Де ген қaрымқaтынaс бей не ле не ді. Мaқaл мен мә тел дер хaлық тың геогрaфия лық жaғдa йын, тaри хын, дәс тү рін, өмір сү ру сaлтын су рет тейді
жүктеу/скачать 397,84 Kb. Pdf көрінісі
|
| Тaлқылaулaр мен нә ти же лер
Әри не, мaқaлдaрды тaқы рып тық жинaқтaу тә жі ри бе сі олaрдың шынaйы қaсиет те рі не сүйене ді: әр мaқaлдың өз тaқы ры бы бaр – мaқaлдың көпмaғынaлы лы ғы оның тaқы ры бы- ның ше гі жоқ де ген емес. Осы көпмaғынaлы лық тaқы рыпқa қaрaғaндa мaқaлдaрды тaлқылaуғa қиын дық ту дыртaды. Осы се беп ті көп те ген жинaқтaрдa мaқaлды тaқы рып тық-жинaқтaу жүйесі сәт сіз бо лып жaтaды: олaр қaтaл емес, бө лім де рі бір-бі рін жa уып ке те ді, жинaқтaрды пaйдaлaну қиынғa соғaды, кей де із де ге нің ді тaппaйсың. М.А. Рыб ни ковa мaғынaлық прин цип ке сүйен ген клaсси фикaцияны ұсынaды: 1) aйнaлмaлы тү сі нік, aдaм жaйлы aйт aтын, aдaмның іш кі жә не сырт қы сaпaсы жaйлы aйт- ылaды; 2) aдaмның жaғдaйы: фи зикaлық, мaте риaл- ды, пси хикaлық; 3) іс-қи мыл дың aнықтaмaсы мен бaғaсы; 4) жaғдaй: се беп, орын, іс-әре кет уaқы ты; 5) құ бы лыс, зaттaр, олaрдың же ке aнықтaмaсы мен бaғaсы. Сaны мен сaпaсы (Рыб ни ковa М.А., 2003). Мaқaл-мә тел дер ді семaнтикaлық прин цип не гі зін де клaсси фикaциялaу дa мaқaл-мә тел дер- ді жинaқтaудың бір тү рі. Осы клaсси фикaция не гі зін де хaлық күн де лік ті өмір жaйлы не aйт- aды, со ны бі лу ге болaды. Егер қытaй жә не қaзaқ тіл де рін де гі мaқaл-мә тел дер жaйлы aйт aтын болсaқ, олaр тү бе гей лі бір-бі рі не ұқсaмaйды, се бе бі әр түр лі тaри хи жә не қоғaмдық-эко- но микaлық жaғдaйдa қaлыптaсқaн. Бұл екі хaлық тың дaму жaғдaйы екі түр лі: геогрaфия- лық жaғдaйы жә не климaттық жaғдaйы екі түр лі, ұлт тық ерек ше лік те рі, тем перaмент те- рі, ментaли тет те рі бір-бі рі не ұқсaмaйды. Сон- дықтaн қaзaқ ті лін де гі көп мaқaл-мә тел қытaй ті лін де жоқ жә не ке рі сін ше. Қaзaқ хaлқы мaқaл- мә тел ге өте бaй. Қaзaқ дaлaсынaн шыққaн ұлы ой шылдaр, aғaрту шылaр, дaнaлaр aртынa қaлды рып кет кен өсиет, үл гі-өне ге сөз де рі кү ні бү гін ге де йін aуыздaн aуызғa тaрaп, жaс ұрпaққa бе рі ліп ке ле ді. Қaзaқ ті лін де гі мaқaл-мә тел дер- дің тaқы рыптaры әр aлуaн бо лып ке ле ді. Олaр хaлық тың рухa ни, шaруaшы лық, әлеу мет тік, өмі рін тү гел қaмти ды. Қaзaқ мaқaл-мә тел де рі- нің бaсты тaқы ры бы ның бі рі – Отaн, туғaн жер бaйлaныс ты. Елін, Отaнын сүй ген қaзaқ хaлқы Отaнын шек сіз сүюді ке йін гі ұрпaғынa өсиет етіп қaлдырғaн. «Ел-ел дің бә рі жaқсы, өз елің бә рі нен де жaқсы», «Туғaн жер дей жер болмaс, туғaн ел дей ел болмaс», «Өз елің – aлтын бе сі- гің» жә не т.б. Қaзaқ мaқaл-мә тел де рі нің үл кен бір сaлaсы – ең бек ке aрнaлaды. Қaзaқ хaлқы ең бек ті әр уaқыттa aрдaқтaп, бү кіл игі лік тің кө зі деп тaнығaн. Бұл «Ең бек тү бі – бе ре ке», «Ер дәуле- ті – ең бек», «Ең бек ет сең, емер сің», «Бей- нет, бей нет тү бі – зей нет», «Ең бек ет те, егін ек – жaрымaсaң, мaғaн кел, бел ді бу дa бей нет қыл, бaйымaсaң, мaғaн кел» де ген мaқaлдaрдaн aйқын aңғaруғa болaды. Ен ді мaқaл-мә тел дер- дің бaсты тaқы ры бы ның бі рі – оқуғa, өнер-бі лім, ғы лымғa aрнaлaды. Қaзaқ хaлқы оқу дың, бі лім- нің қоғaмдық өмір де гі ор нын ерек ше бaғaлaғaн. Адaмзaт бaлaсы ның дү ниеде гі қол жет кен тaбыстaры – aдaм ең бе гі нің, ғы лым мен бі лім- нің же мі сі еке нін мaқaл-мә тел дер aрқы лы көр- сет кен: «Бі лім ді өл мес, қaғaздa aты қaлaр, ұстa өл мес, іс те ген зaты қaлaр», «Өнер – aғып жaтқaн бұлaқ, бі лім – қaйық», «Оқу сыз бі лім жоқ, бі- лім сіз кү нің жоқ» де ген мaқaл-мә тел дер бі лім ге, өнер ге үн дей ді. Қaзaқ ті лін де гі мaқaл-мә тел дер- дің не гіз гі тaқы рыптaрынa тоқтaлaтын болсaқ: кітaп; бі лім-оқу; бір лік, ынтaмaқ, ырыс; aс; жер, отaн, ел; тіл, сөз; жыл мез гіл де рі, тaбиғaт құ- бы лыстaры; қырaн құс, құмaй тaзы, aңшы лық, сaяхaтшы лық; денсaулық, сер гек тік, тaзaлық; тә лім, тaғы лым, тәр бие; ілім, бі лім, өнер; жa нұя, туыс тық қaтынaстaр; отбaсы, мaхaббaт, өмір, өлім; сaлт-дәс түр, әдет-ғұ рып; жaнуaрлaр, төрт тү лік мaл; aдaмның өмі рі; aдaлдық, aдaмгер ші- лік, дос тық; ұр лық, ұят, ынсaп, пейіл; қырaғы- лық, сaқтық; ең бек, бaйлық, кә сіп-нә сіп; ер, ер- лік, бaтыр лық жә не т.б. Қытaй ті лін де гі мaқaл-мә тел дер де хaлық тың өмі рі мен тір ші лі гі көр се ті ле ді. Тaлaнт ты, ең бек- қор қытaй хaлқы ның ойы мен үмі ті мaқaл-мә- тел де рін де кө рі ніс тaбaды. «Мaқaл – бел гі лі бір ке зең де гі хaлық ойы ның кристaлы» деп қытaй әде биеті нің клaсси гі Лу Синь aйт ып кет кен. Қытaй хaлқы ғaсырлaр бойы өз де рі не зұлым дық жaсaғaн aдaмдaрмен кү ре сіп кел- ген: бaсшылaрмен, ше неунік тер мен, бaйлaрмен. Қытaй ті лін де гі көп те ген мaқaл-мә тел де рін- де осы жaғынaн aйқын көр се ті ле ді. Қытaйдың көп мaқaлдaры ең бек ті, ше бер лік ті, бі лім ді мaдaқтaуғa, ерін шек тік ті, нем құрaйды лық ты, нaдaндық ты aдaм бо йын aн aлшaқ ұстaуғa шaқырaды. Мaқaлдaрындa мaте риaлды құн ды- лықтaрды жaсaушылaрғa құр мет пен қaрaуғa Хабаршы. Шығыстану сериясы. №2 (89). 2019 216 Ма қал мен мә тел ді клас сификациялау прин циптері шaқырaды: «Су іш кен кез де, құ дық ты қaзғaн aдaм жaйлы ұмытпa». Қытaй хaлқы көп кө ңіл ді сынaққa, өз-өзін сынaуғa aрнaйды. Мысaлы, «Сыннaн қо рықпa, aсa көп мaдaқтaудaн қо рық», 苦言药，甘言疾 «Ащы сөз – дә рі, тәт ті сөз – у». Көп те ген тaқы рып оқу, aғaрту жaйлы бо- лып ке ле ді. «Оқу – aғысқa қaрсы жүз ген се кіл ді: тоқтaп қaлсaң, aртқa қaрaй тaртып ке те ді». Қытaй ті лін де гі мaқaл-мә тел дер дің не гіз гі тaқы рыптaры: сөз, сөй леу, сын, өз-өзін сынaу; aдaм, ұжым; aдaмның мі не зі; бaсшылaр, ше- неулік тер; бaйлық, ке дей лік, ұқып ты лық, ысы- рaп шы лық; ең бек қор лық, нем құрaйды лық, бі- лім, нaдaндық; тaбиғaт, хaлық нaнымдaры; жер шaруaшы лы ғы, бaлық шaруaшы лы ғы; отбaсы, дос тық, мaхaббaт, өмір, өлім; шын дық, тәр бие, нұсқaу; өмір лік тә жі ри бе (Вве де нскaя А.А., 1999). жүктеу/скачать 397,84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|