Бүгінгі санда: Еділдің бойына қонған ел
жүктеу/скачать 16,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Ұлбосын ИСАБЕК Талғар ауданы Панфилов ауылы
АНА ТІЛІ 9 №44 (1354) 3 – 9 қараша 2016 жыл
ЖЫРАҚТА ТҮТІН ТҮТЕТКЕН азақстанның батыс өңіріндегі ежелден ауылы аралас, қойы қоралас жатқан Ресейдің Астрахан облысында бұл күнде дәл емес есеп- терге қарағанда 200 мыңнан астам қазақ тұрады. Керек десеңіз, Қазақстанмен іргелес, көрші жатқан Құмөзек, Володар, Красный Яр, Харабайлы, Икрян аудандарында бірыңғай қазақтар тұратын да ауыл- дар бар. Қандастардың өзге жұртта ұлт ретінде басын қосатын бір-ақ қоғамдық ұйым бар. Ол өңірде 1990 жылы құрылған «Жолдастық» атты қазақтардың тіл және мәдениет қоғамы. Алғашында қоғам Ни- кита Сейітұлы Ысқақов сынды ұлтжанды азаматтардың бастамасы, Басқұншақта қазақтар арасында өскен Астрахан облысының губернато- ры, марқұм Анатолий Петрович Гужбиннің қолдауымен қолға алынып, әр ауданда қоғамның филиалдары ашылды. Тіл, діл бағытындағы ұлттық құндылықтарды қайта жандандыру, өсіруде көп жұмыстар жүргізді. Ал сол үрдіс бұл күнде қалай жал ға суда? Біз бұл сұраққа жауап алу үшін Астрахан өңіріне жол тарттық. Өкініш ке орай, қоғам төрағасы, Икрян ауданы әкімшілік басшысы Нұрлан Маянұлы Кандыковты өңірде өтетін сайлау науқанына орай жұмыс орнынан таба алмай, оның орынбасары, өзімізге бұрыннан таныс Өмірзақ Қабылұлы БЕКМҰҚАНОВҚА жолықтық, кеңінен әңгімелестік. Й е м е н д е г і к т е р і л і с ш і хусит тер Меккеге қарай бал- лис ти ка лық зымыранын ұшыр ды. Б і р а қ С а у д А р а б и я с ы бастаған коалицияның әскери әуе күштері ұшып бара жатқан жерінен атып түсірді. Артын- ша Сауд Арабиясы жағынан Йеменге қарай оқ атылды. Хуситтер зымыран ұшырғанын мойындады. Бірақ олардың к здеген нысаны Мекке емес, король Абдул-Азиз атындағы әуежай болыпты. ЗАМАНДАС
Ж Ж аһанның жүрек лүпілі аһанның жүрек лүпілі Ж Ж
аһанның жүрек лүпілі БАӘ
Әуежайға оқ атпақ болыпты Шанхайда биікке жү гіруден жарыс тті. Дәстүрлі до даға әлемнің әр түкпірі нен мыңнан астам желаяқ қатысты. Сайыс шарты бойын ша, спортшылар 1460 бас палдақты басып тіп, мә реге жедел жетуі керек. Сон дық тан бұл аузымен құс тіс теген жүйріктер үшін де қиынға соқты. Сондай тә- жірибелі спортшы Чжон Сичи «бір қадам да артқа шегінбеу» қағидасын ұстанып, табандылық та нытқанын айтады. «Жиырмасыншы қабатқа жүгіріп жеткенімде, басым айналып кетті. Бірақ тоқтауға болмайды. Себебі сәл кідірсең т менге түскің келіп, мәреге жете алмай қаласың» дейді ол. ШЫҢ ЕЛІ
Талпынған жетер мұратқа Жапондық диджей Рико Тароның әні Гиннестің рекордтар кітабына енгізілді. Бұл ән АҚШ-тағы ән байқауында бұрын-соңды орындалған ең қысқа компо- зиция ретінде тіркелген. Небәрі 45 секундтық туынды о баста 77 орынға тұрақтаған екен. Ал қысқалық жағынан осыған дейінгі рекорд АҚШ-тан шыққан The Womenfolk тобына тиесілі болған. 1964 жылы Billboard хит-шеруінде бұл топтың Little Boxes әні шырқалды. Шығарманың ұзақтығы 1 минут 2 секунд еді. Ал 53 жастағы жапондық диджей Рико Тароға Гиннес рекордтар кітабының жүлдесі То- киода ткен баспас з конференциясында табыс етілді. АЗИЯ
Ең қысқа туынды «Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары Қазақстан Республи- касы Жоғарғы Сотының Т рағасы Қайрат бдіразақұлы Мәмиге әпкесі
қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к ңіл айтады. «Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары Серіктестіктің менеджері Қанат Қуанышевқа атасы Зыпаш ТАУТЕЕВТІҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к ңіл айтады. «Қазақ газеттері» ЖШС және Серіктестікке қарасты басылымдардың еңбек ұжымдары Қазақстан Республи- касы Парламенті Мәжілісінің депутаты Сергей Александрович ДЬЯЧЕНКОНЫҢ қайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен ту- ған-туыстарына қайғыларына ортақтасып, к ңіл айтады. ҚазМУ-дың журналистика факультетінің 1979 жылғы түлектері Халықаралық «Қа зақ тілі» қоғамдық бірлестігі Атырау облыстық фи лиа лы ның т рағасы, «Тіл жанашы- ры» құрмет белгісінің ие гері, ҚР Мәдениет қайраткері білхан Т леуішовке зайыбы Ләззат ОРАЛБАЙҚЫЗЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, к ңіл айтады. Кітаппен бірге – кемел келешекке Кітаппен бірге – кемел келешекке
Елдің ділет министрлігі т а р а т қ а н м ә л і м е т б о й ы н - ша, қазір қапаста қамалып отырғандардың 10 пайыз- дан астамы қариялар екен. Тіпті олар түрмеге түсу үшін қылмысты қасақана жасайды екен. Себебі еңбекпен түзеу мекемесі басында баспа- насы жоқ зейнеткерлердің бас сауғалап, күнелтетін бірден-бір мекеніне айналған. Кесімді жазасын теп шыққаннан кейін де шау тартқандар түрмеге қайта түсетін к рінеді. Темір торға тоғытылған оларға қағаз пакеттер мен конверттерді желімдеу сияқты жеңіл- желпі жұмыстар жүктеледі. Есесіне қариялар жылына 2 рет дәрігерлік тегін тексерістен теді. Оңтүстік Корея үкіметі қазір қарттарға арнап, жеке түрме жабдықтауды жоспарлап отыр. Жалпы бұл елде зейнетақы к лемі 300 доллардан аспайды.
Шыңға 21 күнде рмелеп шыққан Валерийдің 8 шақырымдай жерден т мен қарай секіруі небәрі 90 секундқа созылды. Альпинист жаңа жеңісін зінің досы, Перу тауында қаза тапқан Александр Ручкинге арнағанын айтады. Бұған дейінгі рекордта Валерийге тиесілі. Ол оны үш жыл бұрын Эверест тауында жасаған. ДӨҢГЕЛЕНГЕН ДҮНИЕ ЕСТІМЕГЕН ЕЛДЕ КӨП
ШАРА
– «Жолдастыққа» қалай келдіңіз? – Мен отыз жеті жыл сауда саласында, он жыл туризмде істедім. Бір қарағанда бәрі де халыққа қызмет к рсету. кем менің құлағыма «Не істесең де елге, халыққа пай- дам тисін деп істе. Адамдардан алған алғыс абыройға б лейді» дегенді құйды. Уақыт те анам «Халыққа қызмет к рсетіп келе жатырсың ғой. Жанбасың жерге тигенше сол халықтан айырылма. К ппен к рген ұлы той, б лінгенді б рі жейді» деуші еді. ткен ғасырдың тоқсаныншы жылда- ры облыста «Жолдастық» қоғамы ашыл- ды. Оның негізгі мақсаты – ңірде туған тіліміздің рісін кеңейту, ұмытылып бара жатқан салт-дәстүр, мәдениетімізді жаңғырту болғандықтан оған зім де белсене арала- суым керек деп ойладым. Ол үшін маған ешкімнің соқыр тиын т лемейтінін, тіпті «Жолдастыққа» да бюджеттен қаражат қаралмайтындығын жақсы білдім. Бірақ қол ұшын беруім керек және оған згелерді де тартқан дұрыс деп ойладым. Бәрінен бұрын қазағым деген халқым аман болсын. уелгі жұмысым «Жолдастық» қоға мы - ның аудандық филиалында кеңес мүшесі, тексеру комиссиясында болдым. Уақыт те аудан басшылығы т раға зге адам болса да жауапкершілікті к біне одан емес менен сұрап, соған сай к бірек жұмыстануыма тура келді.
– ңгімені з ауданымнан бастайын. Алдымен ауданның әр қазағы, қажет болса, әр тұрғыны «Жолдастық» қоғамы әу баста қандай мақсатта құрылды, кімге қызмет етеді және олар қандай қызмет екенін білуі керек. Ол үшін ауыл- ауылды аралап, адам- дармен кездесіп, қазақ болсаң, ана тіліңді ұмытпа, мәдениетіңді, ежелгі салт-дәстүріңді сақта, арыңды таптатпа, намысты бол. зге елдің аспаны астында жүрсің, қандасыңа қайырымдылықты ұмытпа. Мүмкіндігің жетсе, жұмысқа орналас-тыр, үйрет, абы- ройын асыр. Қариясына сәлем бер, баласын бауырыңа тарт дегенді ұғындырдық. С йтіп, ауданның 11 ауылында «Жолдастықтың» бастауыш ұйымын құрдық. Ісіміздің алға басуына менің осы ңірде түрлі басшылық жұмыстарда және әр кезеңде аудандық к е ң е с к е д е п у т а т ( ә л і д е д е п у т а т п ы н ) болғандығым к мекке келді. Қай ортада да с зім тіп, қандастарымды қатарыма тарта білдім. Біздің бұл ісімізге қарсылықтар да болмай қалған жоқ. Кейбіреулер, тіпті орындығы мықты басшылықтағылардың зі Қ Қ «қазақтар неге здерінің қай елде мір сүріп жатқандықтарын білмейді, үй ішінен үй тігіп отырғандары несі? Қаражатты қайдан алып отыр, бәріне бақылау орнату керек» деген әңгімелер таратты. Біз оларға «Саясатта ісіміз жоқ. Б лінуден де аулақпыз. Бар-жо ғы ұлт тық құндылықтарымызды жойып алмау әрекеті. зге этностардың не гелі дәстүрлерін үйренейік, з негемізді згелерге үйретейік, жас та рымыз жайдақтанбасын, жасамыс тар жалғызсырамасын, бәріміз бірлесе жұмыс істейік» дегенді айттық. Іні-қарындастарымызды ортаға алдық. Үйленсе, келінге сырға салып, бетін аштық. Тәтті шайын ішіп, бесік тойын тойладық. Ұлын сүндетке отырғызып, қызын үкіледік. Үлкендерін т рге отырғызып, бата алдық. Ұлттық мерекелерді атап тіп, айт шалдық. Наурыз тойын ауыл болып тойладық. р ауылда «Жолдастық» арнаулы орнын ашып, оған кез келген қазақтың қалаған уақытында бас сұғып, сырласар ортаға айна- луына күш салдық. Не болмаса қарапайым мысал, ауданның түрлі елді мекенінде тұратын бір қандасымыз жұмыс бабымен аудан орталығына келді дейік. Бірақ, түске дейін шаруасы бітпей қалды. Не істеуі керек? Сондайда ол «Жолдастық» орналасқан үйге бас сұғып, ондағы қызметкерлер дайындаған күрең шайын құшырлана ішіп, әңгіме-дүкен құрады. Қазақша газет-журналдармен та- нысып, кітаптар оқиды. Бейнетаспалардан ән-күй, «Отау ТВ» арқылы Қазақстанның Басқосу кітапхана меңгерушісі Сағын Иманбаеваның құттықтау с зімен ашылып, жақында ғана « нер» баспасынан шыққан, Қа- зақстан Республикасы Тәуелсіз- ді гінің 25 жылдық мерейтойына арналған Насиха Кенжинаның «Мойнақ ГЭС-і – Қазақстанның інжу-маржаны» атты жаңа кіта бы- ның тұсаукесерімен басталды. Мәдени шараға « нер» бас- па сының директоры шірбек К пішев, «Тургусун-1» ЖШС-нің бас директоры, Мойнақ ГЭС-і жо басының басшысы Қалаубек Есен бекұлы, «Алматы Жарық компаниясы» АҚ президентінің кеңесшісі Есберген бітайұлы, Қазақстандағы Халықаралық су шаруашылығы мен энергетика корпорациясы бас директорының орынбасары Чянь Фудзинь, т.б. арнайы келіп, з ойларын ортаға салып, жүрекжарды лебіздерімен б лісті. « Т ә у е л с і з д і к қ ұ р д а с т а р ы » атты келесі б лімді ҚР Мәдениет қайраткері, айтыскер ақын Серік Қалиев жүргізді. Еліміздің тәуел- сіз дігімен құрдас 25 жастағы, бүгінде әр салада қызмет атқарып жүрген жастар Серік ақынның сан қилы сұрақтарына жауап беріп, здерін толғандырып жүрген зекті мәселелер ж нінде сыр-сұхбат құрды. Жас дарындар, қылқалам шеберлері Алишер Жүргенов, Дулат Үсенбаев суретшілік нердің қыр-сырларымен б лісті. А р у А л м а т ы н ы ң ш е ж і р е л і м ы ң ж ы л д ы қ т а р и х ы н а н с ы р ш е р т е т і н « А л м а т ы – Т ә у е л с і з Қа зақстанның мерейі» атты вирту- алды к рме к пшіліктің назарына ұсынылды.«Мың жылдық шаһар Алматым, Дәуірлер к шін бастаған», «Алматы – тәуелсіздіктің алтын бесігі», «Сәулеті сәуле шашқан – ару қала», «Руханият ордасы, Мәдениет арнасы», «Алатаудың түлегіндей, Алматының жүрегіндей – Алмалы» атты бірнеше б лімді қамтыған аталмыш к рмеде к неден күмбірі жетіп, ғасырлардың үнін шерткен алып шаһарымыздың ткені мен бүгінгі керемет келбетіне шолу жа- салды. К і т а п х а н а қ ы з м е т к е р л е р і мен кеш қонақтары кәсіби білік- т і л і к т і а р т т ы р а т ы н « Б і л і м п а з оқыр ман» атты шеберлік дәріске қ а т ы с ы п , з н е р л е р і н о р т а ғ а салды. ҚР білім беру ісінің үздігі Сафура Сәлімбайқызы кітапхана қызметкерлерін 2 топқа б ліп, қатысушыларға арнайы тапсырмалар беріп, кітапхана қызметкерлерінің кәсіби шеберліктерін, тапқырлықта- рын бағалады. Кеш қонақтары отандық кітап хана қызметімен, жаңа техно логиялармен жете та- нысып, мамандардың біліктілігін к теруге үлес қосып, зара тәжірибе а л м а с у ғ а ж о л а ш қ а н о с ы н д а й жиындардың легі үзілмесін деген ізгі ниеттерін білдірді. Адам жанын адамгершілік пен ізгілік қасиеттерге жетелеп, эстетикалық сұлулыққа үндейтін кітап пен оқырмандардың сұранысын қанағаттандыратын, еліміздің рухани-мәдени міріне сүбелі үлес қосып келе жатқан кітапхананың мәртебесі әрқашан биік болғай. Аяжан ТІЛЕУБЕРГЕН қалаған облысының жаңалықтарын тыңдай алады. Сайып келгенде, бұндай дәстүр тек Құм зекте емес, Астрахан қаласындағы облыстық ұйымда да жүзеге асуда. Құм зек ауданындағы кеңсемізде журна- лист отыр. Ол бастауыш ұйымда атқарылған жұмыстың бәрін қағазға түсіріп, қордың тарихын қалыптастырады, қажет болса, БАҚ-қа береді, арнаулы кітап дайындай- ды. Аудан тарихы, айтулы адамдар жайлы бірнеше жинақ шығарылды. Бір қарағанда, бұл Астрахан қазақтарының лмес тарихы, келешекке қалар қайырлы мұрасы. Т о қ с а н ы н ш ы ж ы л д а р д ы ң б а с ы н д а облыстың 92 мектебінде қазақ тілін жүргізу қолға алынған. Ресей үкіметі ткен жылдан бастап, ондай ұлттық тілдерді мектептер- де шектеу тәртібін енгізді. Соған сай қазір облыстың тек 27 мектебінде ғана қазақ тілі түрлі деңгейде ғана жүргізіледі. Ал балабақша, мәдениет ошақтарындағы жұмыстар тым әлсіз, баяу жүреді. йткені бұрындары білім, мәдениет министрліктері (Ресейде облыстық басқармалар министрліктер деп аталады) жекелеген этностық шараларға әжептәуір қаражат б летін. Қазірде оның жолы тіптен тарылды. – ңгімені біз тек Құм зек ауданы емес, жалпы Астрахан ңіріне қарай аударып келеміз. Ендеше, «Жолдастық» қоғамының бүгінгі іс- қимылында айта қаларлықтай оң згеріс бар ма? йткені сіз аудан үшін байырғы басшы болғанмен облыста жаңа адамсыз ғой. – ткен жылы қоғам басшылығы тұтастай жаңарды, оның дені жастар. Бұл жолы қоғам т рағасы болып жасы отыздан енді ғана асқан жігерлі жас Нұрлан Кандыков сайланды. Жастар жаңалыққа құштар. Біраз згерістер бар, ол қуантады. Алдымен Астрахан қазақтары үшін негізгі проблема тіл болса, мұнда биыл- дың зінде тілге арналып: қазақ тілі пәні мұғалімдерінің оқу-тәрбие ісіне арналған семинары; Оқушылардың қазақ тілінен облыстық олимпиадасы; Мектеп оқушылары арасында Абай, Жамбыл оқулары; Концерт жүргізушілер мен асабалар тілі тақырыбында семинар-кеңес ұйымдастырылды. ңірде қазақ тілінің дамуына айтар- лықтай ықпалы бар құрал – алғашқы санының шыға бастағанына биыл 25 жыл толған «Ақарна» газеті. Ол қазақ және орыс тілдерінде шығады. уелгіде таза қазақ тілінде шығатын газет қаражат қиындығына орай сапасы т мендеп, таралымы да азайған еді. Биыл газетте де басшылық згерді. Мүмкіндік жақсарды. Басылым айдарлары жаңартылып, материалдардың мазмұнына мән берілді. ткен жылы облыста бірінші рет ңірде тұратын қазақтардың «Жолдас- той» деп аталатын мерекелік шарасы тіп, онда еңбектің барлық саласында жақсы нәтижелерге қол жеткізген озаттар, еңбек ардагерлері (қариялар), оқуда озат студенттер марапатталды. Аталған шараға алты мыңдай қандастарымыз қатысып, соңында ат жарыс, атан жарыс, спорттың басқа да түрлерінен, нер саласы бойынша сайысқа түсті. – « Ж о л д а с т ы қ т ы ң » о б л ы с т а ғ ы з г е этностық мәдени бірлестіктермен байланысы қандай? – Облыста 17 этно мәдени бірлестік бар. Бәрімен ұдайы байланыстамыз. Олар біздерде тіп жатқан келелі шараларға қатысып, Наурыз тойын бірлесіп ткізіп жатамыз. Бәрі де біздің қонақжайлығымызға ерекше таң қалады. Сондай-ақ біз тарихи отанымыз – Қазақстанмен де тығыз байла- ныстамыз. Оларда тіп жатқан шараларға да бой к рсетіп, нер додаларында бәйге т рінен де к рінген сәттеріміз бар. Атырауда ткен 1000 адамдық домбыра оркестрі құрамында Алтынжардағы Құрманғазы атындағы мәдени орталықтың оркестрі де нер к рсетті. «Жолдастықтың» Құм зектегі филиалы жанындағы «Ажар» дуэті Ақт бе қаласында ткен нер сайысында бірінші орынды иеленсе, жақында Қырымда ткен халықаралық іргелі сайыста тағы да шеберлік биігінен к рініп, алғашқы орынмен оралды. Астрахан Ресей бойынша қазағы к п облыс. Соған сай нерлі жастарымыз да жетерлік. Оған негіз де жоқ емес. Кешегі қ а з а қ т ы ң т к п е к ү й н е р і н і ң ж а р ы қ жұлдыздары – Құрманғазы мен Дина, Ерғали (Есжанов) мен Сейтектердің біраз мірі осы ңірде тті. Шора Үмбетәлиев, Люция Т лешева, Амангелді Тәжібаевтар да осы топырақта туып- сті. Саңлақтардың ізбасарлары сіп келеді. – ңгімеңізге рақмет! тепберген ЛІМГЕРЕЕВ, Дүниежүзі қазақтары қауымдастығы Атырау филиалының басшысы Еділдің
Еділдің бойына қонған ел бойына қонған ел 10 №44 (1354) 3 – 9 қараша 2016 жыл
АНА ТІЛІ ОЙТОЛҒАМ ТАЛДЫБҰЛАҚТАН ТАЛДЫБҰЛАҚТАН ұшқан тастүлек ұшқан тастүлек Мөлдір бұлақтай кəусар жырларымен жүректерге ұялаған көрнекті Мөлдір бұлақтай кəусар жырларымен жүректерге ұялаған көрнекті ақын Қастек Баянбай шығармашылығы хақында ақын Қастек Баянбай шығармашылығы хақында атанған ақын ағаның маңдайы ерекше жарқырап к рінсе керек. Бұл ойымызды әр жылдары республикалық газет-журналдарда жарық к рген қаламдас әріптестердің к рнекті ақын Қастек Баянбай хақында шертілген сыр-лебіздері толықтыра түсетіні даусыз. Балалар әдебиетінің сарда- ры Мұзафар лімбаев «Қаламын қадірлеуге мәттахам Қастектің ойлары рнекті, с здері тұщымды. Үлкен-кішіні бірдей баурап алады. С з қадірін жетік түсінеді. Тілінің м лдірлігі ерекше ұнайды» деп қуана жазады. Сондай-ақ, Қадыр Мырзалиев, Сұлтан Қалиұлы, Шәкен Күмісбаев, ли Ысқабай, т.б. с з танитын қаламгерлер жылы пікірлер айтқан... Б ірде шаттандырып, бірде үрейлендіріп, е н д і б і р д е і ш е к - с і л е ң д і қ а т ы р ы п күлдіретін ертегілердің кейіпкері әрқилы қылықтарымен есте қалады. Сырқатына шипа іздеп орман кезген кірпі, араны ашылған қомағай қасқыр мен жалмауыз ала жайынның бастан кешкендері, алты құлаш акула мен оның қамқоршысы жарты құлаш аққайраңның достығы, жұмыртқа ұрлап күн к рген әккі тышқандардың әрекеттері балалар к ңілінде ұзақ сақталып қалатын қызықты да тұщымды туынды- лар. Олардан ұзақ үзінділер келтірмей, ақынның жаңылтпаштары мен жұмбақтарының екі-үшеуін назарларыңызға ұсынғанды ж н к рдім: Араның тісі қыши ма? Баланың қолы қыши ма? Ара тісі қышымаса, Балаларды шағар ма. Бала қолы қышымаса, Ойыншығын шағар ма. * * *
Кетпеннің басын басса, Тиеді сабы басқа. Ал егер сабын басса, Тие ме басы басқа? * * * Шыңдары шырқау К шіп жүр бір тау.
(Түйе.) Б лменің к зі, К рмейді зі.
(Терезе.) Сақталады алты ай жаз, Сандығымда сары аяз.
(Тоңазытқыш.) Қ а з а қ с т а н Ж а з у ш ы л а р о д а ғ ы н ы ң І.Жансүгіров атындағы сыйлығының иегері, отызға тарта кітаптың авторы Қастек Баянбайдың шығармашылық әлеміне тереңірек зер салған әркім-ақ, оның кең тынысты лирик екеніне к з жеткізері с зсіз. Дәуір демін, уақыт үнін, тіршілік тынысын зек еткен ршіл леңдері мен тереңнен толғаған тебіреністері қилы-қилы күй кешкізеді. Тым әріге бармай-ақ ақынның соңғы жылдар бедерінде жазған «Балқыған мыс табақтай тамыз айы», «Бауыржанның сәйгүліктері», «Біз қартайдық» тақылеттес топтамалары тегеурінді қаламгердің әлі де бәз-баяғы тұғырынан дабылды үн қататынын анық естір еді. Осыдан ондаған жыл бұрын қылпылдаған қылыш жасында жүрек лүпілін т мендегіше жеткізген: Талай рет жаншылып денем менің, лі есімде құлдырап ж нелгенім. мірдегі ең қатты құлағаным – Пенделікке дейін мен т мендедім. Қайта тұрдым, Шашылып жоғалмадым, Қолтығымнан демеді мені арманым. мірдегі ең биік шырқағаным – Адамдыққа дейін мен жоғарыладым. Лапылдаған алау жырдың жалын лебі ақын жанын мазаландырады, тебіреніске түсіреді: Сүйе алмасам ештеңені, ешкімді, Жүрегімнің онда соқпай қалғаны. Бәрі-бәрі есте. Санада таңбаланған жақсы жыр жылдардың қанатына ілесіп, келешекке самғап бара жатқандай. Ой тұңғиығына сүңгіген, сұлу с здің маржан мәйегін терген ақынның байсал шағындағы қанат қағысы да серпінді: Шашымыз боз, Бірақ әлі балаңбыз, Айналаға іңкәр к збен қараймыз. Айлы кешті аппақ сүтке теңесек, Сары күзді сары алтынға балаймыз. Жыр әлдилеген ояу жүрек жақсылықты дәріптегіш. мірде, қоғамда ұшырасып жататын оғаш әрекеттерді әшкерелейді. Бетің бар, жүзің бар деместен қасқайып қарап тұрып отты леңімен қанын сорғалата тілгілейді. Заман ыңғайына қарай құбылып, уақыт ығына орай жығылар түлкібұлаңдар мен жағымпаз жылпостарды, тіріктің сорпасын сапырған секшілер мен уәдесінен безген екіжүзділерді, еңбексіз тапқан арам пұлдарының бағасын аспандатып бағалап жүрген екі асар алаяқтардың мағынасыз істеріне к зжұмбайлық жасай алмайды. Еріксіз қаламға жүгінеді. Кешегі кеңестік пиғылмен сусындаған, атақ-даңқ үшін абыройы мен адамдығын сатып түрлі жылтырақ пен марапат куәлік қағазын жинаған, пасық пысықтықпен біреудің еншілі үлесін аузынан жырып, тартып алып омырауына қадағандардың қылықтарын лтіре сынайды. Қайтсін, ақында ақиқат с зден басқа қару жоқ қой. Т мендегі жыр жолдарын бірігіп оқиықшы: Күнде білек сыбанып, Күресумен тті мір. Қалта толы куәлік, Кеуде толы к к темір. Қағаз қалды бұрқырап, Терідей ит сүйреткен. К п темірден жылтырақ, Қайырлы екен бір кетпен. мірдің ащы шындығын Қастек ақын осы- лайша леңмен әшкерелей түйіндейді. Мұндай семсер шумақтарды к птеп кездестіруге болады. Туған жердің сарқылмайтын қайнарынан қанып ішкен ақын-жүрек қанаты талмас жұлдызды жырлар ұшыра бергей! Талдыбұлақтың тастүлек жыр сұңқарына жеткізер тілегіміз де осы.
Ғ аламның құпиясы да, қызығы да қат- қабат-ау. Дүние есігін ашқан пендең к зін сығырайтқан сәттен-ақ сол тылсымның шалқарына шомылып, жұмбақ айды- нын жүзіп кетеді. Адам-құдіреттің ғажайыптығы да, міне осында. К п ретте бұған ешқайсымыз да жіті мән беріп, к ңіл к зін қадай бермейміз. ткен ізіңе үңілген сайын, балдәурен шағыңа оралып, бұлдыр күндер елесін жанарыңа к лбеңдеткен сайын талай сырға қанық боларың және аян. Адам жадының жүйрігін-ай!.. Зейін қойып, зерделемей жатып бәрі-бәрін қаз-қалпында бар айшығымен, бар бояуымен к з алдыңа алып келеді. Тәй-тәй қаз тұрып, шыбықты ат қып мініп шапқылаған алаңсыз жылдар жаңғырығының кескіні санаңда шпестей мәңгіге қашалған. р буынның басы- нан кешкен жағдайы – бала біткенге ортақ сурет. Кәне, есімізге түсіріп, қоңыраулатып к рейікші: Мініп алып сабауға, Асыр салып жүр інім. Достары тұр маңайда, Қызық к ріп қылығын. Жақын келген баланы, Қағып-соғып кетеді. Арықтардан алдағы, Қарғып-қарғып теді. Оқыранып қояды, Шалпылдатып шалшықты. Байқамаған болады, Шашыраған балшықты. Тұра бермей таңырқап, Мақұл болды білгенім. Астындағы арғымақ, «Алып қашып» жүргенін. Бас-аяғы т рт-ақ шумақ. Қастек ақын есімін асқақтатқан лең. Қорғасындай шып-шымыр, бала ұғымына лайық түзілген жыр жолдарын тақпақтай ж нелген жеткіншектердің к ңіл күйі, бір ш кім бұлтсыз аспандай пәк пейілі сәтті рнектелген. Құлдыраңдаған тәмпіш танау тентектің шолжың мінезі, сүйкімді қылығы еріксіз мырсылдатқандай. Ойнақы лең бунақтары сыңғырлап с йлеп, күмбірлеп күліп тұр. рине, бүлдіршіндерді баурап алар, кішкентайлар к ңілінен табылар мұндай келісті леңді екінің бірі кестелей алмасы айдай анық. Бүкіл ғұмырын балалар әдебиетіне бағыштаған қаламгер Қастек Баянбайдың шығармашылық әлемін жан-жақты тексере барлаған зерттеушінің қырағы қиығы мұны бірден аңғарса керек. Поэзия пырағын құрықтаған Қастек жыр- лары кезінде әдебиетіміздің үлкен сыншысы Мұхамеджан Қаратаев к ңілі нен шыққаны мәлім. Оған куә атақты әде биетші-ғалымның т мендегі лебізі: «Қастек ақынның айшықты қолтаңбасы қуан тар лық. Балаларға арналған леңдерінде ой бар. Бүгінгі естияр ақынның а л д а ғ ы б е л - б е л е с т е р і н е н ы с а н а л ы д ұ р ы с бағыт ұстап, қал-қадырынша к п ізденіп, к п т селгені байқалады. С йтіп, біраз межелерге қол жеткізгені сүйсіндіреді». Ал лең-жырдың тамаша зергері бділда Тәжібаев: «Мен Қастек Баянбаев шығармашылығын бірсыпыра уақыт- тан бері қадағалап оқып жүрмін. з мүмкіндігін шебер әрі сәтті үйлестіре біледі. Ол үнемі іздену үстінде, үнемі сі үстінде» деп жазыпты. рі қысқа, әрі нұсқа айтылған пікірлер... лмисақтан сан мәрте қайталанған қағида: Балаларға арнап жазу – қияметтің-қияметі. Жат- тандылау к рінетін осынау түйінді пікірдің астары да сан қатпарлы. Ақтарған сайын, аршыған сайын кенеусіз қазынаға, сарқылмайтын қайнарға жолығасың. Оның бастысы, кішкентайлар ойы мен түйсігін жан дүниеңмен сезіне білу. Балаша ойнап, балаша ойлау – қолына қалам ұстаған кез келген жанның абыройлы пары- зы. Осы жауапты міндетті ойдағыдай орын- дай алғанда ғана діттеген нысанаға қол арта аласың. йтпесе, бәрі де құр бекерге кеткені, яғни желге ұшқанмен барабар. Жеткіншектер жүрегіне ұялар жылы с з оңай тумайды. Елең еткізер ойнақы да, ойлы лең, тіл ұшына үйіріле кетер шымыр да, жұп-жұмыр тақпақ, ілкі мезетте қилы-қилы құбылыстарды бастан кешіргізер таңғажайып ертегілер, қиялыңды ұштар жұмбақтар мен жаңылтпаштар – қиыннан қиыстырар шеберліктің жемісі. Бірер мәрте естігенде, я болмаса оқыған бойда бала жадында ұмытылмастай жатталып қалатын туындылардың ғұмыры қашанда ұзақ. Кішкентайларды күлдіріп отырып ойландыратын, жайраңдатып отырып мұңайысқа түсіретін қарапайым да, жеңіл жыр жолдарынан құрылған екі-үш шумақтың к терер жүгі зілмауыр. рине, қарапайым жазамын деп қарадүрсін қарабайырлыққа ұрынып жататындар да жиі ұшырасады. Ал олардың кардиограммадай сезімтал бала к ңілін аудармайтын, селк еткізбес сылдыр с здері ешқашан есте сақталмасы мәлім. Қастек аға нернамасы хақында қалам тербеп отырған кезде менің ойыма осыдан отыз жыл бұрынғы оқиға әлсін-әлсін орала бергені бар. Қанша орағытып, айналсоқтап кеткім келгенімен сана тұзағынан шырмалып шыға алсамшы. Еріксіз сол күйінде жаңғыртуға мәжбүрмін. Тақырып аясына қиысып тұрғандай. Ендеше сіз де назарыңызды аударыңыз, сүйікті оқырман. П ә т е р і м і з д і к е ң е й т і п А л м а т ы н ы ң б і р бұрышынан, бір тұсына к шіп барғанда құдайы к ршіміз иманжүзді шүлдірлеген жастар боп шықты. Тойған қозыдай томпиған қос құлыншағы Жанат ЕЛШІБЕК, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты – бір қыз, бір ұлы бар екен. Үлкендері Динара оқушы. Шамасы екінші, үшінші сыныпта. Ақ шағаладай киініп мектепке бара жатады, я болма- са келе жатады. «Сәлеметсіз бе?..» деп жымыңдап тұрғаны. Ал Мараты әлі мектеп табалдырығын аттамаған ойын баласы. Күнұзақ зі құралпы қарадомалақтармен аулада алысып-жұлысып жүреді. Міне, қызық! Жалғыз ауыз с з қазақша қақпайтын әлгілер қыздарын қазақ мектебіне беріпті. О замандағы үрдіс бойынша таңғаларлық жайт. Күндердің бір күні есік тықылдатқан к рші келіншек қысыла-қымтырыла әрең тіл қатқан- ды. «Аға, зіміз ана тілімізде с йлей алмайтын болғандықтан қызымызды қазақ сыныбына бер- ген едік. Алыстығына қарамастан қаланың бір шалғайындағы мектепке әкесі екеуміз кезектесіп тасып жүрміз. Оған қиналып та, ренжіп те жүргеніміз жоқ. Басымыздың қататыны – қазақша бір ауыз лең, тақпақ білмейміз. Анда- санда мұғалімі пәлен тақырыпқа арнап тақпақ, не жұмбақ тауып, жаттап кел дегенде баламызбен бірге қатты қиналамыз. Ұят болса да соны сізге айтып, жағдайымызды түсіндірейін дегенім ғой. Айыпқа бұйырмаңыз. Бүгін Динараға туған жер, туған ел туралы қазақ ақындарының бір леңін жаттауды тапсырыпты. Соған к мектесіп жіберіңізші…» Бар гәпке к зім жеткен мен де тартыншақтамай, бейшара хал кешкен бауыр- ларыма шама-шарқымша жәрдемдесіп жүрдім. Бірде Отан жайында, бірде т рт түліктің т лі тура- лы тақпақтар мен леңдерді тауып беремін… Тіпті Қасында тұрмын деп, Ойлауға болады. Жоғарыда мегзегендей, кіш кентайлар қиялын шарықтатып к ңілін сіретін, ойын ұштайтын тәрбиелік мәні зор мұндай жырлар Баянбайдың лең бағында к п-ақ. Бояу-бедері қою әрі қанық, жүлгелеп жеткізер ойы терең әрі тұнық міршең леңдер мен ертегілердің қай-қайсысы да ойын балаларының айнала-т ңірегіне зерделей к з салуына әсер етіп қана қоймай, здері байқаған құбылыстардың мән-жайын білуге құштар ынта- ықыластарын арттырады. Адамгершілік сезімді аялап, қастерлеуге үйретеді. Үлкендерді сый- лап құрметтеуге, соңынан ілескен ізбасарларға ұдайы қамқор да адал пейіл к рсетуге бау- лиды. Адамдарды сүюмен бірге, табиғаттың тылсым сырларын жанашырлықпен танып- білуге үндейтін туындылардың салмағы да, маңызы да зор. сіресе, жас спірімдер бойына патриоттық тәрбиені сіңіріп, ізгілік дәнін себуде қаламгерлерге жүктелер міндет айрықша биік. К зге шұқымай, тәптіштеп бұйырмай, астар- лап айтар талап-тілегін шуақты шумақтармен жеткізу, әрине, асқан қабілет пен шеберлікті талап етеді. Бұл ретте біз белгілі ақынның рімтал скіндердің талай буыны жаттап ержеткен, адастырмас құбыланамасындай бағдарға балаған «Бесік жыры», «Атай неге солақай?», «Ашық күн», «Белгісіз жауынгер», «Орындық», «Қолшатыр к терген он батыр», «Жақсы мен жаман», «Менің анам», « жем туралы әңгіме», «Бір қоржын жаз», келетін секілді ғой. Уақыт ткен сайын бала кездің кішкене қуанышының зі үлкейе, үлкен қайғысының зі кішірейе беретіні содан шығар. – Маған үнемі қатулы к рінетін ағаның жар- лауыт қабағы жазылыңқырап, жүзі жайдары шалынған. – Айдынды Алак лдің іргесінде, таулардың баурайындағы жасыл баққа оранған ауылым Талдыбұлақтың т ңірегіндегі бұрқылдай а т қ ы л а ғ а н т ұ м а л а р ы н н е г е ұ м ы т а й ы н ? ! Солардың ішіндегі ең әйгілісі мұздай суы тісіңді сырқыратар Қаратұманың дәл к зінен кей-кейде түсімде етбеттей еңкейген күйі сіміріп жата- мын. Балалық шағымның алтын бесігі емес пе. лгінде сездірдім. Атам мені жақсы к ргенін жасырып кетсе, ақ әжем жалғанға жариялау- мен дүниеден тті. Мектепте оқып жүргенімде ертегі, жұмбақтар мен жаңылтпаштарды түрлі кітаптардан алдын ала аударыстырып іздейтінді әдетке айналдырдым. йтеуір, з ана тілін білуге ынтызар қаршадай жет қызға қол ұшын созу. Екі ауыз с здің басын құрап, туған тілінде ойын толық жеткізе алмаған әке-шешесінің ғаріп күйіне жаным ашығандықтан… стіп жүргенде кішкентай Динараның мұғалім апайы те қиын тапсырма жүктепті. Күнделік-дәптеріне ескертпе ретінде: «Кремль туралы қазақ ақындарының бір леңін тауып, жаттап келу керек» деп әдемілеп жазып қойыпты. рі оңай, әрі қиын тапсырма. йткені, ә дегенде маған Москва, Кремль жайын- да жазылған дүниелер к п секілді к рінген. Жоқ, олай болмай шықты. Ж ні дұрыс бір лең тапсам- шы. Бүкіл қазақ жатқа білетін Жамбыл атамның «Қызыл алаң», «Мавзолей» рәуішті әйгілі леңдерінің шумақтары тіл ұшына жетіп келе береді. Бірақ таза Кремль жайында емес. зіме есімі қанық үлкенді-кішілі біраз ақындардың кітаптарын сапырып, «Балдырған», «Пионер» журналдарын парақтадым. «Айналайын, Ди- наражан мына біреуін жаттап к р…» лсіздеу, қарабайырлау жазылған тақпақ-сымақты ұстата салуға дәтім бармаған. Осылай қиналып отырғанымда балалар басылымының бірінен ақын Қастек Баянбаевтың жеткіншектерге арналған шағын топтамасын ұшыраттым. Апыл- ғұпыл жанар жүгіртіп ттім. Неше күн сарылып іздеген леңімнің нақ зі. Қуанышымда шек жоқ. «Бәрінен бұрын тілін жаңадан сындырып жүрген Динара қуанатын болды-ау!…» Екі-үш мәрте оқығанда-ақ жатталып қалған небәрі он т рт жолдық леңді ақ қағазға таспадай тізіп к шіріп, к рші балақайға бердім. – Мінеки, «Кремль» дейтін лең. Жақсы екен. демілеп тез жаттап ал. – йтеуір, таптыңыз ғой. Рақмет, сізге! Сондағы балауса жүректің лүпілін к рсеңіз. Лағыл да, кәусар. Иә, баланы қуантқаннан артық бақыт болмайтын шығар, сірә. Бізге осындай мерейлі мезеттер сыйлаған Қастек ағаның та- маша тақпағы менің жадымда әлі қаз-қалпында жаңғырып тұрғандай. рісі кең ойлы лең әсте ұмытылмайды! Бүгін оған к зім анық жеткен- дей. Жеті асқарға иек артсам да кезінде Динара балақаймен бірге жаттаған сол лең жолдары к мейіме лықсып тығылғанын қайтерсіз: Кремль жұлдызы Жарқырап қарайды. Сондықтан Білемін, Аспаным арайлы. Жалауын қарашы, Желпиді жерімді. Сондықтан Шамасы,
Отаным к ңілді. Куранты күмбірлеп, Т рімде соғады. т.б. тәрізді хрестоматиялық туындыларын үкілеп атар едік. Сезім пернесін д п басқан қоңыраулы леңдердің сыршыл сыңғыры құлақ түбінде әрдайым жаңғыра берері даусыз. рине, бәрін бірдей шетінен к гендеп тізіп шықпасақ та, балғын оқырмандарын елең еткізген леңдерден үкілі үзінділер келтіргенді ж н санадық. «Теңіз дәмі – тамшысынан». Б а я н б а й д ы ң л е ң - с а н д ы ғ ы н д а к п ш і л і к талғамынан табылған к ркем туындылар те мол. Соның кейбіріне назар аударып к ріңізші: Семсердей сермеліп, Сынғанмен батырлар. Гүл болып тербеліп, От болып лапылдар. («Белгісіз жауынгер».) * * *
Сыртта қыс айтулы, Күн суық. Ал мұнда аңқиды, Иісі алманың. Басқалар береді. Жай ғана базарлық. Ал атам келеді, Бір қоржын, Жаз алып. («Бір қоржын жаз».) * * * Атамның баяғы, Жаралы аяғы. Жауынды күндері, Ауырып қалады. Таң атса күлімдеп, Жүрегім дірілдеп, Атама жүгірем: – Күн ашық бүгін! – деп. («Ашық күн…».) Сүйікті тақырыбына айнымас адал, балақұмар, қанағатшыл Қастек ақынның табиғатты, таза жыл маусымдарын тілге тиек еткен циклдарын жан-жақты талдамасақ та, б лектеп айта кету лазым. Суреткер қолтаңбасын даралар мезгіл жырлары бүлдіршіндердің қағілез санасы мен елгезек ұғымына бейімделіп жазылған қылқалам шеберінің картинасындай әсер етеді. леңмен рілген сурет дерсіз. Құдды бір себезгілеп ткен ақ жауыннан кейінгі к к күмбезінде керілген түрлі-түсті кемпірқосақтай. Бала жанын әп- сәтте баурап алар, тіліне оп-оңай оралар маржан жырлардың молынан т гілуінің зіндік сыры бар. Асқаралы биіктерге к терілсе де т л оқырмандары біле бермейтін Қастек аға мірбаянына тікелей қатысты қызықты әрі жұмбақ деректің ұшығын шығарайын. Емен-жарқын бір әңгіме үстінде Қасекеңнің з аузынан естіген едім. – Менің к ңілімдегі әке бейнесі әлі күнге бұлдыр. Есімді білер-білместен соғысқа кетіп, содан оралмады. Асыл атам мен аяулы әжемнің құшағында стім. Тағдыр тауқыметін бел- ден кештік. Бірақ адам санасы жамандықты ұмытып, тек жақсылықты ғана сақтауға бейім суретшілік нердің соңына біраз түстім. Бұл әрекетіме әжем еш б гет болған жоқ. Ақын- жазушылардың портреттерінен к шірме жасап, б лме қабырғаларына қатарластыра тізіп, жап- сырып тастайтынмын. зімше ұйымдастырған алғашқы авторлық к рмем іспетті. Сүйсінгені ме, әлде сынағаны ма, әлгі суреттерді к рген әжем: «К здері қандай жаман еді мыналардың» деп теріс айналып кететін… О с ы н д а й « т а б ы с т а р ы н а » м а с а т т а н ғ а н әуесқой суретші сегізіншіні тәмамдасымен-ақ тәуекелге бел буып, Алматыдағы атақ-даңқы жер жарған к ркемсурет училишесіне тартады. Арнайы әзірліктен тпеген, бейнелеу нерінің әліппесінен мақұрым талапкер арманындағы білім ұясына тұяқ іліндіре алмайды. йткенмен де табиғатынан намысқой да, қайсар тастүлек қаршадайынан қабырға газеттері мен газет- журналдарға леңдер жазып тұратын қабілетін ұштауға біржола бет бұрады. С йтіп, с з неріне, яғни к кейіндегі ойларын леңмен рнектеп, қара с збен кестелеуге ден қояды. Сондықтан да болса керек, жаны суретші, ойы зергер ақынның жүрек домнасынан балқып шыққан туындыла- ры әсем әдіптелген жаһұт жәдігердей сезіледі. К зің де, к ңілің де тояттайды. Мұның тағы бір құпиясын з басым атадан дарыған қасиет деп топшылаймын. Қарғадайынан темір созып, ағаш жонған үлкен кісінің қалқасында скен, қазақтың киелі кәсібіне к зі қанық Қасекең күні бүгінге шейін қаламнан қолы босаған қалт еткен тұста темірден түйін түйіп, ағаштан ою оятын әдетінен айныған емес. Қалалық жағдайда мүмкіндігі шектеулі бұл «хоббиін» ақын ағамыз әсте қоя ал- мас. йткені лең мен нер әманда егіз. Б алалар жанына үңілген жазушылардың дені ертек жанрында бақ сынап, з та- ланттарын екшеп салмақтаған. Бірақ маңдай тердің ұдайы жеміс бермесі айғақты жайт. Жеткіншектердің жұдырықтай жүрегін желпитін әдемі де, әсерлі ертегінің тым сирек туатыны, міне осыдан. Аңызға бергісіз жақсы ертегіге зәрулік әлі де жалғасуда.Мұны жасырып, бүге алмаймыз. Осы орайда Қастек Баянбай қаламынан шыққан ертегілер назар аударарлық. Оқиға желісін на- нымды рбітіп, негізгі кейіпкерін тосын да, т тен жағдайларға түсіріп, қиын-қыстау сәттерде сынайтын ертегілері елең еткізеді. «Кірпі қалай ауырды?», «Акула мен Аққайраң», «Қоңыраулы қасқыр», «Үш тышқанның ұрлығы», «Жалмауыз жайын», «Ұмытшақ ұлу мен қайсар құмырсқа», « жет к жек», т.б. секілді ертектер т селген қаламның қарымы мен нақышты машығын айқын танытады. Шырайлы штрихтарға, қызықты детальдарға құрылған ойлы дүниелердің к бі к здеген нысанасына дәл тиіп жатқаны қуантады. Тәрбиелік мәні ерек бұл ертектерді балабақша ботақандарының аузынан естіп, бастауыш сынып оқулықтарынан оқып, мультфильмдерден тама- шалап жүруіміз тегін емес шығар. Ненің қажет, ненің керек екенін қай кезде де рухани ресі биік қауымның талғамы таразылаған ғой. Ендеше, ғажайып туындыларымен «Балалар бағбаны»
жүктеу/скачать 16,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|