Дерге ескерткіш орнатуымыз керек
жүктеу/скачать 10,74 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Алтай ТАЙЖАНОВ, философия ғылымының докторы, профессор Елдің елдігін, халықты ы ң
ҰЛЫЛАРДЫ ҰҒЫНУ Кезінде «Ж.Әбділдин мектебі класси калық философиямен, оның ішінде неміс фи лософия- сымен, философияның дәс тү ү р
лі м м әселелерімен, ж жалпы тарихымен ай налыс ыс ып
к к ет ет ті ті . Од Од ан ан ұ ұ лт лтты ты қ қ қоғамдық фи лософиялық ық о о йғ й а па й йд а жоқ. Олар дың фи лософиясы бір жақта да, ұлттық ой-сана мен ұлт өмірі екінші жақта қалды» де- ген сияқты пікірлер айтылды. Бұл әділетсіз, үс- тірт ой-пікір болатын. Осыны дер кезінде түсін- ге ге
н ак а ад д емик Ж Ж .Ә .Ә бд д ілди д н «Парасат» (№1, 19 19
93 ) ) жу жу рн рн ал алын
ына а бе бе рг рген ен с с ұх ұ батын да өз ойын былайша тарқатады: «Ғасыр ба сында қылт етіп көрінген ұлт ойшылдары қолдан жасалған әр- түрлі қырғынға ұшы ра ды, одан ес жия берген 50-60 жылдары ұлт тілі кеміп, төл мәдениеттен жери бас та дық. Бұл жағы бізді ойландырды, ойлан дыр ғанда да мықтап ойландырды. Ұлттық философия сол жылдары Шә Шә кә кә рі рі мм мм ен ен ж ж ән ән е е оның тұстастары мен ке йі йінг
нг і із із ба ба са са р рла ла р р ым ым ен ен
бірге келмеске кеткендей болды. Сондықтан фи лософиядағы әлеми шың дар ға шықпай, ұлттық ой ағымына анық та танық баға беріп, төре лік айта алмай ты нымызды, оны алға апа- ры р п, д д амыта ал майтынымызды түсіндік. Осыдан ке кел
лі п, п, с с ол ол т т ұс ұс та т а а лд лд ым ым ен ен ф ф ил ил ософияның әлем- ді дік
к бұ бұла ла ғы ғына на н н су сусы сы нд нд ау ау, он оны
ы шама-шар қымыз келгенше игеру қажет болды. Біз солай істедік те».
Ғалым-философ айтса айтқандай, тек Шо- қан мен Ыбырайдың, Абай мен Шәкә рімнің ат- тарын атап, түстерін түстеу, , қ қ аз з ақ а ойын фило ло - софияның жаһандық ұлы мұ хитына апарып құя алмайтын еді. Олардың ұлылығын әлемдік фи- ло софия мектебін жан-жақты меңгергенде ғана түсінуге бо латын еді. Тағылымы мол ғалым Жабай й ха
н н Мү бә рәк- ұл ұл ы ы ж жастарды классиктерді оқ оқ уғ уға а ша ша қ қы
ы ра ра ды ды . . М Ме і німен бір әңгімеде ол қа зір і гі
әлеумет і тік- саяси, экономикалық са лалар дағы келеңсіз дік- тер мен түсінбеу шіліктер, нәтижесіздіктер өт- кенді шала бі луден, әр сала бойынша бұрын- ғылардан қалған рухани мұраларды игермеу- ден, о
сы с ла л рд рд ы игер р іп п бар
р ып жаңа теориялар жа са
п, п, о о ны ны ж жүз
үз ег ег е е ас
ас ыр ыр у у ке
ке ре ре к к. Ал әркімге «бол масақ та, ұқсап бағу» еш нәтиже әп ер мейді дегені есімде. Ол жастарда гума нитарлық білім болуын қуаттады. Себебі олардың бәрі бір ар- наға тоғысқанда ғана толыққанды ин тел ли- генттік, зиялылық ту ра лы айтуға бо лар еді. Жас- та та рд рд ы ы сауатты болуға, әлемдік де дең
ңгей ей де де гі гі б б іл іл ім ім дә дәре ре ж же сіне көтерілуге шақырд д ы. ы Ж Ж ай ай с с ау ауат ат а а шу шу мен шын мәнін дегі рухани жетілген адам ның арасында үлкен қашықтық бар дейді ол. Жаңа кезеңде Жабайхан Мүбәрәкұлы еге- мен еліміздің рухани-әлеуметтік өмірі не ерекше атсалысты. Ол жазықсыз жаза кұр бандары бол- ған н
қаза за қ қ зи зи ял ял ыл ылар ар ы, ы, А А ла лаш ш ар
ар ыс ыс та т ры Шәкәрім, Ахме ме т Ба Ба йт йтұр ұр с с ын ов ов, Ма Ма ғж ж ан ан Ж
Ж ұмабаев, Мір- жақып Ду латов т.б. арашашы болып, бір бөлек мә де ниет пен ғылым қайраткерлерінің шы ғар- машылығымен кейінгі ұрпақтың су сын дауына, қол үзбеуіне жағдай жасады. Бір айта кететін жайт – жазықсыз жапа шеккен, ұ ұ рп р ақ а тары
р ның
са са на на с сынан аласта тылған Алаш ш а а ры рыст
ст ар ар ын ын а а қт қт ау ау
туралы талпыныстар бұрын болған еді. Бірақ олар мәселені аяғына дейін жеткізе алмады. Философ Жабайхан Әбділдин барлық мә селе бойынша төзімділік пен шыдамдылық көрсетіп, біліктілік пен қисынды оймен өз позициясын қорғ
р ап ап қал ал а а ал ал ды ды.
Со Со л л үш үш ін н д д е е қа қа за з қ халқының оғ ан ан д д ег ег ен ен р р из из аш аш ы ы лы лы ғ ғы ы ше ше кс кс із із. .
Ой өлшемі биік, байлам-пайымы ерен Жабайхан ағаны ғылыми орта ерте танып білді. Ең алдымен оны қазақтың біртуар азаматтары Қа Қа ны ны ш Сәтбаев, Салық Зима но но в вта тар
р қо қолд лдад ады.
ы. Фи Фило ло софия саласын дағы тұң ңғы
ғыш ш ак ак ад ад ем ем ик ик болуына жол аш ты. Оның жанында әрқашанда тілектес аға лары мен әріптестері, іні лері, шәкірт- тері болды. Ғұлама ғалым, арлы азамат Тәуелсіздік жыл- да рын
н да д қ қ оғамда оры ы н алған мем лекеттіктің ко нс
т т ит ит уц уция ия лы лық қ не не гі гі зд зд ер ер ін ін ш шай ай қ
қ ал а туға әрекет- тенген жат пиғыл дарға дә лел дәйегімен соққы бе ріп отырды. Сол тұстағы шовинистік пи ғыл- дағы Жо ғарғы Кеңестің кей бір депутаттарының аранда тушы лық тан тұратын, кейде астыртын, кей де ашық айтқан жымысқы пікірлерінің аста- рын әшкерелеп, бұл әлі де болса буы ны қатпа- ға ға н жас мемлекеттің бола шағ ы ы үш ш ін қ қ ау ау іпті ек ек ен ен і ін Салық Зиманов, Сұлтан н С С ар ар та таев
ев с сия ияқт қт ы ы әріптестерімен бірге жа рыс сөздерде оның мән- маңызын Жәкең де ашып көрсете алды. Ұлтқа жанашыр болу, қазақты қорғау мәселесінде басқа лар мен қатар Жабайхан ағаның істеген істері тарих беттеріне жазылып қалғанын көзі- қара ра
қты ы ке ке ле ле р р ұр ұр па п қт қт ың ың к к өр өр ер ер і і ан н ық. Со Со л л тұ тұ ст стағ
ағ ы ы де де пу у та та тт тт ар р а ара
ра сы сы нда жиі көте- рілген мәсе ле лердің бірі мемлекеттік тілдің қоғам да ғы орны еді. Жабайхан Мү бәрәкұлы өз әріптестерімен бірге және оларды қолдай отырып, «мемлекеттік тілді – қазақ тілін барлық тұр ғындар, әсіресе ха лыққа қыз з ме
т т көрсету- шілер білуі тиіс, бұл – бірінші кезектегі бағдар- ла малық іс, оны шешу әлеу мет тік-эконо ми ка- лық мін дет терден де ауыр, алайда қажеттілік» де гендердің қатарында болды. Жабайхан Әбділдиннің ғылыми же же тіс с ті т к те- рі рін н ке ке зі з нд нд е КСРО ҒА Философия ин н с
ти титу
туты ты м мен ен
МГ МГ У У- і дің әйгілі ғалымдары сан рет атап өткен болатын. Олардың пікірін баяндасақ, мынаған саяр еді: Ж.Әбділдин – қазіргі заманғы алдыңғы қатарлы және болашағы зор бағытты зерттеген ғалым. Олар былай деп жазады: «Қазіргі уақыт- та бүкіл О О рт р ал ал ық қ Азия ко о нт н инентінд
д е сіздің диалек ти
ка калы
лы қ- қ- ма ма те те ри ри ал алис
ис ті ті к к фи фи ло ло со с фиялық зерттеулеріңіздің теңдесі жоқ. Біз дің көп шілігі- міз сіздің басшылығыңызбен сіздің институтта философияның өзекті мәсе ле
лері бойынша ұйымдастырылған әртүрлі дәрежедегі форум- дар ға қатысып пікір алмастық. Олар бізді жаңа өз өз ін ін ді ді к к ид ид ея лармен, соны да қайтала ла нб нб ас ас п
пік ік ір ір - - та та л л ас ас т т ар ар м мен байытты». Ал Жабайха а н н Мү Мүбә бә р р әк әк - - ұлының жеке басына қатысты: «Сіздің кітаптары- ңызда күрделі, ірі, маңызды да өзекті филосо- фия лық мәселелер әлемдік қоғамдық-фило- софиялық оймен ұштасып жатады және сіздің жеке өз басыңы ң з тын дырған тарихи-филосо- фия лық қ е еңб ңб ек екте те р
р ің ің із із ә ә ле емд мд ік ік қ қ оғ оғ ам ам ды д қ ойды дамытуға ға қо о сы с лғ лғ ан ан з з ор ор ү ле ле с с е деп п бі бі ле леміз» дейді. «Сіз философиялық ойдың Тян-Шаньдай биігіне шықсаңыз да, зор атақ-абыройға бөлен- сеңіз де, қарапайым адами қасие тіңізді, қара- пайым адамдармен қарым-қатынасы ңызды, жү ү
р з ,
фи фи ло л со-
фи фи ял ял ық ық -д -д аналық өмір салтынан б ір ір с
с әт әт т т е е та та н- н- бадыңыз, міне, сондықтан да біз әрқашанда сіз бен жүзде суді, пікірлесуді өзіміз үшін бақыт санай мыз, тағатсыз күтіп жүреміз», – деген пі- кір лерді кезінде Одақ академиктері Б.М.Кед ров, Ф.В.Константинов, П.Н.Фе до сеев, П.В.Копнин тағы басқа қа ә
ә йг г іл іл і і ға ға л л ым ым ф ф ил ил ос ос оф оф та та р р ай а тқан да, жазған
д д
а Алтай ТАЙЖАНОВ, философия ғылымының докторы, профессор Елдің елдігін, халықты ы ң ң халықтығын танытатын белгінің бірі – маңдайына біткен талантты перзенттерін қадірлей, қастерлей білуі. Бағалай, базарлай алсақ, кө ө не не зам ам ан ан на на н н ба ба ст ст ап ап қ қ аз аз ақ ақ мә мә де де ни ниет ет ін ін ің ің а а сп спан ан ы ы да да ж ж ар ар ық жұлдыздарға кенде болып көрген емес. Саналы өмірінің көпшілігін, қоғамдық-әлеуметтік ғылымдар дамуында тоталитарлық жүйе үстемдік етіп тұрған дәуірде өт өт кі к зген, соған қарамастан , , фи фи лософиядағы ең өзект т і і мәселелермен, киелі бағыттармен айналысып, республикамыз, қала берді, бұрынғы Одақ көлемінде ғылымда өзінің танымал мектебін қалд лд ыр р ған қазақ қ ұл ұл дары р сирек, бо бо лс лс а а да да а а з. з. Ж Ж аб аб ай ай ха ха н н Мү Мүбә бә рәкұлы – ұлтымыздың қоғамдық- философиялық, саяси-әлеуметтік ойын дамытуға зор үлес қосқан осы сиректердің сапындағы тұлға, ғалым-азамат, абыз аға. САЙЫС
ХХ ғасырдың орта тұсын ала бере кесірткенің құйрығындай шорт
рт кесілген термешілік пен өсиет ө ле ле
н ің ауы
у лы қ
қ аз а ақ қ
ба бала
ла сы сы на нан
н кө кө п п жырақтап кеткені жасыр ын ын е е ме мес. с. Ж Ж оғ оғым
ым ыз ызды ды б б ір ір
түгендеп, кеткеніміздің орнын толтыруға бұл бәйгенің қосқан үлесі орасан болды. Алпыстан асса да, аталы сөз айта алмаған бірсыпыра ақын ағаларымыз сылдыр сезім мен қу құлқынның қамын күйттеп, жастарды имандылыққа шақырудың орнына өздері жастард д ың
аузына телмірген кезді де көзіміз көрді. Осындай ол қы қылы
лы қт қт ың ың о орн рн ын ын т т ол ол ты тыру ру м мақ а сатында ұйымдас- тырылған бәй й геге елімі і здің түкпір-түкпірінен бас-аяғы 300-ге жуық шығарма түскен екен. Соның ішінде 20 ақынның термесі қазақ мәдениетінің қоржынын толықтырды. Аузы дуалы ақын- дарды имандылыққа шақыратын терме жазуға итермелеген, ең бірінші, сайыстың талабы немесе берілер жүлде қоры емес, Хақ- ты таныған жүректері деп білеміз. Ке Ке шк шк е е жи жина
н лған қауым қазына толы лы а
лт ын ын с с ан ан ды ды қ қ та та уы уы п п ал ға нд й ай қ уа нғ анын бал-бұл жайнаған көзд де ерін ен , им ан ұ й йы ға н жүздерінен байқау қиын емес. Белгілі айтыскер ақын Еркебұлан Қайназаровтың «Не жақсы, не жаман?» атты термесі мен «Нұр» Қазақ-Египет Ислам мәдениеті университетінің 2-курс студенті Роман Бұрқаштың «Кішкентай» атты термесі көпшіліктің көз- айымына ай на налд лд ы. ы. Ж Ж ам ам ағ ағ ат ат ты ты ң ң жү жү ре ре гі гі н н шы ш мырлатып, көзіне жас алдырған н А Арм рм ан ан Б Б ер ер да да ли лин
н ме мен
н Жә Жәке кен н Омаров болды. Өрілген өлеңнің ішкі өзегін беру, сүбелі сөздің сөлін татыру, нақыл мен өсиеттің мәйегін бір шумаққа, кейде тіпті бір жолға сыйғызу – те рм рм ен ен ің ің н н ег ег із із гі гі тал ал аб аб ы. ы. Т Т ер ер ме е жазуға ниеттенген ақын дарға д да а
қо йы йы лғ лған
ан т т ал ал ап апты тың
ң ту ту ра ра о
осындай болғанына жеңімпаздарды марапаттау кезінде көзіміз жетті. Сонымен, үздік деп танылған 20 ақынның ішінде: Жамбыл Дүйсенов, Батырболат Айтболатұлы, Қанат Ибрагимов, Алмас Темірбай, Амандос Қар- шалов, Тоқтарәлі Таңжарық, Тынымбай Досбатыр, Медетбек Шәб
б де д нбекұл ұ ы, Сырым Әуезхан, Бауыржан н Қ Қ ар ар ағызұл ұ ы, Тіл
л ег е ен Әд Әд іл ілов
ов, , Се Сері рікз
кз ат Дүйсенғазин, Мырзан н К
ен же же ба ба й й се се кі к лд лд і
ел ел ге ге
таны мал ақындар ынталандыру сыйлығымен қоса, «Умра» қажы лығына баратын жолдамаға ие болды. «Үздік мақам» аталымын жеңіп алғандар қатарында Оңтүстік Қазақстаннан келген сазгер-термеші Жақып Сыпатаевтың, ақтө- белік жыршы Әд Әд ілбе б к Сарин мен қызылордалық сазгер-жырау Жарқынбек Тұ Тұ ры ры мб мб ет ет ов овті
ті ң ң ма ма қа қа мд мд ар ар ы ы әу әу ез е ділігімен, ырғақты- лығымен ерекшеленді. Ерік Жақсығұлов, Еркін Шүкіманов, Данияр Сүлейменов секілді күміс көмей, жез таңдай әншілеріміз өз таланттарының тұғырын тағы бір биіктетіп, үздік орындаушы атағына ие болды. Жоғарыда аталған «Үздік орындаушы» және «Үздік мақам» аталымдарының жүлдесі 150 мың теңге көлемінде. Жү Жү
лдел ел і і үш үшінші орынға табан тіреп, 5 5
00 м м ың ың т т ең еңге ге а қш қшал ал ай ай сы й йлықты қанағат тұтқан ақындар: Жұманаз аз ар С Сомжүрек, С С ер і ік
Қалиев, Бекмұрат Анарбаев. Ал екінші орынға Еркебұлан Қайна- заров пен Қалқаман Сарин тұрақтап, әрқайсысы 750 мың тең- геден ақшалай сыйлықты қанжығаларына байлады. «Текті сөздің төресі – терме» байқауының бірінші орны және 1,5 млн теңге
ақ ақш шала
ла й й сы сы йл йл ығ ығ ын ын « « Кі Кі шк шк ен ен та а й» атты терме авторы Роман Бұрқаш ш и иел
ел ен ен ді д . Ре Ре сп спуб убли
ли ка ка лы лық
қ те те рм рм ешілер байқауының бас бәйгесін, сонымен қатар «Skoda» автокөлігін «Жоқ іздеп жүрмін» деген термесімен айтыскер ақын Арман Бердалин жеңіп алды.
жүктеу/скачать 10,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|