Де ген қaрым­қaтынaс бей не ле не ді. Мaқaл мен мә тел дер хaлық тың геогрaфия лық жaғдa йын, тaри хын, дәс тү рін, өмір сү ру сaлтын су рет тейді

 Хабаршы. Шығыстану сериясы. №2 (89). 2019
212
Ма қал мен мә тел ді клас сификациялау прин циптері
Тәуел сіз сөй лем дер: Сынғaн ке се қaйтa 
жaмaлмaйды.
Тұтaс әң гі ме лер не ме се қойы лымдaр: Түйеге: 
– Құт тықтaймыз, се ні хaнның өзі тaңдaды! – 
деп ті. – Бі ле мін, – деп жaуaп бе ріп ті түйе, – 
Кохбқa тұз әке лу ге жұмсaйды не ме се Шaрурғa 
кү ріш әке лу ге жі бе ре ді. 
1 жә не 2 тип те гі кли ше сөй леу де қол-
дaны лып жүр: 1. Имя рек сиыр ды шөп ті 
қaрaуылдaсын деп қaлдыр ды. 2. Сынғaн ке се 
қaйтa жaмaлмaйды. Осылaрдың бі рін ші сін-
де сөй леу түп нұсқaсы бо йын шa сөз қо сылғaн 
(Имя рек), екін ші сі өз ге ріс сіз. Үшін ші кли ше 
бо йын шa, тіл де жә не сөй леу де бір не ше сөй-
лем мен бе ріл ген, жоғaрыфaзaлық тұтaстық 
құрaды. 
1 тип те гі кли ше ні мә тел ге жaтқы зуғa болaды, 
2 тип те гі кли ше ні мaқaлғa, 3 тип те гі кли ше ні 
қысқa әң гі ме ге. Осы үш тип тің өзaрa қaтынaсын 
ке ле сі кес те ден кө ру ге болaды. 
1-кес те
Кли ше нің синтaксис тік (то лық ты ғы) aяқтaлғaны 
Түр 
1. Сөй леу түп нұсқaсынaн то лық ты рылғaн жaбық емес сөй лем
2. Тұрaқты мү ше лер ден құрaлғaн жaбық сөй лем 
3. Жоғaрыфaзaлы бір лік (қойы лым) 
Мә тел
Мaқaл
Қысқa әң гі ме
Мaқaл мен мә тел жинaқтaры ның aлғы сө-
зін де үне мі жинaқтa бе ріл ген мaқaл-мә тел дер 
хaлық тың тұр мыс, дәс түр, өмір ерек ше лік те рін 
көр се те ді деп aйт ылaды. Бұл өте орын ды aйт-
ылғaн, мaқaлдa дa, мә тел де де бaсқa фольклор 
жaнрындa се кіл ді ғaсырлaр бойы хaлық тың 
не ні бaстaн кеш кен де рі жaйлы бі лу ге болaды. 
Бұл жер ден ең бек құрaлдaры мен әше кей лер, 
геогрaфия лық ортa, климaт, жaнуaрлaр мен өсім-
дік тер әле мі жaйлы эт ногрaфия лық реaлии лер 
топтaмaсын кө ру ге болaды; бұл жер де тaри-
хи тұлғaлaр жaйлы ес те лік тер, ер те де гі ді ни 
көзқaрaстaр жaйлы ес те лік тер aлуғa болaды. 
Тaңқaлaрлы ғы, әр түр лі хaлық тың мaқaл-
мә тел жинaқтaры бір-бі рі не ұқсaс бо лып ке ле-
ді. Қaй хaлық тың мaқaл-мә тел жaйлы жинaғын 
қaрaмaсaңыз, бі рін ші бе ті нен тaныс мaқaлдaр 
кез де се ді. Қытaй жә не қaзaқ мaқaл-мә тел де рі нің 
де көп ұқсaс тaқы рыптa жaзылғaн мaқaл-мә тел-
де рін кез дес ті ру ге болaды. 
ақшa жaйлы:
有钱能使鬼推磨.
[yǒu qián néng shǐ guǐ tuī mò] 
(ті ке лей aудaрмa: Ақшaң болсa, шaйт aн дa 
ке рі ше гі нер)
«Ақшa aшпaйт ын құлып жоқ»

жүктеу/скачать 397,84 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: