Дәріс. Функционалды грамматика саласының басты ұғымдары

Функционалды семантикалық категориялардың ерекшелігі сөйлеу жүйесінде функционалды-семантикалық өрістерді құруымен байланысты. Функционалды-семантикалық өріс ішкі мазмұннан әрі сол мазмұнды беретін тілдік құралдардың бірлігінен тұрады. ФСӨ-нің ішкі мазмұнын семантикалық категориялар құраса, сыртқы тұрпатын лексикалық,синтаксистік және грамматикалық құралдар құрайды.Функционалды-семантикалық өрістің ішкі мазмұнын оның мазмұн межесі, ал тілдік құралдардың бірлігін тұрпат межесі деп қарай аламыз.

Функционалды семантикалық категориялардың ерекшелігі сөйлеу жүйесінде функционалды-семантикалық өрістерді құруымен байланысты. Функционалды-семантикалық өріс ішкі мазмұннан әрі сол мазмұнды беретін тілдік құралдардың бірлігінен тұрады. ФСӨ-нің ішкі мазмұнын семантикалық категориялар құраса, сыртқы тұрпатын лексикалық,синтаксистік және грамматикалық құралдар құрайды.Функционалды-семантикалық өрістің ішкі мазмұнын оның мазмұн межесі, ал тілдік құралдардың бірлігін тұрпат межесі деп қарай аламыз.

• Екіншіден, грамматикалық категориялар мен семантикалық категориялар тілдік ортасы жағынан ерекшеленеді. Грамматикалық категориялар ортамен байланыста қарастырылмайды. Дегенмен, бұл грамматикалық категория ортадан тыс өмір сүреді деген сөз емес. Семантикалық категорияға келер болсақ, тілден тыс, сөйлеу ортасымен (сөйлеу жағдаятымен, контекспен) тығыз қарым-қатынаста болып келеді.
• Үшіншіден, грамматикалық категориялар статикалық күйде тұрса, семантикалық категориялар динамикалық күйде тұрады. Өйткені грамматикалық категорияларды тілдік жүйеде тұрып-ақ қандай бірлік екенін, беретін мағынасын біле алатын болсақ, ал семантикалық категорияны тілдік жүйеде тани алмаймыз. Ол тек сөйлеу жүйесінде мүмкін болады.