тырдық. Колледждер мен ЖОО-лардағы бүкіл
отырып, қайта құру қажет. Ол үшін бізде уақыт
да басталады. Дегенмен, қазірдің зінде бірқатар
к шуге тілек білдіруде. Сол сияқты, 2019 жылды
сыныптар ашу да қолдау табатын болады.
т лей отырып, 4 айдан 9 айға дейін созылады.
ЖАҚСЫ ЖАҢАЛЫҚТАР
БІЗДЕ ЛІ АЛДА
– Мұндай реформалар таяу уақыттардың
з і н д е - а қ п ә н д е р д і ү ш т і л д е о қ ы т а т ы н
мұғалімдердің бүтіндей бір армиясын қажет ететін
бо лады. Бұл проблеманы қалай шешу керек?
Педагог тарды қосымша екі тілді үйренуге күштеп
мәжбүрлей алмайсың ғой…
– Бәрінің түбірі мотивацияда жатыр. Білім
Біздегі жақ сы жаңалықтар әлі алда.
ойластырылуда. Мектеп зінің үш жылға
белгілейтін болады.
тапсырылды. Қарқынды ілгерілеу барысында
к ріп отыру қажет.
– Олардың бәрі бала лар ға қалай әсер етеді?
Оқу шы лар дың денсаулығын сақ тау мәселесі қалай
шешім таппақ?
масы анық. Балалар игеруге тиіс білім дер мен
артуда. Бірақ, екінші жағы нан алғанда, олар
жақсы дайын дал ған. Олар уақыттарын Ин тер -
шығады. Олар тілдерді икемді әрі жеңіл қа был-
дайды. Оның үстіне қазақ стан дық балалардың
тер. Сон дық тан үш тілде оқу олар ға қиын ға
түспейді деп ойлаймын.
бетімен жі беруге болады деген с з емес. Мектеп
байланыста болуы тиіс. Таяуда бүкіл азамат-
медициналық тарихы к рініс таппақ. Және мек-
жеткізуіне жағдай жасайды.
айтқым ке леді. Ол біздің алда тұрған згерістерге
игілікті іс. Бұл әлемде толық жетілген ештеңе
ғасырында мір сүріп жатырмыз. Демек, біз
қоймай, әркезде де алда жүруіміз керек. Мұның
қайта айналып соғатынымызды білдіреді.
отыр. Прези дентте сирек кездесетін қасиет – ал-
дын ала к ре білу дарыны бар. Қазақстанның ең
жаңа тарихы оны талай рет дәлелдеп берді. Біз
те к п еңбектену қажет. Бізде одан зге таңдау
жоқ.
ұрпақ – бұ лар қазір басқа адамдар. Олар белсенді,
зат тың б л шегі ретінде сезінгі лері келеді. Және
мәжбүрлей алмаса керек.
терге сыйғы зып қойды. Кеңестік білім беру жүйесі
қажеттігін уақыттың зі к рсе тіп беріп отыр. Бірақ
сынып оқушылары к шеді. 2018 жылы 1-сынып-
оқиды. Тек 2019 жылы ғана осындай жұмыс
кестесіне барлығы к шетін болады.
қала береді. Тек алты жасар бала үшін н лдік
сынып енгізіледі. Ал бірінші сыныпта алты жасар
ата-ананың қалауына қарай. Сон да 0+11 бола-
ды. Бұл – мір шеңдігін дәлелдеген ха лық аралық
тәжірибе. Н лдік сы нып – бүлдіршінді қамсыз-
зіндік бір де компрессиялық камера. 12 жыл ұзақ
гереміз.
К ПТІЛДІЛІК – ТАБЫС КІЛТІ
– Енді тілдер турасында. Бұл – аса ауыр
тақырып. Ба ла ларды бір мезгілде қа зақ, орыс,
ағылшын тілде рі не үйрету міндеті қойыл ды. Бұл
қаншалық мүмкін нәрсе?
әлемнің к птеген елінде қалыпты нәрсе. Ту-
6
№34 (1344)
25 – 31 тамыз
2016 жыл
АНА ТІЛІ
«Наркескен»
«Құбылыс»
«Фолиант» баспасы-
нан жарық к рген бел-
гілі публицист Ма ғауия
С е м б а й д ы ң « Қ ұ б ы -
лыс» атты бұл жинағы
– қ а л а м г е р д і ң с о ң ғ ы
ж ы л д а р д а ғ ы р у х а н и
ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ і з д е -
н і с і н і ң ж е м і с і . Қ о ғ а м
мен адамның айықпас
д е р т і н і ң д и а г н о з ы .
А в т о р д ы ң о қ ш а у о й -
лары бүгінгі қоғамның
зіл-батпан жүгін к теріп
тұр. Ескі қоғам мен жаңа заман арасындағы
қарама-қайшы құбылыстарға пәлсафалық ой,
жанды диалогтар арқылы тосыннан оралады.
Тоқырамаған ой тамызыққа айналады. Тұлғалар
тағдыры арқылы дәуір тынысын айшықтай оты-
рып, Алаш ардақтыларының арда болмысымен
азаматтық қоғамның ажарын аша түседі. К шелі
к шпелілердің ата кәсібіне арқау һәм зек болған
проблемалық мақалалар кітаптың «Түліктер»
б лімінде к рініс тапқан. Кітап – қаламгердің
басынан ткен боямасыз оқиғалар. Жазбалардың
тілі жеңіл, ойы терең, мазмұны бай. Жинақ
к пшілік оқырманға арналған.
Қарағанды қаласында
М.Сембай мен М.Асанның
қ ұ р а с т ы р у ы м е н ж а р ы қ
к рген «Наркескен» атты
к і т а п т а х а л қ ы м ы з д ы ң
б і р т у а р а с ы л п е р з е н т і ,
д ә у і р д і ң а л ы п т ұ л ғ а с ы ,
даңқты сынақшы-ұшқыш,
түркі әлемінің, мұсылман
жұртының, әрине қазақтың
тұңғыш ғарышкері, хас ба-
тыр, Кеңес Одағының Ба-
тыры, Халық Қаһарманы
– Тоқтар убәкіров тура-
лы терең толғаулар мен мәйекті мақалалардың
жинағы. Белгілі жазушы Жүсіпбек Қорғасбектің
батырды елге алғаш таныстырған «Батыр қазақ»
атты тұңғыш мақаласынан бастап, қарымды
қаламгер-журналистер Қайнар Олжай, Нұрт ре
Жүсіп, Талғат Сүйінбай, Мағауия Сембай сынды
бірнеше авторлардың мақалалары қайта басылып,
оқырман назарына ұсынылып отыр.
СЕГІЗІНШІ ҚАЗЫНА
Едәуір үнсіздіктен кейін барып:
– Соры қайнаған соғыс алдындағы
1939 жылы туыппын, – деді баяу үн қатып,
– әкем Жиенәлі Жүсіповтен қалған
жалғыз тұяқпын. Бірақ Жиенәлінің туған
әкесі Жүсіп емес.
– Ау-у, сонда... кеңнің әкесі Жүсіп
болмаса, сен қалайша Жүсіпов болып
жүрсің?
– Е-е, солай енді. кемнің туған әкесі
– Еріш. Менің атам да сол Еріш.
– Қызық екен...
– О н ы ң м ә н і с і б ы л а й . Ж ү с і п
дәулетті кісі екен. «Жаңақұрылыстың»
аумағындағы «Жекенді» к лінде қаз
сіріпті. Айдында қаңқылдаған құс да-
усына құлақ тосып, рахат күй кешеді
екен. Сол қаздың саны мыңға жетіпті
деседі. Менің атам Еріш сол Жүсіптің
қызы Үржанға ұрын барады ғой. Қыз
з босағасында отырып екіқабат болып
қалады. Оған қыз әкесі Жүсіп пәлендей
қиналмайды: «Келіп қалыңдығын ала
ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА
ҚАРҒАЛЫНЫҢ
ҚАРҒАЛЫНЫҢ
Бұл күндері 77 жастағы зей-
неткер, кезінде аудандық
кеңеске де депутат болып
сайланып, ерен еңбегі үшін
«Құрмет белгісі» орденін
омырауына таққан, 40 жыл
бойы автомашина тізгінін
ұстап, жер-жерді шарлап,
ел экономикасын көтеруге
лайықты үлес қосқан Ықылас
Жиенәліұлы Жүсіповты
әңгімеге тартып, өмір
дерегінен хабардар етуді
өтіндім. Ол бірден лып ете
қойған жоқ.
Он жетінші тамыз еді. Григориан жыл санауы бойынша 1981 жыл өтіп жатқан. Назары ең алды-
мен Қарғалы өзеніне түсті. Бастауын таудан алатыны бірден аңғарылады. Алдағы өмірі осы тау
өзеніндей тұнық та арналы болатынын жиырма төрт жасар жас дәрігер ол кезде, әрине, білген
жоқ. Содан бері міне, арада отыз бес жыл зымырап өте шығыпты. Ол әрдайым осы өзеннен нәр
алды, осы елдің өз баласына айналды. Әрбір күні мен жылы Қарғалының арнасымен бірге ақты.
Қазір де өз үйінің іргесінен жүз қадамға жетпейтін тұстан өтетін Қарғалының ерке даусын естіп
жатып мүлгиді, таң алакеуімде Қарғалы сарынын естіп оянады.
немесе он төрт баланы аштықтан
құтқарған боталы түйе хикаясы
жалғап, – Еріш атам 25-інде болыстық
сайлауға түседі. Қарсылас тары қымызға
у қосып беріп лтіреді.
– Ойбүй-й, қысастық-ай! Үржан
әжең жастай жесір қалды-ау!
– Айтпаңыз. Бірақ қазақ жесірін
жылатпаған ғой. Еріш атамның Нау-
рызбай деген ағасы бар екен. Үржан
әжемізді соның ли деген баласына
атастырады. Енді нағашы атасы Жүсіптің
қолында скен з әкем Жиенәлінің
жағдайына келейік. Ол 1910 жылы туған.
12 жасқа толғанда елде алай-дүлей ба-
сталады. Патша тақтан таяды. Ақтар мен
қызылдар айқасады. Дәулеттілерді бай,
кулак деп мал-мүлкін талауға салады.
Жиенәлі әкем тірсегі майысып жастай
«қосшы», «серіктестік», кейін колхоздың
қара жұмысына жегіледі. Бай баласы
деп қудаланады. Қызыл к з белсенділер
тырнағын батырып-ақ бағады. Бірақ әр
іске де бейім, егіс егуге де, құс атуға да,
балық аулауға да шебер, еңбекқор, тіл
...Алтын, мырыш, мысы к п, уран мен
қорғасынға да аса бай полиметалды кен орны
Риддерде скен Сертай әуелде дәрігер болам деп
тіпті ойламаған. йткені айналасындағылардың
бәрі кенші еді. Содан ба екен, мұндағы әрбір
ұл зінің болашақта кен ндіруші инженер бо-
латынын к з алдына ерте елестететін. Негізі
Бесқарағай ауданынан болса да, ерте жетім
қалуына байланысты Алтай лкесінің Волчиха
деген жерінде, жастайынан балалар үйінде скен
з әкесі Сейфолла да шахтада проходчик. Енді
бұл кенші болмағанда кім болмақ.
Лениногорск қаласын мекен еткен алпыс жеті
мыңнан астам тұрғынның дені орыстар еді. Үш
пайызы, яғни екі мыңға жуығы ғана қазақтар бо-
латын. Осындағы 3-ші ықшамауданда №14 орта
мектепті бітіргендер арасында Сертай да асыр
салып сті. Қазақша сабақ мүлде тпейтін. Оның
орнына мұғалімдері орталарына доп тастап, фут-
бол ойнататын. Тұрғыластары да мектепті бітіре
салып, Ресейдің Омск, Томск, Новосибирск
қаласындағы оқу орындарына түсуге асығатын.
Сол жылы Сертай жеткіншектің жолы
оңғарылып, Алматы медицина институтының
стоматология факультетіне қабылданды. Бір
қызығы, зі қатты жүрексінген физикадан – 5,
шығарма мен биологиядан – 4, осы пәнді те
жақсы білемін деп ойлаған химиядан – 3 деген
баға алып, жалпы орташа үлгеріммен студент
атанды.
Жасынан жігерлі жігіт жаз айларын-
д а с т у д е н т т е р д і ң қ ұ р ы л ы с о т р я д ы н д а
ширақтығымен бірден к зге түсті. уелі Ақт бе
облысының Қобда ауданына комиссар, келесі
жылы Байғанин ауданына да комиссар, ал үшінші
– Сонда баяғы Еріш атаның жесірі,
Наурызбай ағасының баласы лиге
атастырылған әкейдің з шешесі Үржан
әжеміз бар емес пе? Осылай да осылай
деп соған бар жайды баян етеді. Ана ғой.
Ана жүрегі елжірейді. Ұзатылайын деп
отырған қыз жасауын, киім-кешегін
беріп, тойдың жол-жоралғысын да зі
жасап екі жасты қосады.
– Т у - у , Ж и е н ә л і ә к е ң д і ә р е ң
үйлендірдік-ау, – деп сұхбаттасым
екеуміз күліп алдық, – Ал-л, одан әрі,
1939 жылы жарық дүниеге сен келдің, ә?
– Иә... Және 1940 жылы інілі бол-
дым. Аты Қалас еді. Бірақ сүзектен
қайтыс болды. Ата-анам жарасымды
мір сүрді. Мен еркетайы едім. Сол
тыныштықты күркіреген соғыс рті
бұзды. кем алғашқылар қатарында
майданға кетті. 1943 жылы аты шкір
«қара қағаз» келді. Анам күні-түні кол-
хоз жұмысында. Арық қазады. Би-
дай, арпа салады. Етегіне оралып мен
жүремін. кеден «қара қағаз» келгесін-
ақ бригадир мен басшысымақтардың
пиғылы згерді. Анам әлі жиырмаға да
толмаған ажарлы әйел еді. Бригадирдің
қуғынына түсті. Қит етсе қамшы үйіреді.
Ереш бригадир: – «Үйден шығып
болмайсың» деп қамшымен қан жоса
етті. Түпкі ойы түсінікті. Мысыққа
ойын керектің кері. Сол түні анам
жүргіншіден Қазалы ауданының «Жаңа
тұрмыс» колхозындағы нағашыларына
хабар жібереді. Бізді алып кетсін деп. Екі
жылы Алматы облысының Ұйғыр ауданына отряд
командирі болып барды. Осы жалынды жыл-
дарда ол әр қырынан шыңдалды, адал еңбектің
қаншалықты тәтті болатынын, кішкентай бір
ұжымның зін басқарудың соншалықты оңай
еместігін түсінді. Ал нағыз білікті дәрігер болып
қалыптасу одан да қиын екенін жақсы білетін.
Бұған институтты тәмамдар кезде екі жылға жуық
зі маманданған жақ сүйек және бет хирургиясын
жетік меңгеру үшін Алматыдағы №5 қалалық
ауруханада жұмыс істеген кезінде к зі анық жет-
кен. Бес жыл оқыған теориялық оқуы з алдына,
ал тәжірибе барысында алғашқы ұстаздарының
бірі саналған Алматы к псалалық клиникалық
ауруханасының (АМКБ) б лім меңгерушісі Се-
мен Хаскиннің табиғатынан «қолы алтын» хирург
екені әр операция сайын таңғалдыратын. Сынған
жақ сүйегін, флегмондарды (май жасушаларының
қабынуы), гайморитті, одонтогендік ауруларды
емдеуде алдына жан салмайтын осынау дарынды
дәрігер кейін Израильге к шіп кетті. Бағына
қарай, Семен Павловичтің қарамағында бір жыл-
дай қызмет істеген Сертайдай жас дәрігер одан
біраз нәрсені үйреніп, маманданған стоматолог-
хирург атанды.
рине, сол кезеңде жас маманның бір са-
лада сатылап суі де, кезекке тұрып Алматыдан
үй алуы да қиынның қиыны еді. Оның үстіне
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінде
лауазымды қызмет атқаратын нағашы ағасы
Қылышбек мұның қызметті т менгі сатыдан
бастағанын ж н к ріп, облыстық денсаулық
сақтау басқармасы арқылы жіберген ауданы-
на бар деп кеңес берді. Ағаның ұйғарымына
тоқтаған жас маманды облыстағылар Жамбыл
бала саны он т ртке жетті. Бәрі мен
қатарлы 5-6 жастағылар. Аналарымыз
бізді әлгі Нұрсұлу апайға аманаттап,
здері балық аулау кәсібімен айналыса-
тын Қасқақұлан, Ұзынқайық, Қарашалаң
ауылдарына кетті.
– Ас-су қайда?!
– Т рт әйел тірнектеп жинап жар-
ты қап бидай, жарты қап арпа беріп
кетті. Соны Нұрапа (Иманжүзді ананы
осылай атайтынбыз) уыстап б ліп, дер-
менге тартып үн ғып быламық жасай-
ды. Қорегіміз осы. Ақтікен к п. Соны
әкеп жағады. Қазанда құдық суы қайнап
тұрады. Қоқым киізді жамылып жатамыз.
Асты-үстімізді тазалайтын да Нұрапа.
Далаға шығу жоқ. Апта тті, ай тті. Кет-
кендерден хабар жоқ. Азық таусылды.
Желтоқсанның аяғы. Бірсыпырамыз
тұрудан қалдық. Далада ала қиғаш боран.
Киіздің астында к зіміз сығыраяды. Май
шам бір с ніп, бір жанады. Кешкілік-ау
деймін, ш ккен түйенің дауысы естілді.
Нұр апа:
– Ақұдай! – деп сыртқа атылды. Ана-
ларымыз келген болар деп қуанысқан
болдық. Тұруға хәл жоқ. Үйге бір қап
суықты ала егде кісі мен әйел енді. Ер
адам бізді к збен шолып:
– Балақайлар-ай! – деп басын
шайқады. К зіміз бұлыңғыр. Ештеңені
к рмейді. лгі кісі аузымызға қасықпен
быламық ұрттатқанда барып ес жинадық.
Кейін білдік қой. Ол кісі де балықшылар
арасына барып түйесімен балық та-
ауданына бағыттады. Жазмыштың дәргейі деген
қызық қой кейде, осы Жамбыл ауданы бірнеше
жылдан кейін Сертай Сағиевтің нағыз Отаны-
на айналарын облыс басшылары белгісіз бір
түйсікпен тап басып білген сияқты к рінеді.
«Жас келсе – іске» деген, Жамбыл аудандық
орталық ауруханасының сол кездегі бас дәрігері
Қадыр Омаров Сертайды Қарғалыға жіберген
1981 жылғы тамыздың 17-сі с йтіп оның мәңгі
есінде қалды. Қарғалы ауруханасының бас
дәрігері Сақыпжамал Қайсарова да жас дәрігерді
жылы қарсы алып, риясыз к мек к рсетті. Мұнда
тұратын жері, туыс-туғаны жоқ жас маманға
аурухананың бір б лмесін босатып берді. Салт
атты, сабау қамшылы Сертайдың Қарғалыдағы
тіршілігі осыдан отыз бес жыл бұрын осылай
басталып еді.
Бір күні бас дәрігер жас маманды шақырып
алып, хал-жағдайын сұрап, «Ақыры, осы жер-
де тұрып жатырсың, ауруханадағы дәрігердің
түнгі кезекшілігін қосымша жүктесек, қалай
қарайсың? Бір жағы айлығыңа да сеп» деп
ақылдаса келе, шешім шығарады.
Бір жылға жуық аурухананы мекендеген
кезінде Сертай түнгі кезекші дәрігердің міндетін
зыр жүгіріп жүріп атқарды, кейбір аурудың қалай
туындайтынын, оған ең алдымен қандай ем-дом
жасау керектігін жіті аңдады. Сол кезекшілік ба-
рысында ол талмай ізденді, талпынды, тәжірибе
толықтырды. «Мен негізінен тіс дәрігері емеспін
бе, мамандығымызға сай зерттейтін нысанымыз
б лек. Бұрын Алматының іргелі ауруханаларында
біраз тәжірибе жинақтаған кезде жақ пен тістің
айналасынан тыс аурулардың жайына к п үңіле
бермеген екенбіз. Мәселен, шұғыл түрде аяқ
озды. Асыраушыдан айырылдық. рі
қарай мектепке бара алмадым. Арал
автобазасы жанындағы алты айлық
автошколға түсіп, оны бітірген 1958
жылы, яки 19-ымда машина тізгінін
ұстадым. Отбасымды к шіріп алдым.
уелі үй жалдап тұрдық. Кейін б лек
үй тұрғыздық. Іні-қарындас сіп келе
жатты. Анашым қолымда. Бірақ әлі
Нұрғалиевпін.
***
Иә, иә... Міне, міне. Ықыластың ма-
рапат қағаздарына к з салып отырмын.
Алғыс хаттары, Құрмет грамоталары
баршылық. 1970 жылы В.И.Лениннің
туғанына жүз жыл мерекелік медалы-
мен, 1974 жылдың 28-ші ақпан айында
КСРО Жоғарғы Кеңесінің Жарлығымен
«Құрмет белгісі» орденімен марапатта-
лып, тоғызыншы, оныншы, он бірінші
бесжылдықтың екпіндісі, жеті рет
«Социалистің жарыстың» жеңімпазы
атанып және де «Молодой гвардеец пя-
тилеткий» деген күміс белгісін де омыра-
уына тағыпты.
ңгімесін жалғастырған ол бір кезде:
– Еңбек ете жүріп ойымнан бір
түрткіл шықпай-ақ қойды.
– Ол не еді?
– Ол з әкем Жиенәлінің атына к шу
еді. Осында руы татыран лиев Т леп
ағамыз бар-ды. Аупарткомда нұсқаушы,
кейін теміржолда партия ұйымының хат-
шы қызметін атқарды. Еріш атамыздың
жесірі Үржан әжеміздің Наурызбай баласы
лиге атастырылғанын жоғарыда айттым
ғой. Т леп ағамыз сол лидің ұлы. Ағай
менің ойымды құп алды. Содан татыраннан
Бұқарбаев Шыман, күліктен Медетов Отар
бастаған ақсақалдарды шақырып ірі қара
сойып, ата-бабаға құран бағыштап отырып
басымнан ткен жайды түк қалдырмай
баяндадым. Елуге келдім. Ендігі мірімді
Жиенәліұлы болып ткізгім келеді дедім.
Осы әңгімені есіткен қарындастарым
Жаңылша мен Хадиша маған к рісіп,
жыласын кеп... Менің әкемнің зге екенін
алғаш есітулері ғой. Мен де, анашым да
жылады. Оларды бір қанатым күлік, бір
қанатым татыран деп жұбатқан болдым.
не, с йтіп 1989 жылдың 14 ақпанынан
бері Жиенәліұлы Жүсіповпын. Сонау Рос-
тов облысының «Багатов» хуторындағы
тағзым алаңындағы әке бейітінен топырақ
әкеліп, ескерткіш орнатып, қазір бала-
шағаның ортасында к ңілі тасып отырған
қариямын...
Достарыңызбен бөлісу: