Дәріс №10. Банкроттылық және кәсіпорынды жою

86 
ол кәсіпорын банкрот болып табылады. Сондықтан қатар банкроттың жанама 
белгісі болып, баланстың қанағаттанарлықсыз құрылымы табылады. 
Қаржыны басқаруда, қанағаттанарлықсыз жұмыс жасау кәсіпорынның 
банкротқа ұшырауына әкеледі. 
Банкрот - ӛз еркімен және еріксіз танылады. Ӛз еркімен – яғни 
кәсіпорын ӛтініш негізінде, ресми түрде жарияланады. Еріксіз – несие 
берушілер мен басқа да тұлғалардың ӛтініші негізінде. 
Банкротты тану шешімі – келесідей іс-шараларды жүргізу жағдайында 
қабылданады: 
Қайта ұйымдастыру (реорганизация); 
Жою (ликвидация); 
Бейбіт келісім. 
Қайта ұйымдастыру іс-шараларына мүлікті сырттай басқару және 
санация жатады. Мүлікті сырттай басқару, негізінен кәсіпорынның мүліктік 
бӛлігін сату процедуралары болып табылады. Негізінен бұл прцесті 
конкурстық басқарушы жүзеге асырады. 
Санация – кәсіпорынның қаржы жағдайын жақсарту үшін қолданылатын 
іс-шаралар жиынтығы. 
Ликвидациялық іс-шараларға несие берушінің банкротқа ұшыраған 
кәсіпорын келісім жасауы. 
Бейбіт келісім кезінде, кәсіпорын несие берушілермен келісе отырып 
ерікті банкрот беруі жасалынады. Әдетте бұл шешім жан-жақты 
талданғаннан кейін, кәсіпорынның тӛлем қабілетін толықтыратын мүмкін 
емес жағдайына қабылдайды. 
Тӛлем 
қабілеті 
үшін 
кәсіпорындар 
үшін, 
оның 
баланстық 
құрылымдарының қанағаттанарлықсыз жағдайын анықтау келесідей 
критерилерін анықтайды: 
Ағымдағы ӛтімділік коэффициенті; 
Қамтамасыз ету коэффициенті; 
Толтыру коэффициенті; 
Жоғалту коэффициенті. 
Ағымдағы ӛтімділік коэффициенті – кәсіпорынның айналымдағы 
құралдарын қамтамасыз етілуін және кредиторлық қарыздың уақытылы 
қйтарылуын кӛрсетеді. 
К= қысқа мерзімді актив Iл / IIIп қысқа мерзімді мінд. – IVп ұзақ 
мерзімді мінд.; 
Ағымдағы ӛтімділік коэффициентінің қолайлы мәні екіден үлкен болу 
керек 
Тәуекелділік ұғымы кәсіпорын ресурстарының бір бӛлігін жоғалту 
ықтималдығын (қаупі), қызметті жүзеге асыру нәтижесінде табыстардың 
толық алынбауын немесе қосымша шығындардың пайда болуын білдіреді. 
Тәуекелділік ықтималдық категориясына жатады, яғни оны белгілі бір 
деңгейдегі жоғалтулардың ықтималдығы ретінде есептейді. Әр кәсіпкер 
басшы типіне байланысты таңдап, тиімді тәуекел деңгейін ӛзі белгілейді. 

87 
Кертартпа басшылар жаңалықтарға бейімделмеген, әдетте олар қандай да бір 
тәуекелден қашуға тырысады. Икемді басшылар, егер тәуекелділік ерікті 
болып, ал орындаушылар ӛз ісінің маманы болса, олар тәуекелді шешімдерді 
қабылдауға тырысады. 
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі бизнестің 
тәуекелсіз болмайтынын кӛрсетеді. Кәсіпкер тәуекелді ең тӛменгі мүмкін 
болатын деңгейге дейін қалай азайтатынын білуі қажет. Фирма үшін қандай 
да бір жағымсыз жағдай болса да, кәсіпкер негативті нәтижелерді азайту 
мүмкіндіктерін қарастыруы керек.
Тәуекелді ӛзін-ӛзі сақтандыру есебінен және хеджиралау жолымен 
тәуекелдің бӛліктерін басқа фирмаларға беру арқылы азайтуға болады. 
Ӛзін-ӛзі сақтандыру меншікті қаражаттардың бӛлігінің есебінен зиянды 
жабу және ойда болмаған шығындарды жабуға қаражат жинақтаумен 
байланысты. 
Кәсіпкерлік тәуекел – бұл бизнестің түріне байланысты компанияның 
қызметінің тәуекелі. Олардың негізгі түрлеріне ӛндірістік, коммерциялық 
және қаржылық (несиелік) тәуекелді жатқызуға болады. 
Ӛндірістік тәуекел – бұл ӛнім ӛндірумен, қызмет кӛрсетумен, басқа да 
түрлі ӛндіріс қызметін жүзеге асырумен байланысты тәуекел. 
Коммерциялық тәуекел кәсіпкер ӛндірген немесе сатып алған тауарлар 
мен қызметтерді ӛткізу процесінде пайда болады. Коммерциялық тәуекелдің 
себептері: ӛнімді ӛткізу кӛлемінің тӛмендеуі, материалдық ресурстардың 
сатып алу бағасының жоғарылауы, сатып алу кӛлемінің ойда болмаған 
тӛмендеуі, айналым шығындарының ӛсуі, экономиканың тұрақсыздығы және 
клиенттердің ұнату қабілетінің ӛзгеруі, бәсекелестердің әрекеті. 
Қаржылық тәуекел кәсіпорынның банктермен және басқа да қаржылық 
институттармен қатынас ӛрісінде пайда болады. Қаржылық тәуекелдің 
себептері: қарыз және меншікті қаражаттардың арақатынастарының 
кӛлемінің 
жоғарылауы, 
кредиторларға 
тәуекелділік, 
капиталдың 
әрекетсіздігі, бір жобаға, бір мезгілде кӛп қаражат жұмсау. 
Қаржылық тәуекелді басқару процесі 6 сатыдан тұрады: мақсаттарды 
анықтау, тәуекелді анықтау, тәуекелді бағалау, оларды жүзеге асыру және 
нәтижелерді бағалау. 
Мақсатты анықтау кәсіпорынның едәуір шығындар жағдайында жұмыс 
істеуін қамтамасыз етуге бағытталады. 
Мақсат кәсіпорынды сыртқы орта жағдайынан немесе ішкі орташа 
оңтайландырудан қорғау болып табылады. 
Тәуекелділік ықтималдылығы ресми және бейресми кӛздерден әр түрлі 
ақпараттар жинау кӛмегімен анықталады. 
Тәуекелді талдау кезінде тәуекел аймағы ұғымын пайдалану маңызды, 
яғни ол шекарасында белгіленген тәуекел деңгейінің шекті мәндерінен 
аспайтын жоғалтулар болатын, рыноктың жалпы шығындар аймағы. 
Нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорын қызметінің 5 негізгі 
тәуекел аймағын белгілеуге болады. 

88 
Тәуекелсіз аймақта операция жүргізген кезде кәсіпорын ешқандай 
тәуекел жасамайды, ешқандай шығын кӛрмейді, кәсіпорын кем дегенде 
есепті табыс алады. Жобаны орындау кезінде, теориялық жағынан 
кәсіпорынның табысы шексіз.
Аз тәуекелді аймақтағы қызмет нәтижесінде кәсіпорын таза табысының 
барлық мӛлшерін немесе бір бӛлігін жоғалту ықтималдығы бар. 
Жоғары тәуекелді аймақта кәсіпорын, нашар болған жағдайда барлық 
шығындарын жабады, ал жақсы болған жағдайда есептік деңгейден тӛмен 
табыс алады. 
Бұл аймақта ӛндіріс қызметі қысқа мерзімді несие есебінен болуы 
мүмкін. 
Қауіпті тәуекелді аймақта кәсіпорын есепті табысты ғана емес, 
сонымен қатар ӛнім ӛткізуден (жұмыс, қызмет) түскен табысты жоғалту 
ықтималдығы бар және шығындарды ӛзінің есебінен қайтарады. 
Жарамайтын (апатты) тәуекелді аймақтағы кәсіпорынның қызметі 
банкроттыққа әкеледі, барлық инвестицияларын жоғалтады. 
Тәуекелді талдау кезінде оның кӛздері мен себептерін анықтау керек. 
Тәуекелді сапалық талдау тәуекелді басқарудың екінші кезеңі түрінде 
кӛрінеді. Ол мүмкін болатын барлық тәуекелдерді теңестіріп салыстырады. 
Ол салыстырмалы түрде қарапайым болуы мүмкін. Оның басты міндеті – 
жұмыс пен кезеңдердің орындалуы кезіндегі тәуекелдің себептерін анықтау, 
яғни тәуекел мүмкін болатын аймақты айқындау, содан кейін барып, барлық 
тәуекелдерді анықтау болып табылады. 
Тәуекелдің сандық талдауы – бұл жалпы қаржылық тәуекелдің және 
ақшалай шығындардың жеке түрлері бойынша нақты кӛлемін анықтау. Жеке 
тәуекелдің ӛлшемдерін анықтау түрлі талдаудың әдістері арқылы жүргізіледі, 
соның 
ішінде 
кең 
тарағандары: 
статистикалық, 
шығындардың 
мақсаттылығын 
талдау, 
эксперттік 
бағалау 
әдісі, 
ұқсастықтарды 
(аналогтарды) пайдалану. 
Статистикалық әдістің мәні берілген немесе ұқсас ӛндірістегі 
шығындар мен табыстардың статистикасы зерттеліп, сол немесе басқа 
экономикалық қайтарулардың кӛлемі белгіленіп және болашаққа дәлірек 
болжау құрылуында болып отыр. Вариация, дисперсия және стандарттық 
ауытқулардың есептеулері жүргізіледі. 
Вариация – бір жағдайдан (вариант) басқа жағдайға ауысқандығы 
белгінің сандық бағасының ӛзгеруі (тербелмелігі). Мысалы, экономикалық 
табыстылықтың (рентабельділіктің) ӛзгеруін экономикалық табыстылықтың 
нақты мәнін сәйкес келетін ықтималдылықтың мәніне кӛбейтуді жинақтау 
арқылы анықтауға болады. 
ЭД = 



жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: