Дағдарысқа қарсы басқару объектілері мен субъектілері және

82 
Кәсіпорынның меншік иесі дағдарысқа қарсы басқарудың негізгі 
міндеттері мен функцияларын тиісті мамандарды тартпай дербес жүзеге 
асырады. Мұндай жағдай басқару аппаратының саны шектеулі немесе онсыз 
шағын және орта кәсіпорындарға тән. Тиісті мамандар болған жағдайда да, 
кәсіпорын иесі кәсіпорынның стратегиялық мақсаттары мен міндеттеріне 
байланысты болғандықтан, қарсы-дағдарыстық шаралар бағдарламасын 
қалыптастыруға тікелей қатысуы тиіс, сыныптастың экономикалық 
мүдделері мен қаржылық мүмкіндіктерін ескеруі тиіс. 
Экономист-қаржыгер (қаржы директоры, экономикалық мәселелер 
жӛніндегі орынбасары және т.б.) кәсіпорындар әкімшілік аппараттың 
шектеулі болуы жағдайында дағдарысқа қарсы басқару міндеттерінің 
шеңберін жиі іске асырады. Бұл белгілі бір уақыт ішінде дағдарыстық 
құбылыстар мен банкроттықтың қаржыны тиімсіз басқарудың салдары 
ретінде ғана, ал дағдарысқа қарсы басқару міндеті - қаржы менеджментінің 
функционалдық міндеттерінің бірі ретінде қарастырылғанына байланысты. 
Сонымен, кәсіпорын қызметінің басқа функционалдық салаларын, 
дағдарыстық құбылыстардың әлеуетті катализаторларын ескерместен 
дағдарысқа қарсы басқарудың қаржылық мәселелеріне басты назар 
аударылды. 
Функционалдық 
дағдарысқа 
қарсы 
менеджер-кәсіпорынның 
спивробитнигі тек дағдарысқа қарсы басқаруға маманданған және тиісті 
дайындығы бар (әдетте магистр деңгейінде). 
Украина мен ТМД-ның басқа да елдерінде дағдарысқа қарсы 
функционалдық менеджер лауазымын енгізу кәсіпорынды қамтыған 
дағдарыстың ӛткірлігі мен тереңдігінің айғағы болып табылады, ол 
дағдарысқа қарсы басқару міндеттерін іске асыруға "дағдарысты толық 
кӛлемде ӛрістету" фактісі бойынша, барлық теріс құбылыстармен, оған тән . 
Шетелдік тәжірибе кӛрсетіп отырғандай, үлкен қуатты корпорациялар ӛз 
штатында дағдарысқа қарсы басқару функциясына кіретін тәуекел-
менеджмент бойынша міндетті түрде мамандар бар. олардың басты мақсаты 
кәсіпорынның кіші жүйелерінің жай-күйіне тұрақты мониторинг жүргізу, 
дағдарыс белгілерін ерте анықтау және оны ӛрістетуге (жедел оқшаулау) жол 
бермеу, алдын алу сауықтыру кірулерін жүргізу болып табылады. 
Қазақстанда әзірге "дағдарысқа қарсы басқару" мамандығы бойынша 
мамандар даярлау басталған жоқ. Мұндай тәсілдің орындылығы шетелдік 
тәжірибемен де расталады - шамамен 10 жыл бойы тиісті мамандық (062000) 
Ресей Федерациясында енгізілді. Оны дайындау негізіне зерттеу жатады: 
* дағдарысқа қарсы басқару теориясы мен практикасы; 
• тиісті құқық бӛлімдері (шаруашылық, әкімшілік , Еңбек, қылмыстық 
және т. б.) дағдарысқа қарсы басқаруды жүзеге асыру үшін қажетті кӛлемде; 
* бизнес пен жылжымайтын мүлікті бағалау негіздері; 
* Маркетинг теориясы мен практикасы; 
* жалпы және функционалдық менеджменттің (операциялық, 
қаржылық, инвестициялық) негіздері) 

83 
* бухгалтерлік, салықтық және басқарушылық есеп, Қаржылық талдау. 
Дағдарысқа қарсы функционалдық менеджер-консалтингтік фирманың 
қызметкері дағдарысқа қарсы басқару міндеттерін іске асыру үшін ақылы 
негізде кәсіпорынға тартылады. Дағдарысты басқарудың бұл субъектісі 
арнайы білімге ғана емес, сондай-ақ дағдыларға да ие болуға, басқа 
кәсіпорындарда осындай проблемаларды шешу тәжірибесі болуға тиіс, бұл 
оның қызметінің тиімділігін арттырады. Бірақ тек сыртқы мамандарға 
бағыттаудың жетіспеушілігі де бар - олар жеке кәсіпорынның ерекшелігін 
толық кӛлемде білмейді; консультативтік және оқу дияльнистерімен 
шектеледі. 
Дағдарысты диагностикалаудың және оны еңсеру жӛніндегі 
ұсыныстарды әзірлеудің міндеттері белгілі бір түрде тәуелсіз аудиторлық 
фирмаларға сүйенеді, ӛйткені халықаралық стандарттарға сәйкес аудиторлық 
қорытындыда тексеру нәтижелері бойынша кәсіпорынның банкроттығы 
қаупінің дәрежесі міндетті түрде бағалануға тиіс, сондай-ақ тӛлем 
қабілеттілігін қалпына келтіру жӛніндегі ықтимал шаралар айқындалуға тиіс. 
Банкроттық мәселелері жӛніндегі агенттіктің, қайта құрылымдау 
жӛніндегі ведомстволық комиссиялардың мамандары қатарынан мемлекеттік 
және ведомстволық органдар тӛлем қабілеті жоқ кәсіпорындардың тізіліміне 
енгізілген немесе қайта құрылымдаудың салалық жоспарларына енгізілген 
мемлекеттік тӛлем қабілеті жоқ және шығынды кәсіпорындарды дағдарысқа 
қарсы басқаруды жүзеге асырады. Бұл жағдайда шешілетін дағдарысқа қарсы 
басқару міндеті және осы басқару объектісінің ӛкілеттігі тиісті нормативтік 
актілермен анықталады [27, 33]. 
Кредиторлар ӛкілдері кәсіпорынның қаржылық сауықтыруын жүзеге 
асыру - бұл борыштарды қайтаруға бағытталған мәжбүрлі шара болып 
табылатын кредиторлардың бастамасы бойынша дағдарысқа қарсы процеске 
тартылады. Банкрот-кәсіпорынның нақты қаражаты жоқ болғандықтан, ал 
сот талқылауы жағдайында кредиторлардың мүдделері ішінара немесе 
мүлдем ақшалай ӛтемақысыз қалуы мүмкін (бұл 3-4 кезектегі кредиторларға 
қатысты), олардың дағдарысқа қарсы басқаруды жүргізуге мүдделілігі әбден 
түсінікті - кәсіпорын дағдарыс жағдайынан шыққан жағдайда ғана 
кредиторлар ӛз қарыздарын қайтаруы мүмкін. бұл жағдайда дағдарысқа 
қарсы басқару міндеттері әдетте, біріншіден, банкроттық туралы істі бұзуға 
жол бермеуге, екіншіден, кредиторлармен есеп айырысу үшін жеткілікті 
ақша қаражатын шоғырландыруға бағытталған тактикалық іс-әрекеттермен 
шектеледі. 
Басқа, талаптары бірінші кезекте қанағаттандыратын (мысалы, мүлік 
кепіл болған жағдайда) немесе кредиторлар комитетінің шешім қабылдауына 
шешуші әсер ететін (кредиторлық берешектің жалпы кӛлеміндегі ықпалды 
үлес) қорғалған және артықшылықты кредиторлардың тактикасы болуы 
мүмкін. Олар тартатын дағдарысқа қарсы басқару жӛніндегі мамандар ең 
бастысы тарату рәсімін тағайындауға жәрдемдесуге және оны қолда бар 
мүдделерге сүйене отырып тез арада іске асыруға баса назар аударады. 

84 
Санаторлардың (инвесторлардың) ӛкілдері кәсіпорынды санациялауды 
дайындау және жүргізу кезінде дағдарысқа қарсы процеске тартылады. Осы 
қызмет барысында олар кәсіпорынның нарықтық құнын, оның 
инвестициялық тартымдылығын бағалауды жүзеге асырады, кәсіпорынның 
ӛміршеңдігін қалпына келтіру үшін ресурстық және басқа да қолда бар 
мүмкіндіктерді зерделейді (ӛмір сүру әлеуеті), санация жоспарын әзірлеуге 
тікелей қатысады, қолда бар санациялық ұсыныстарды талдайды немесе 
генерациялайды (кәсіпорынның дағдарысқа қарсы бағдарламасы), жекелеген 
дағдарысқа қарсы кірулерді дайындауға және іске асыруға тікелей қатысады. 
Кәсіпорынның банкроттығы туралы іс қозғалған жағдайда сот 
қаулысымен бекітілген тӛрелік басқарушы дағдарысқа қарсы басқарудың 
ерекше субъектісі болып табылады. Арбитраждық басқарушының құқықтық 
мәртебесі, оның құқықтары мен міндеттері Украинаның "тӛлем қабілеттілігін 
қалпына келтіру немесе кәсіпорынды банкрот деп тану туралы" Заңымен 
анықталған. 
Тӛрелік басқарушы (мүлікке билік етуші, санацияны басқарушы, 
таратушы) болып жоғары заңгерлік немесе экономикалық білімі бар, тиісті 
арнайы даярлықтан ӛтіп, лицензия негізінде әрекет ететін кәсіпкерлік қызмет 
субъектісі - жеке тұлға тағайындалуы мүмкін [6], сот органдарында 
аккредиттелген және борышкер мен кредиторларға қатысты мүдделі тұлға 
болып табылмайды. Бір адам тӛрелік басқарушының (мүлікке иелік етуші, 
санацияны басқарушы, таратушы) функцияларын банкрот болу туралы іс 
бойынша іс жүргізудің барлық сатыларында орындай алады. 
Тӛрелік басқарушылар тағайындау мүмкін емес: 
• борышқор кәсіпорынға қатысты мүдделі деп есептелетін тұлғалар; 
• осы тұлғаны жойған күннен бастап аталған борышкерді басқарудан 
кемінде үш жыл ӛткен жағдайларды қоспағанда, осы борышкер-заңды 
тұлғаны бұрын басқаруды жүзеге асырған тұлғалар; 
* кәсіпкерлік қызметтің осы түрін жүзеге асыруға немесе басшы 
лауазымды атқаруға тыйым салынған тұлғалар; 
* пайдакүнемдік қасақана жасағаны үшін соттылығы бар адамдар. 
Шаруашылық Сот банкроттық туралы іс бойынша іс жүргізуді қозғау 
туралы ұйғарым шығарған күннен бастап және кредиторлар комитетінің 
бірінші отырысы күніне дейінгі кезеңде (онда тӛрелік басқарушының 
қызметіне ақы тӛлеу және шығыстарын ӛтеу мӛлшері белгіленетін) 
борышкердің мүлкін сатудан алынған қаражат есебінен немесе борышкердің 
ӛндірістік қызметі нәтижесінде алынған қаражат есебінен жүзеге 
асырылады.), іс қозғалған кредитор немесе борышкер жүзеге асырады. 
Кредиторлар қызметтерді тӛлеу, шығыстарды ӛтеу және тӛрелік 
басқарушыға (мүлікті бӛлушіге, санацияны басқарушыға, таратушыға) 
қосымша сыйақы тӛлеу үшін қор құра алады. Қорды қалыптастыру және 
оның қаражатын пайдалану тәртібі кредиторлар комитетінің шешімімен 
айқындалады және шаруашылық соттың қаулысымен бекітіледі. 

85 
Тӛрелік басқарушының (мүлікке иелік етушінің, санацияны 
басқарушының, таратушының) ӛз ӛкілеттіктерін жүзеге асырудың әрбір айы 
үшін оларға ақы тӛлеу кредиторлар комитеті белгілеген және шаруашылық 
сот бекіткен мӛлшерде, бірақ кемінде екі ең тӛменгі жалақы және банкроттық 
туралы іс бойынша іс жүргізу қозғалғанға дейін оның жұмысының соңғы он 
екі айы үшін борышкер-басшының орташа айлық жалақысынан аспайтын 
мӛлшерде белгіленеді және тӛленеді. Кредиторлардың тӛрелік басқарушыға 
оның қызметінің нәтижелері бойынша қосымша сыйақы белгілеуге және 
тӛлеуге құқығы бар, оның мӛлшерін шаруашылық сот бекітеді (әдетте 
қайтарылған борыштар сомасының белгілі бір пайызы). 
Айта кету керек, Украина заңнамасы тӛрелік басқарушылардың кәсіби, 
моральдық қасиеттері мен жауапкершілігіне ӛте "жұмсақ" талаптар қояды. 
Әлемдік тәжірибе, атап айтқанда, Елеулі заңнамалық жғмк-ның 
орындылығын куәландыратын Ресей Федерациясының тәжірибесі. 
Осылайша, Ресей Федерациясының "дәрменсіздік (банкроттық) 
туралы" Федералдық заңына сәйкес тӛрелік басқарушыға қосымша (украин 
заңнамасына сәйкес келетін талаптардан басқа) мынадай талаптар қойылады: 
тӛрелік басқарушының кӛмекшісі ретінде 6 айдан кем емес мерзімде 
тағылымдамадан ӛту жиынтығында басшы лауазымдардағы 2 жылдан кем 
емес жұмыс ӛтілінің болуы, тӛрелік басқарушылардың ӛзін-ӛзі реттейтін 
ұйымдарының біріне (олардың қазір Ресейде ЗО жанында) мүшелігі, 
борышкерге, кредиторларға барлық шығындарды ӛтеу., (жалпы-3 млн. руб 
(шамамен 32 мың доллар) сомасына, екіншісі-борышкер активтерінің 
мӛлшеріне байланысты) залал келтірген жағдайда жауапкершілікті 
сақтандырудың қолданыстағы шартының болуы.
Кәсіби білім мен дағды бірыңғай бағдарлама бойынша кемінде 480 сағат 
кӛлемінде 60 күн ұзақтығымен арнайы дайындық барысында қалыптасады 
және кейіннен біліктілік емтиханын тапсырады [65]. 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: