жетеді (5.14-сурет). Осы үдеріс
кернеу релаксациясы деп аталады. Сызықтық полимер үлгісіндегі кернеудің төмендеуінің себебі үлгі-
ні тез созғанда, шумақ макромолекула
жартылай жазылады, негізінен валенттік бұрыштар мен атомаралық қашықтықтың өзгеруінен болады. Жүктеме ұзақ уақыт созылған үлгіге әсер етсе, жылулық қозғалыстар қарсы әсер етіп, макромолекуланы бастапқы шумақ конформациясына әкеледі. Макромолекуланың шумақталуымен қатар тізбектің бір-бірімен салыстырғанда жылжуы мүмкін, сондықтан ағу деформациясы болады. 5.14-суреттегі 1-релаксация қисығы жоғары эластикалық деформацияның қайтымсыз деформацияға өткенін көрсетеді. Осындай ауысу жылдамдығы сегменттердің
жылжымалылығына байланысты, бірдей температурада иілгіш полимерлерде жоғары болады. Бірдей полимерлерде температура жоғарыласа, ауысу жылдамдығы артады.
Торланған полимерлерде сегментердің қозғалғыштығы болмайды, сондықтан кернеу релаксациясы белгілі бір шекке дейін жүреді. Кернеу релаксациясы (5.14-сурет, 2-қисық) тек физикалық түйіндер- дің ыдырауымен түсіндіріледі. Үлгіні жүктемеден босатса, полимер бастапқы күйіне қайта келеді.
Гистерезис. Релаксациялық үдеріс
гистерезис тудырады. Гистерезис дегеніміз кернеуді біртіндеп
ұлғайтып және оны біртіндеп
азайтқанда, деформациялық қисықтардың
f бір-біріне сәйкес
келмеуі. Полимер үлгісіне кернеу түсіргенде, осы уақыт аралығында деформациятолықболмайды, яғнидеформацияшамасытепе-теңдіктегі мәнінен төмен болады. Үлгіден
кернеуді босатса, макромолекула толық жиырыла алмайды және уақыттың әр кезеңіндегі деформация
дегі және күшті босатқанда меншікті жұмыс айырмашылығы. Неғұрлым гистерезис тұзағының ауданы көп болса, соғұрлым механикалық энергияның шығымы да көп. Ол энергия жылуға айна- лады және жартылай қосалқы химиялық үдерістерді активтендіруге жұмсалады.
Гистерезис құбылысын полимерлік материалдардан циклді режимде қолданылатын әртүрлі бұйымдар жасағанда еске алу қажет. Мысалы, автомобиль шинасының механикалық шығымын максимальды түрде азайту қажет, өйтпесе шинаны
пайдаланған кезде тез қызып, істен шығуы мүмкін.
Достарыңызбен бөлісу: