Дәріс. Кіріспе. Тжқ құқықтық, заңнамалық және нормативтік-техникалық негіздері
дәріс. Экологиялық құқықтың даму тарихы және қайнар көздері
жүктеу/скачать 243,83 Kb.
|
| 3 дәріс. Экологиялық құқықтың даму тарихы және қайнар көздері
Дәріс мақсаты: тыңдаушыларды экологиялық құқықтың даму тарихымен, сондай-ақ «ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯ КОДЕКСІ» Қазақстан Республикасының 2021 жылғы 2 қаңтардағы No 400-VI ҚРЗ Кодексінде баяндалған экологиялық-құқықтық нормалармен және талаптармен таныстыру. Дәріс мазмұны: экологиялық құқықтың пайда болуы, қазіргі жағдайы және даму болашағы. Табиғатты қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану туралы республикалық заңнаманы дамытудың негізгі кезеңдері. Экологиялық құқық көздерінің түсінігі, ерекшеліктері және жіктелуі. ҚР Конституциясы және экологиялық-құқықтық нормалар мен талаптар. "Экологиялық кодекс" ҚР кодексі- экологиялық қатынастарды құқықтық реттеудегі жалпы сипаттама және оның маңызы. Үкіметтің экологиялық-құқықтық актілері. Жергілікті өкілді және атқарушы органдардың экологиялық және құқықтық актілері. Еңбекті қорғау жөніндегі заңнама негізінде 70 - 80-жылдары жаңа сала - экологиялық құқық қалыптаса бастады. Жаңа құқық саласының пайда болуының объективті алғышарттары, бір жағынан, өндірістік қызметке байланысты қоршаған ортаның қанағаттанарлықсыз жағдайы, екінші жағынан, қоғамның экологиялық проблемаларына ерекше назар аудару болды. 100-ге жуық мемлекет елдің экологиялық саясатын білдіретін қоршаған ортаны қорғау туралы жалпы заңдар қабылдады және экологиялық басқару мен бақылаудың мамандандырылған жүйелерін құрады. Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде халықаралық құқық үлкен рөл атқарады. Бұл мемлекеттердің экологиялық тұрғыдан орынды мінез-құлқының бірыңғай қағидаттары мен нормаларын бекітуге арналған, олар өз кезегінде ұлттық заңнамаға біріктірілуі керек. Қазір 200-ден астам халықаралық табиғат қорғау шарты жұмыс істеуде. Халықаралық экологиялық құқықтың маңызды қағидаттарының бірі-қоршаған ортаға трансшекаралық залалдың алдын алу. Ол толығымен алдын-алу шараларын жүргізуге бағытталған, жан-жақты және тәуелсіз элементтер ретінде келесі қағидаларды қамтиды: - қоршаған ортаға әсерді бағалау (ҚОӘБ); - трансшекаралық экологиялық залал келтіруге қабілетті қызмет туралы хабарламалар; - осы қызмет туралы ақпарат беру. Шаруашылық қызметтің нәтижесінде табиғи ортаның біртіндеп сарқылуы, яғни адам үшін оның экономикалық қызметінің көзі болып табылатын табиғи ресурстардың жоғалуы орын алады. Энергияның жаңа түрлерін, атап айтқанда, қорлары таусылмайтын атом, сутегі энергиясын пайдалану перспективасы атом өнеркәсібінің қалдықтарын көму проблемасының шешілмеуімен тежеледі. Тұщы суды тұтыну қарқыны өсуде, бұл қалпына келтірілмейтін су ресурстарының сарқылуына әкеледі. Мысалы, келесі деректерді келтіруге болады: бір адам тәулігіне барлық қажеттіліктерге орташа есеппен 150-230 литр су жұмсайды, астаналық тұрғын - 200-300 л. кейбір елдер Тұщы сусыз және импортталған суды пайдаланады. Айсбергтерді Солтүстік елдерден оңтүстікке, атап айтқанда Африкаға тасымалдау арқылы тұщы сумен қамтамасыз ету мәселесін шешу әрекеті сәтсіз аяқталды. Өндірістің қазіргі жағдайы мен экологиялық сана деңгейінде халықтың өсуі табиғи ортаның ластануының өсуіне айтарлықтай әсер етеді. 1994 жылы жер шарында 5 млрд. 500 млн. адам, 2000 жылға қарай осы өсу қарқынымен 6 млрд. адам тұрды. Еуропа мен Солтүстік Американың дамыған елдері халық саны бойынша қазірдің өзінде Азия, Африка және Оңтүстік Американың дамыған елдеріне жол беріп отыр. Халықтың мұндай бөлінуі экологиялық қайшылықтарды күшейтуі мүмкін. Табиғатты қорғау-бұл қоршаған ортадағы адамның деструктивті қызметіне реакция. Тұтынудан айырмашылығы, бұл табиғи ресурстарды сақтауға және көбейтуге бағытталған қоғамдық және Мемлекеттік қызметтің саналы түрі. Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану деп аталады. Экологиялық құқықтың қайнар көзі туралы түсінік. Экологиялық және құқықтық нормалар, институттар және экологиялық құқық құқық саласы ретінде экологиялық және құқықтық реттеудің мазмұны болып табылады. Бұл мазмұн күн сайын тәжірибеге енуі үшін бұл мазмұнға тиімді форманы беру қажет. Бұл нысан экологиялық құқықтың қайнар көздері болып табылады. Экологиялық құқықтың қайнар көздері экологиялық және құқықтық нормаларды қамтитын нормативтік құқықтық актілер болып табылады. Олар келесі талаптарға сай болуы керек: - тиісті құзыретті орган шығаратын құжат нысаны-объективті түрде көрсетілуі тиіс; - кез-келген құжат Нормативтік-құқықтық акт ретінде таныла алмайды, тек уәкілетті мемлекеттік орган немесе осы нормативтік-құқықтық актілерді қабылдау құқығы берілген мемлекеттік емес ұйым қабылдаған құжат; - алайда, мемлекеттің уәкілетті органдары барлық нормативтік-құқықтық актілерді қабылдай алмайды, тек заңмен белгіленген нысандағы актілерді ғана қабылдай алады. Мәжіліс-заңдар мен қаулылар, Президент —жарлықтар, Үкімет — қаулылар мен өкімдер, министрліктер мен ведомстволар — бұйрықтар мен нұсқаулықтар және т. б. қабылдайды; - қандай да бір нормативтік акт экологиялық құқықтың қайнар көзіне айналуы үшін ол заң шығарудың белгіленген процедуралық формасы жағдайында қабылдануы керек. Экологиялық құқық көздерінің түрлері. Экологиялық құқықтың қайнар көздерін келесі негіздер бойынша жіктеуге болады: 1) заңды күші бойынша оларды заңдарға және заңға тәуелді нормативтік-құқықтық актілер: - заңдар экологиялық құқықтың қайнар көзі ретінде Қазақстан Республикасының жоғары өкілді органдары – ҚР Мәжілісі қабылдаған нормативтік актілер болып табылады; - экологиялық құқықтың қайнар көзі ретінде заңға тәуелді нормативтік актілер қабылданған нормативтік сипаттағы құжаттар болып табылады. ҚР Президенті, ҚР Үкіметі, сондай-ақ ҚР министрліктері мен ведомстволары, жергілікті билік органдары, сондай-ақ осы актілерді қабылдауға құқығы бар өзге де органдар мен лауазымды тұлғалар; 2) құқықтық реттеу пәні бойынша: жалпыға бірдей, жалпы және арнайы: Жалпыға ортақ: ҚР Конституциясы, ҚР ҚК, ӘҚБтК және т.б., яғни қоршаған ортаны қорғау және табиғатты ұтымды пайдалану саласындағы қатынастарды реттейтін құқықтық нормалар бар бөлігінде барлық қоғамдық қатынастардың негіздерін белгілейтін нормативтік - құқықтық актілер. Жалпы: неғұрлым жалпы экологиялық қатынастарды реттейтін нормаларды қамтитын нормативтік-құқықтық актілер ("қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы" Заң және т.б.). Арнайы: экологиялық қатынастардың жеке түрін реттейтін нормаларды қамтитын нормативтік-құқықтық актілер ("ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы" Заң және т.б.). 3) құқықтық реттеудің бағыты бойынша барлық көздерді материалдық және процедуралық деп бөлуге болады: Материалдық көздер белгілі бір табиғи объектілерді пайдалануға және оларды қорғауға байланысты қалыптасатын экологиялық әлеуметтік қатынастарды реттеудің мәні бар. Іс жүргізу көздері, материалдық көздерден айырмашылығы, қоршаған ортаны қорғауды, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған және оны қамтамасыз ету нысаны болып табылады. 4) жүйелеу тәсілі бойынша — кодталған және кодификацияланбаған. Кодификацияланғандарға заң шығару қызметі барысында нормативтік материал жүйелендірілген және ол реттелетін қоғамдық қатынастар жүйесіне сәйкес келтірілген нормативтік актілер жатады. Мұндай нормативтік құқықтық актілер әртүрлі жоғары сапа және, әдетте, белгілі бір құқық саласында басты болып табылады. Экологиялық және құқықтық нормативтік актілердің басым көпшілігі қоршаған ортаны қорғаудың жекелеген салаларын реттейтін кодификацияланбағандардың бірі болып табылады. Мұндай нормативтік актілерді жүйелеу іс жүзінде, әдетте, инкорпорация түрінде жүзеге асырылады, яғни оларды кез-келген басылымға нормативтік құқықтық актілердің нысанын өзгертпестен пәндік негізде біріктіру. Экологиялық құқық көздерінің түрлері: ҚР Конституциясы, ҚР халықаралық шарттары, ҚР Заңдары, ҚР Президентінің, ҚР Үкіметінің нормативтік-құқықтық актілері, ведомстволық нормативтік-құқықтық актілер, жергілікті мемлекеттік басқару органдарының нормативтік-құқықтық актілері, жергілікті актілер, құқықтық әдет-ғұрып. Сот шешімдері экологиялық құқықтың қайнар көзі емес, бірақ экологиялық құқықтық нормалардың мазмұнын кеңейту, оларды түсіндіру тұрғысынан үлкен маңызға ие. ҚР экологиялық заңнамасының міндеттері адамның табиғи байлықтары мен табиғи мекендеу ортасын сақтау, шаруашылық және өзге де қызметтің экологиялық зиянды әсерін болдырмау, қоршаған табиғи ортаның сапасын сауықтыру және жақсарту, адамдардың қазіргі және болашақ ұрпақтарының мүдделері үшін заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту мақсатында қоғам мен табиғаттың өзара іс-қимылы саласындағы қатынастарды реттеу болып табылады. жүктеу/скачать 243,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|