Дендриттер
жүктеу/скачать 122,86 Kb.
|
ФИЗИО 4-РК ОТВЕТЫ
| 13.Дәм анализаторы, оның бөлімдері. Дәм сезімдерінің жіктелуі.
Дәм сезу анализаторы. Дәмді қабылдайтын рецепторлар тілдің кілегей қабықшасындағы дәм емізікшелерінде орналасқан. Дәм емізікшелеріне тіл, жұтқыншақ және кезкелген жүйкелерінің ұштары (рецепторлар) келіп аяқталады. Осы жүйке ұштары арқылы ащы, тәтті, тұзды және қышқыл дәмдер қабылданады. Қабылданған жүйке импульстері сопақша мидың ромба ойысындағы ядроларда аяқталады, ал осы ядролардан басталған нейрондар талшықтары мидың көру төмпегінің сыртқы бөлігіне барады. Осы сыртқы ядродан басталған қосымша нейрондар арқылы жүретін импульс ми сыңарларының дәм сезу орталығына жетеді. Дәм анализаторының перифериялық бөлігі дөңгелек немесе сопақ дәмдік бүршіктермен ұсынылған, олар негізінен тілдің папиллаларында орналасқан. Папиллалар ойықты, жапырақ тәрізді және саңырауқұлақ тәрізді болады. Аз мөлшерде дәм сезгіштері жұмсақ таңдайда және жұтқыншақтың артқы жағында кездеседі. Дәмдік жасушада тимпаникалық жіп пен глоссофарингеальды жүйке талшықтарын құрайтын синапстар көп. Тимпаникалық жіптің талшықтары (тіл нервінің тармағы) барлық саңырауқұлақ папиллаларына, ал глоссофарингеальды жүйке талшықтары ойыққа және жапырақ тәрізді. Густаторлық анализатордың қыртыстық шеті гиппокампада, парахиппокампальды гируста және артқы орталық гирустың төменгі бөлігінде орналасқан. Дәм жасушалары үздіксіз бөлініп, өліп отырады. Тілдің алдыңғы жағында орналасқан, олардың үстірт жатқан клеткаларын ауыстыру әсіресе тез жүреді. Дәм сезу жасушаларының ауыстырылуы жаңа синаптикалық құрылымдардың пайда болуымен қатар жүреді. Дәмді ынталандыруды қабылдау Дәм жасушаларының микробүршектері - бұл белгілі бір дәм молекулаларымен өзара әрекеттесу арқылы дәмдік ынталандыруды тікелей қабылдайтын түзілімдер. Дәмдік жасушалардың мембраналық потенциалы 30-дан 50 мВ-ға дейін. Густаторлық тітіркендіргіштердің әсерінен 15-тен 40 мВ дейінгі рецепторлық потенциал пайда болады. Бұл тимпаникалық жіп пен глоссофарингеальды жүйке талшықтарында генератор потенциалының пайда болу себебі болып табылатын дәмдік жасуша бетінің деполяризациясы, ол критикалық деңгейге жеткенде таралатын импульстарға айналады. Рецепторлық жасушадан қозу ацетилхолин көмегімен синапс арқылы жүйке талшығына өтеді. Әр түрлі дәмдік жасушалардың әр түрлі дәмдік заттарға әр түрлі сезімталдығы бар, олар төрт топқа бөлінеді: қышқыл, тұзды, тәтті, ащы. Әрбір жасуша әрқашан бірнеше хош иістендіргіштерге, кейде тіпті төртеуіне де жауап береді, бірақ олардың біреуіне ең үлкен сезімталдығы бар. Тиісінше, белгілі бір тамақты тітіркендіргішке сезімталдығы ерекше жоғары жасушалардың орналасуына байланысты тілдің әр түрлі бөліктері де әр түрлі сезімталдыққа ие болады . Дәм анализаторының жас ерекшеліктері Дәм сезу анализаторының перифериялық бөлігі жатырішілік өмірдің 3-ші айында қалыптаса бастайды. Туған уақытқа дейін ол толығымен қалыптасып, постнатальды кезеңде рецепторлардың таралу сипаты ғана өзгереді. Балаларда өмірдің алғашқы жылдарында рецепторлардың көп бөлігі негізінен тілдің артқы жағында, ал кейінгі жылдары оның шеттерінде таралады. Жаңа туылған нәрестелерде хош иістендіргіш заттардың барлық негізгі түрлеріне сөзсіз рефлекстік реакция байқалады. Сонымен, тәтті заттардың әсерінен оң эмоцияларға тән соратын және имитациялық қозғалыстар пайда болады. Ащы, тұзды және қышқыл заттар көзді жұмып, бетке әжім түсіреді. Балалардағы дәм анализаторының сезімталдығы ересектерге қарағанда аз, бұл дәм сезу тітіркендіргіштерінің тітіркену деңгейінің жоғарылығында және дәмдік ынталандыруға реакцияның пайда болуы үшін жасырын кезеңнің үлкен мәнінде көрінеді. 6 жасқа дейін ересектерге тән тітіркену шегі белгіленеді, 10 жасқа қарай жасырын кезеңнің ұзақтығы ересектердегідей болады. жүктеу/скачать 122,86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|