Дархан қыдырәлі ұлы дала тарихы
жүктеу/скачать 13,38 Mb. Pdf көрінісі
|
| ҰЛЫ ДАЛА тарихы
95
жасап, кескіндік сызбаларын алған болатын 142
. Бұл зерттеушілерден кейін Ч.Доржсүрен 143 , П.Аалто 144 , Д.Цэвээндорж, Х.Пэрлээ, С.Г.Кляшторный 145 ,
146 , жапон өнер тарихшысы Т.Хаяши 147 , түрік тарихшыларынан O.Серткая, Ж.Алйылмаз 148
, орыс археологы В.Д.Кубарев және моңғол археологы Д.Баяр 149 «Шивээт-улаан» кешеніндегі тас мүсіндер мен мәңгі тасқа және кешеннің архитектуралық құрылымына қатысты өз көзқарастарын білдірген болатын. «Шивээт-улаан» ғұрыптық кешеннің таңбасына қатысты алғаш рет кешенді зерттеулер 2015 жылы осы еңбектің авторы мен Гайбулла Бабаяровтың «Түрк Мәңгі тасы: Шивээт-улаан таңбалы ескерткіші» 150
деген ғылыми еңбектерінде ұсынылған. Дегенмен, жоғарыдағы аталған ғалымдар тарапынан кешеннің жалпы сипаттамасы мен кейбір атрибуттарына қатысты ғылыми-зерттеулер жүргізілгені болмаса, осы кезге дейін «Шивээт-улаан» ғұрыптық кешеніне толыққанды кешенді археологиялық қазба жұмыстары жүргізілмеген еді. Осыған орай, Халықаралық Түркі академиясы мен Моңғолия Ғылым академиясы, Тарих және археология институты бірлесе отырып, Шивээт-улаан ғұрыптық кешеніне 2016- 2018 жылдар аралығында үш жыл қатарынан археологиялық қазба зерттеу жүргізіп, ғұрыптық кешенінің жалпы көлемі, сыртқы шеңбері, қабырғалары, қамалдары, қақпасы мен киіз үй формасындағы сегіз қырлы ғибадатханасы секілді кешеннің күрделі архитектуралық құрылымдарын анықтады және адам және жануар бейнелі тас мүсіндерін анықтады, артефактілердің ғылыми құжаттары мен фотосуреттері, графикалық сызбаларын жасады 151 .
мәселені Ц.Доржсүрен көтерген. Ол ғұрыптық кешен құрамында түрк жазуы бар бітіктастың кездеспеуіне қарап, ескерткіштің іргетасы VI ғасырға дейін тұрғызылған болуы мүмкін деп болжайды 152
. С.Г. Кляшторный, В.Е.Войтов секілді белгілі ғалымдар дербес зерттеу жұмыстарын жүргізе келе, аталмыш кешенді “Екінші шығыс” Түрк қағандығын құрушы Елтеріс Құтлық қағанның құрметіне қойылған деп тұжырымдайды 153 .
Бамбаев, 1927,(ТХГБС). Ф IX. Тоб. 7, хн. 17, д. 45, №2. 143
Доржсүрен, 1957. – т. 45-47. 144
Aalto, Ramstedt’s, 1966. – P. 1-19. 145
Кляшторный, 1978. – С. 575-576. 146
Войтов, 1996. 147
Hayashi, 1999. – P. 141-142. 148
Sertkaya‚Alyılmaz‚ Battulgа, 2001. 149
Кубарев, Баяр, 2002. – С. 74 – 85. 150
Қыдырәлі, Ғ.Бабаяр, 2015 151
Қыдырәлі, Цэвээндорж, Энхтөр, Базылхан, Бөгенбаев, Далантай, Буянхишиг, Умиров, Мөнхбат, 2018. -120 б. 152 Доржсүрен, 1957. – т. 45-47. 153 Жолдасбеков, Сартқожаұлы, 2005. – 47 б. |