдану туралы ұсыныстар енгізеді»; 25-4-бапта: «Қазақстан Республикасы тіл туралы заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылау тексеру нысанында және зге де нысандарда жүзеге асырылады»; 27-бапта: «Қазақстан Республикасының дипломатиялық кілдіктері мен Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдар ж а н ы н д а ғ ы к і л д і к т е р і н і ң қ ы з м е т і мемлекеттік тілде, қажет болған жағдай басқа да тілдерді пайдаланып жүзеге асы- рылады. Қазақстан Республикасында басқа мемлекеттер кілдерімен ткізілетін ресми қабылдаулар мен зге де шаралар басқа тілдерге аударылып, мемлекеттік тілде жүргізіледі»; 23-бапта: «Қазақстан Р е с п у б л и к а с ы н д а м е м л е к е т т і к т і л және барлық басқа тілдер мемлекеттің қорғауында болады. Мемлекеттік ор- гандар бұл тілдердің қолданылуы мен дамуына қажетті жағдай жасайды»; 4-бап- та: «Мемлекеттік тіл мемлекеттің бүкіл аумағында қоғамдық қатынастардың б а р л ы қ с а л а с ы н д а қ о л д а н ы л а т ы н мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу тілі. Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы. Үкімет, зге де мемлекеттік, жергілікті кілді және атқарушы орган- дар: Қазақстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттік тілді еркін және тегін меңгеруіне қажетті барлық ұйымдастырушылық, материалдық- техникалық жағдайларды жасауға; Қазақ диаспорасына ана тілін сақтауы және да- мытуы үшін к мек к рсетуге міндетті» деп жазылған. Қазақстан Республикасының Қыл- мыс тық Кодексіндегі 145-баптың 1-ші ТІЛ
ҚҰРУ ҚАЖЕТ ПЕ т а р м а ғ ы н д а : « А д а м н ы ң ( а з а м а т т ы ң )
делінген. М е м л е к е т т і к т і л д і ң қ ұ қ ы қ т ы қ мәртебесі, сондай-ақ ҚР Бұқаралық ақпарат құралдары туралы, ҚР Жарнама туралы, ҚР Тұтынушы құқықтарын қорғау туралы және т.б. заңдар мен нормативтік- құқықтық актілерде, Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында нақты тұжырымдалып, айқындалған. ҚР мемлекеттік қызметшілерінің әдеп кодексінде де: «Мемлекеттік қызметшілер мемлекеттік және басқа тілдерге құрметпен қарауға тиіс» екені жазылған. Иә, құрметті оқырман, зіңіз де к ріп байқап отырғаныңыздай, елімізде қазақ тілінің кең ріс алып, қанат жаюына толық мүмкіндіктер бар. Елбасы Ұлытау т ріндегі сұхбатында айтқандай: «Мемлекеттік тілдің қолданылуы, оның ркендеуі үшін мент, мәслихат депутаттары, министрлер, әкімдер және т.б. басым к пшілігі әлі күнге дейін тек орыс тілінде с йлеуге бейім бо- лып тұрады. ртүрлі дәрежедегі жиындар, басқосулар, конференциялар, сот істері мен сот отырыстары да ресми тілде тіп жатады.
Бұл бейқамдық пен бейжайлық емей немене? Мұнымызбен біз қасиетті ана тіліміздің алдында қадір таппасымыз анық. Бұл тіл саясатын гіз аяңға салып, босаңсытып жібергенімізден болып отыр. Мұндайды реттеуге облыстық, қалалық ешкімнің тіл мәселесі үшін жаманатты болғысы жоқ. Екі ортада мемлекеттік тіліміздің мүддесі зардап шегеді. Бұл «Сен салар да, мен салар, атқа жемді кім салар» дегенді еске түсіреді. Ақиқатын айтқанда қазір тіл мәселесіне сергек қарап, алды- нан шыққан сан түрлі тосқауылдармен уақытын да, қаржы-қаражатын да аямай күресіп жүрген жекелеген азаматтар ғана болып отыр. Миллионнан астам тұрғыны бар Ал- маты қаласында соңғы үш жыл ішінде «Тіл туралы» заңды бұзушылыққа қатысты
Мәселен, Литва елі Тәуелсіздігін жа- рия лаған соң, 1992 жылы литва тілін мемлекеттік тіл деп жариялап, «Тіл ту- ралы» Заң қабылдады. Содан кейін бұл елде мір сүріп жатқан әрбір азамат мемлекеттік тілді білуі тиіс деген талап заң жүзінде бәріне бірдей қойылды. Ал заңның орындалуын тіл инспекциясы жүзеге асырды. Айта кетейік, Литвадағы Тіл инспекциясы тілдің сауатты жазы- луына, сауатты айтылуына ерекше мән беріп, қадағалау жұмыстарын жүргізіп, к шелердегі жарнамалардың мемлекеттік тілге нұқсан келтірмей жазылуын мұқият назарда ұстайды. Тіпті театрларға ба- р ы п а к т е р л е р д і ң д ұ р ы с с й л е у і н е , телеарналардағы тіл тазалығына ерекше мән береді. К теріліп отырған тақырыбымызға о р а й Х а л ы қ а р а л ы қ « Қ а з а қ т і л і » қоғамының вице-президенті Ғарифолла нестің пікірін білген едік. Ол ең әуелі Парламент қазақша с йлеп, қазақ тілінде заң қабылдауы керектігін айтты. «Бүгінгі заманда барлық құжаттар орысша дайын- далып, қазақша аударылады. Сондықтан Тіл инспекциясы не полициясы сынды құрылымның қажеттігі жоқ. «Мемлекеттік тіл» туралы Заң қабылдауымыз қажет. Шетелдік атауларға қатысты да ешқандай заң жоқ. Мұндай атауларға шектеу қою сынды шаралар қабылдамасақ, елімізді мұхиттың арғы жағындағы елден айы- ру мүмкін болмай қалуы ғажап емес» деді. Иә, келісеміз. Заң керек. Бірақ сол Заңның да орындалуын батыл да жүйелі талап ететін Тіл инспекциясы сияқты органның керегі анық. йткені талап болған жерде ғана заң да толыққанды жұмыс істейтінін ұмытпайық. йтпесе, к ңілге қонымды нәтиже шықпайды. Ф илология ғылымының докто- ры Шерубай Құрманбайұлы ел аумағында тіл саясатын пәрменді жүргізудің біртұтас әрі күшті жүйесі құрылмағанын айтады. «Тіл басқармалары прокуратурамен бірлесіп қана негізінен орталық мемлекеттік ор- гандар мен жергілікті басқару органда- рын ғана тексере алады. Тексеруден тыс қалатын салалар те к п. Мәселен, банк жүйесі, ұлттық компаниялар, жекеменшік сектор және т.б. Ал тексеру барысында анықталған кемшіліктер ұсыныс түрінде беріледі. Сол к п ұсыныстар негізінде мемлекеттік тіл қолданысына қатысты жауапқа тартылған жағдайлар те сирек, тіпті жоқтың қасы десе болады. Осындай жағдайдан кейін қоғамда мемлекеттік тілге деген қажеттілік қалай туындайды?» дейді ғалым. Ш.Құрманбайұлының пікірінше, «Тіл туралы» заңның 24-бабында тіл ж ніндегі құқықбұзушылықтарға қатысты жауаптылықтар мен қолданылатын шаралар нақты к рсетілмеген. «Тіл заңының» 4-бабында «Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы бо- лып табылатын мемлекеттiк тiлдi меңгеру - Қазақстан Республикасының әрбiр азаматының парызы» деп жазылғанымен, республика азаматтарының бұл парызды теуге асығатын түрлері жоқ. Сондықтан бізге алдымен мемлекеттік тіл туралы жаңа заң қабылдап, «мемлекеттiк тiлдi меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбiр азаматының міндеті» екенін және сол заңда тілдік құқықбұзушылықтарға қатысты жауапкершіліктерді нақты атап к рсететін уақыт жетті. Сонда ғана уәкілетті орган немесе тіл инспекциясы соған сәйкес нақты талаптар қойып, заңды да пәрменді қызмет атқара алады» деді. Павлодар қаласындағы белгілі тіл жанашыры Руза Бейсенбайтегін әңгімеге тартқанымызда «Тіл туралы» Заңның күнделікті мірде жиі бұзылатынын, дүкендерге кіргенде қазақша жауап бер- мей, тұтынушылар құқығын бұзатын сатушылардың бар екенін к ріп жүрміз дейді. – Мен тауарды қазақша сұрасам, «Го- ворите по русски» деп тұрып алады. Конс- титуцияны к рсетсем, орыс тілі – ресми тіл деген уәжді айтып, з қызметтеріне шаң жуытпайды. Кезінде «Тіл туралы» Заңның бұзылуына қатысты к птеген мекемелермен соттасқанымда ешқандай атқарушы билік тарапынан қолдау тап- падым. Тілдерді дамыту басқармасы «бұл жеке адамның ісі» деп, тіпті мән берген жоқ. Ал биыл мен қоғамдық к ліктерде «жол жүру ақысын т леңіз» деген анықтаманы жазу үшін күресіп келемін. «Нұр Отан» партиясына да, қала әкіміне де барып бұл мәселені к тердім. кінішке орай, нәтиже болған жоқ» дейді тіл жанашыры. Ол з с зінде газетіміздің Тіл инспекциясын құру ж ніндегі баста- масын толық қолдайтынын жеткізді. Ай- туынша, тілбұзарлармен күресудің бұдан басқа жолы жоқ. барлық жағдай жасалды. Конституцияға «Мемлекеттік тіл – қазақ тілі» деп тайға таңба басқандай етіп жазылды. Ешкімге қазақ тілінде с йлеме деп кедергі жасап отырған бір адам жоқ. зіміз қазақша с йлеуіміз керек. Қандай мінбеден қазақша с йлесең де, ешкім «тәйт, былай тұр» деп айтпайды. Қанша адам отырса да, соларға арналған аудармасын беріп, қазақ тілінде с йлеуге болады. Біз тілімізді құрметтей білуіміз керек. Тілді қолданып, батыл с йлеуіміз керек». Рас, қазақ тілі республикалық заңдар- м е н қ о р ғ а л ғ а н . Б і р а қ м е м л е к е т т і к тілдің зекті мәселелері бұл заңдардың қ а б ы л д а н у ы м е н ш е ш і л і п к е т п е г е н і анық. Бір с збен айтқанда, біз қолда бар заңдарымызды толық пайдалана алмай отырған елміз. Мұның бір себебі құқықтық сауатсыздығымызда жатса, екіншісі – осы заңдардың толық орындалуын кірпік қақпай бақылап, қадағалап, тексеріп, үнемі назарында ұстайтын арнайы бір құрылымның жоқтығынан деп білу керек. Г азетіміздің ткен 43-ші санында филология ғылымының док- торы Қыздархан Рысбергеннің «Тасада қалған т л атау» атты мақаласы жарық к рді. Бұл мақаласында автор елімізде ндірілетін азық-түлік тауарла- рына к бінесе орыс тіліндегі атаулардың берілетінін айтып қынжылады. «Ұлттық атауларымыз қайда?» деген мәселе к тереді және мұнысы те орынды. Дербес сая- саты бар Тәуелсіз ел болғанымызға 25 жыл тсе де, ономастикалық атаулар, оның ішінде тауар атаулары, сауда-саттық орындары, дүкендер мен супермаркет- тер, к ше, ғимарат, құрылыс және т.б. к птеген нысандардың атаулары орыс- ша, ағылшынша, қала берді қытайша, арабша, түрікше, французша, корейше, парысша, т.б. тілдерде жазылуы зінің мемлекеттік тілі бар елдің басты заңдарын сыйламаушылық болып табылады. ркім ойына келген атауды қоя бер- се, елдігіміз қайда қалады? Орын алған кемшіліктер о баста неге анықталып, дер кезінде түзетілмейді. Тіл инспекциясының керек екенін осындай фактілерден кейін дәлелдеп жатудың зі артық. Жол жүру билеттерінің, әртүрлі сауда, қызмет к рсету орындарындағы түбіртектер неліктен мемлекеттік тілде жазылмайды? Бұдан сорақысы әуе билеттерінің де тек ағылшын тілінде ғана жазылуы. Қазақ тілі қайда? Мемлекеттік мекемелердегі кейбір мемлекеттік қызметшілер, Парла- Тіл басқармаларының пәрмені жетпейді. С е б е б і б ұ л қ ұ р ы л ы м д а р ж е р г і л і к т і әкімдіктер құрамында болғандықтан әкімдерінің айтқанынан шыға алмайды. Аты дардай тіл басқармалары здерінен құқығын қорғауды сұрай келген жекелеген азаматтарға жақтасып та шыға алмайды. Олай етсе, әкімдіктен тоқпақ жейді. Оны айтасыз, кейбір ңірлерде тіл б а с қ а р м а л а р ы з м ә р т е б е л е р і н е н айырылып жатыр. Бұдан былай олар мәдениет, ішкі саясат басқармаларының құрамында. Демек, қызмет аялары тіпті шектеліп қалды деген с з. Не себепті екені белгісіз жергілікті әкім-қаралар (бәлкім, қаражатты үнемдейміз деген желеумен шығар) тіл басқармаларына шүйлігуде. Сонда аяғын әлтек-тәлтек басып келе жатқан мемлекеттік тілімізден қаражаттың маңызды болғаны ма? Қалалық, аудандық тіл б лімдері де осындай. Олар да з әкімдеріне бағынышты. Ал сол ңір мен ауданды басқарып отырған әкім тілге жанашыр болмаса, ондай құрылымдық згерістерді оп-оңай жасай салады. Ешкіммен санаспайды. Сонда мемлекеттік тілдің тағдырымен бұлайша ойнауға оларға кім рұқсат берді? Ал мұндай бей-берекетсіз ұйымдастырылған шаруадан қандай нәтиже күтуге болады? лде «ақай жоқ, тоқай жоқ» тіл басқармаларын жойып жіберу әкімдердің жеке құзыретіндегі ша- руа ма еді? Бұл орайда құзырлы мекемелер, билік орындары қайда қарап отыр деген заңды сауал туындайды? Ал енді Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігіне қарасты Тіл комитетінің қызметіне келетін болсақ, бұл құрылымның да құзыретін күшейту кезек күттірмейтін мәселе. йткені мемлекеттік тіл саясатындағы үлкен шаруалар осы құрылымның иы- ғында. Бұл солай болуы да тиіс. Басқа жол жоқ. Демек, тіл комитетінің құзыретін заңдық тұрғыдан күшейтудің мәселелерін қарастыруымыз керек. Сонымен бізде Тіл комитеті, Тіл бас- қармасы, халықаралық «Қазақ тілі» қоғамы бар. Ал бірақ нақты іске келгенде бұлардың біреуі де з пәрменділігін к рсете алмай отыр. Мәселен, Қазақстан азаматтарының тіл мәселесінде құқықтары бұзылса, қазақ тілі түрлі салада шетқақпай к рсе, әртүрлі мекемелер тарапынан заң бұзушылықтарға к пе-к рінеу жол беріліп, жарнама, тіл аясының қолданысы жетім қыздың күйін кешіп жатса, ешбіреуі бұл мәселеге ба- тыл араласып, т бе к рсетпейді. йткені бірде-бір азаматтық және қылмыстық істер қаралмаған екен. Бұл туралы Алматы қалалық сотының т рағасы А.Ештайдың редакциямызға ресми түрде жіберген жауап хатында айтылған. А.Ештай зінің жауап хатында: «Сіздің 2016 жылғы 17
жүктеу/скачать 16,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|