Дениет философиясы
жүктеу/скачать 0,82 Mb. Pdf көрінісі
|
nuradin-madeniet
- Бұл бет үшін навигация:
- Ә) Мәдениет және табиғат
| Ӛзін тексеру сұрақтары
1. «Жаһандану» ұғымын қалай түсінесіз және оның пайдасы мен зиянын ӛз бетіңізше таразылап кӛріңіз? 2. Әлеуметтанушы Р.Робертсонның мәдени центристік теориясы неше кезеңнен тұрады? 3. Жаһандану процесі арқасында еңбек нарығы талабына қарай ауысқан жаңа мамандықтар қатарын атаңыз? 4. «Рим клубыны» құрылудағы кӛздеген мақсаты не? 5. Әлемдік Ақпараттар Жүйесінің таралымдық қасиеті мен оның тұрмыстағы маңыздылығын атаңыз? Ә) Мәдениет және табиғат «Экология» термині гректің «oikos – тірішілік ететін жер» және «logos – ілім, сӛз» аудармасын беретін, ағзалардың бір-бірімен ӛзара қатынасын және қоршаған ортаны зерттейтін биология бӛлімі. Бұл терминді 1866 жылы неміс жаратылыстанушысы Э. Геккель енгізіп, «экология» терминінің мағынасын «экономия, жануарлық ағзалардың үй жағдайындағы тұрмысы, жануарлардың органикалық және органикалық емес ортаға деген қатынасы туралы ғылым» деп түсінді. Қазіргі заманғы экология органикалық әлемнің ӛзгертілінген деңгейлерін – түрленулер, биоценоздар, биогеоценоздар, биосфераны толығымен қарастырады. Сонымен қатар экология ғылымын қоғам мен табиғаттың ӛзара әрекеттерін қарастырады деп түсінсе де болады. «Экологиялық мәдениет» қоғамның экологиялық сферасын, демек, экологиялық қабілеттер, әрекеттер, қатынастар және институттарды ӛзіне қосып алады. Экологиялық сфераның функционалды ӛзегі болып «табиғатты қорғау – табиғатты қайта қалпына келтіру – табиғатты жетілдіру – табиғаттың апатты жағдайларынан адамдарды қорғау» атты тӛрт жүйеден тұратын экологиялық әрекет табылады. Экологиялық сфера мен экологиялық әрекет сӛздері табиғат пен қоғамның ӛзара ықпалы сӛздерімен мағыналас байланыста. Экологиялық сфера мәдениетінің сапасы мен деңгейін қоғамдағы мемлекеттік және қоғамдық экологиялық институттар жұмыстарының тиімділігі мен экологиялық білім, тәрбие мен ӛнегеліліктің шамасына сәйкес нақты адамдардың әрекеттері арқылы анықтауға болады. «Экология мәдениеті» терминін алғаш енгізгендердің бірі орыс жазушысы, академик Д.С. Лихачев болды. Ол мәдени ортаны яғни мәдени мұраны табиғат ортасын қорғағандай қорғаштау қажеттігін баса айтты. Ғалымның жалпы мәдениеттануға қосқан ерекше үлесі ретінде В.И. Вернардский ықпалымен жүзеге асқан «жер гомосферасы» идеясы және жаңа ғылыми пән ретінде негізі қаланған «мәдениет экологиясын» атауға болады. 1987 жылы академиктің үш томдық таңдамалы топтамасы басылып шығарылды. Экологиялық мәдениет мәдени ортаны адамның рухани, ӛнегелік ӛмірін жүзеге асыру үшін жасалған жағдай деп қарастырылады. Бұл термин экологиялық эстетиканың бір бӛлімі бола отырып, адам мен қоршаған ортаның диалектикалық ӛзара байланысы тұрғысынан эстетикалық мәселе ретінде зерттеледі. Сайып келгенде, экологиялық мәдениет адамның гуманистік мінез-құлқының сақталуын қадағалайды. Экологиялық мәдениет - адам мен табиғат арасындағы еркін қатынастардан туындайды. Экологиялық дағадарысты туғызған адамның табиғаты емес, оның кереғар дүниетанымы мен пиғылы, санасы. ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап, әлемді қамтыған экологиялық дағдарыс ғылыми зерттеудің объектісіне айналды, оның қалыптасуының әлеуметтік-мәдени себептері айқындалып, жаңа экологиялық ӛркениетке деген ұмтылыс ғаламдық күшке айналды. Мәдениет пен экология түбірлес, екеуі де «үйді» қарастырады. Экологиялық мәдениет тек мәдени мұраларды қорғаумен шектелмейді. Мәдениет – экологиялық қорғау қызметтерімен қоса парасатты-гуманистік «мәдениетті пайдалану» талаптарын ӛзіне қосып алуы қажет. Экологиялық мәдени сананы қалыптастыру, оның қоғамда шын мәнінде жұмыс істеуі түрлі экологиялық апаттар, дағдарыстар, шиеленістер және т.б. алдын алуы мүмкін. Мәдениет шектеулі, онда табиғатқа деген басымдылық қатынас орын алған. Адам табиғатты тек пайдаланып ғана қоймайды, оның бұзылып кетуіне мұрсат бермей, қайта қалпына келуіне жағдай жасайды. Табиғат ӛркениет шеңберінде де энергия кӛзі, пайдалы шикізат кӛзі немесе пайдалы бір құрал ретінде қарастырылады. Ӛркениет адамды, табиғатты жаулап алып, ӛзінің экономикалық, техникалық және басқа қажеттіліктерін ӛтеуге, табиғатпен күресуге бағдарлайды. Осыған орай, адамда табиғатты міндетті түрде аялау, экологиялық теңдікті сақтау керек деген ой пайда болады. Табиғат - тал бесік. Табиғат дағдарысы, экологиялық дағдарыс - әлем дағдарысы. Мұндай келеңсіздікке жол бермеу үшін адамзатқа экологиялық мәдениет және экологиялық мәдени сана ауадай қажет. А.Швейцер: "материалды жетістіктер – бұл мәдениет емес; олар қоғам мен индивидті толық жетілдіру идеясының қызметіне қойылғанда ғана салыстыратындай бола алады" (Швейцер А. Культура и этика. - М.: Прогресс, 1973. - 15 с.). Сондықтанда кӛптеген процестерді мәдени іс-шаралар деп есептеу қиын. Бұл жағдай әсіресе ӛздерінің мақсаттары үшін басқа халықтардың табиғи және интеллектуалды байлықтарын пайдалануға мүмкіндік беретін, техникамен индустрия арқылы табиғатты бағындырудағы басты құрал болып табылатын, индустриалды дамыған елдерде орын алуда. Демек, дамыған, алдыңғы қатарлы елдер, тұрмыс-жағдайы тӛмен елдер алдында қарыздар. Себебі олар сол елдер есебінен байып отыр. Ислам діні де осы мәселеге кӛңіл бӛліп, байлықты шектеу мақсатында «зекет» салығын салған. Мұндағы басты философия бір адамның мол байлыққа кенелуі, келесі екі-үш адамның кедейленуі есебінде жүзеге асып отыр деген қағида. Сондықтанда «Зекет» салығы тек ауқатты адамдарға салынатын болған. Экологиялық мәдени сананы қалыптастыру процесі қазақ халқында ӛте жақсы дамығандығын тілге тиек еткен жӛн. Мәселен қазақтар малдың жүнінен киіз басып, үй жабдықтарын жасаса, терісін илеп ыдыс-аяқтар, жүнін түтіп, иіру арқылы киімдер тіккен, малдың сүйектерінен сабын жасаған. Демек, қалдықсыз ӛндіріс орын алған, ал бұл дегеніңіз экологиялық қалыпты бұзбай сақтау, табиғаттың ластануына жол бермеу деген сӛз. Жалпы алғанда, қазақтар шаруашылықпен айналысқан, шикізат ӛңдеген, ӛнімдер ӛндірген, ең бастысы мал арқылы сауда қатынастарын дамытып, айырбас немесе қазіргі ғылыми тілдегі «бартер» жасау жолдарын жүзеге асырған. Шаруашылық дамытудың тағы бір ерекшелігі малдардың жаз айларында солтүстіктің салқын аймақтарында, керісінше қыстың ызғарлы күндерінде оңтүстіктің жылы аймақтарында бағылуы. Мұндай тәжірибе қазақ халқының георгафиялық және экологиялық ілім-білімдерінің табиғи түрде дамығандығын, дала ӛркениетін меңгергендігін байқатады. Орталық Азия елдерінде кӛшпелі шаруашылықтың басқалармен салыстырғанда Қазақстанда мейлінше дамығандығы анық. Мұндай жағадаяттардың барлығы дерлік адамдардың бірлесе, жинақталып ӛмір сүруге деген ықпалдастығынан туындайды. Осы мәндегі ілімді түркі халықтары жүктеу/скачать 0,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|