Білім және ғылым

 '  ^c c₀
(5.48)

Диэлектрикпен толтырылған конденсатордың сыйымдылығының өсуі сырты электр өрісінің әсерінен оның көлемінде диполь моментінің туындауынан болады. Бұл момент диэлектрлік өріс моментінің геометриялық қосындысына тең. Молекуланың тұрақты диполі электр моментін тудырады, ол диполь моменті µ деп аталады. Төмен молекулалық қосылыстар үшін тұрақты диполь моменті мына өрнекпен анықталады:

₀  ql,
(5.49)

мұндағы q − заряд шамасы; l − диполь ұзындығы. Қатаң тізбекті түзулерден макромолекула үшін диполь моменті  оны құрайтын буындардың диполь моменттерінің қосындысымен анықталады, себе-

  n² ² ,

мұндағы n − тізбектегі буындар саны.
0

(5.50)

Осы өрнектен қатаң тізбек тәрізді макромолекулалардың диполь моменттері аса үлкен болатынын байқаймыз. Шын мәнінде синтетикалық полипептидтер үшін диполь моменттерінің мәндері осылай екені анықталды. Олардың диполь моменттері 10^-27 Кл·м дейін жетеді. Иілгіш тізбекті полимерлердің диполь моменті 1-2 есе төмен. Еркін мүшеленген тізбектер үшін теориялық есептеу мына өрнекпен анықталады:

  n ² ,

(5.51)

ал нақты полимерлер үшін:
0

2

  n²

 n² g,
(5.52)

мұндағы µ_эф − мономерлік буынның эффективті (тиімді) диполь моменті, g − корреляциялық параметр. Бұл параметрдің шамасы тізбектің еркін айналуының тежелу дәрежесін көрсетеді, сондықтан мономерлік буынның табиғатына және ішкімолекулалық өзара
эф

0

2

әрекеттестікке байланысты. Кейбір полимерлердің µ_эф мәнін қаныққан қосылыстардың мәнімен ₀ салыстырсақ, әр уақытта µ_эф > ₀ болады, демек, q < 1.
Полюссіз диэлектриктерде сыртқы өрістің әсерінен оның молекулаларындағы зарядтар ығыса бастайды. Осындай жағдайда туындаған электрлік момент деформациялық момент деп аталады және ол түсірілген өрістің кернеулігіне пропорционал:

  E,
мұндағы α − полюстену пропорционалдық коэффициенті.
(5.53)

Полюсті диэлектриктердің макромолекулалары өріс болмаған жағдайда да тұрақты диполь моментіне ие. Өрістің әсері бірінші кезекте қалыптасқан дипольді бағдарлауға жұмсалады. Осылай туындаған полюстену дипольдік немесе бағдарланған, ал электрлік моменттердің қосындысы бағдарланған деп аталады.
Өрістің әсерінен полюссіз диэлектриктерде туындайтын дефор- мациялық полюстену лезде жүреді. Бұған қарағанда бағдарланған полюстену уақытқа және температураға байланысты өрбиді, яғни жылу қозғалысының жиілігіне тәуелді. Сондықтан оны жылулық

tg  ^Ia
I_c
  ' _,
 ''

(5.54)

мұндағы I_а − түсірілген айнымалы өріс; I_с − сыйымдылық немесе реактивті өріс; ε′′ − диэлектрлік шығын коэффициенті.
Ал ε′ және ε′′ бір-бірімен мына өрнекпен байланысқан: