Дәріс курсы қ останай, 2021 Пікір сарапшылар
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
| 2- сұрақ. Тұлғаның бұзылуын емдеу тәртібі жеке және жиі өте ұзақ процесс. Әдетте, аурудың типологиясы, оның диагностикасы, әдеттері, мінез-құлқы, әртүрлі жағдайларға көзқарасы негіз болады. Сонымен қатар, клиникалық симптоматология, жеке психология, науқастың медицина қызметкерімен байланыс орнату ниеті ерекше. Терапевтпен байланыста болғанда, жиі кездесетін адамдарға көңіл бөлу қиын.
Барлық жеке бұзылыстарды түзету өте қиын, сондықтан дәрігер қажетті тәжірибеге, білімге және эмоциялық сезімталдықты түсінуге тиіс. Жеке патологияларды емдеу толық болуы керек. Сондықтан, жеке бұзылулардың психотерапиясы дəрі-дəрмектермен ажырамас байланыста болады. Медициналық қызметкердің негізгі міндеті депрессияға қарсы клиниканы жеңілдету және оны азайту. Осыған орай, дәрі-дәрмектер өте жақсы. Сонымен қатар, сыртқы стресстің әсерін төмендету де депрессия мен алаңдаушылық белгілерін тез жоюға болады. Осылайша, алаңдаушылық деңгейін төмендету, депрессиялық симптомдар мен басқа да белгілердің пайда болуын болдырмау үшін дәрі-дәрмектер тағайындалады. Депрессиялық күйлер мен жоғары импульсивтілікпен селективті серотонинді қалпына келтіру ингибиторларын қолдану тәжірибесі қолданылады. Сонымен қатар емдеудің тиімділігіне әсер ететін маңызды фактор – науқастың отбасылық ортасы. Өйткені ол симптомдарды күшейте алады немесе пациенттің және оның ойларының «жаман» әрекетін азайтады. Көп жағдайда отбасының емдеу процесіне араласуы нәтиже алудың кілті болып табылады. Психотерапия жеке тұлғалық бұзылулардан зардап шеккен науқастарға ең тиімді болып табылады, өйткені дәрілік емдеу мінез-құлық қасиеттеріне әсер ете алмайды. Жеке адамның дұрыс емес нанымдарын түсіну үшін, аурудың мінез-құлқының сипаттамалары, әдетте, ұзаққа созылған психотерапияда қайталанған қарсы тұру қажет. Мүгедектік, эмоционалдық жарылыстар, сенімсіздік, әлеуметтік оқшаулау көрінісі пайда болған депрессиялық мінез-құлықтар бірнеше ай бойы өзгеруі мүмкін. Нашар мінез-құлық реакциясын өзгерту кезінде отбасылық терапия немесе топтық өзіндік көмек әдістеріне қатысу көмектеседі. Жүргізуші мінез-құлқы шекарадан зардап шегетін адамдарға, әсіресе жеке патологиядан аулақ жүруге немесе антисоциальдік түрге жатады. Өкінішке орай, жеке тұлғаның бұзылуын жылдам емдеуге мүмкіндік жоқ. Адам патологиясының тарихы бар адамдар, әдетте, өздерінің мінез-құлыққа қатысты көзқарасы тұрғысынан мәселені қарастырмайды, олар мінез-құлықтың жеткіліксіз ойлары мен салдары нәтижесіне ғана назар аударады. Сондықтан терапевт өз ойлау әрекеттері мен мінез-құлқының жағымсыз салдарларын үнемі атап өтуі керек. Көп жағдайда терапевт мінез-құлыққа қатысты шектеулерді енгізуі мүмкін. Сондықтан туыстардың қатысуы маңызды, өйткені мұндай тыйым салынған жағдайда олар жеткіліксіз мінез-құлықтың көрінісін азайтуға көмектеседі. Психотерапия субъектілердің өз әрекеттерін және мінез-құлқын түсінуіне көмектеседі, олар адамның өзара қарым-қатынасының мәселерді әкеледі. Мысалы, терапевт тәуелділікті, бойкүндік, қоршаған ортаға шектен тыс сенімсіздік, күдікті және манипуляцияны түсінуге көмектеседі. Әлеуметтік қолайсыз мінез-құлықты өзгерту кейде топтық психотерапия және мінез-құлықты түзету тиімді. Оң нәтижеге бірнеше айдан кейін қол жеткізуге болады. Тұлғааралық мәселе ол әдетте бір жылдан астам уақыт кетеді. тұлғааралық қарым-қатынас тиімді трансформация құрылтай қоғаммен өзара іс-қимыл, оның қырсық көзі науқастың асыруға бағытталған, жеке психотерапия болып табылады. Аддиктивті қылық-әрекет (addictive behavior) – психологиялық күйді өзгертетін түрлі заттарды, соның ішінде алкоголь мен темекі шегу, оларға деген тәуелділік пайда болғанға дейін теріс қолдану. Аддиктивті мінез-құлық шығуына отбасы негізгі орын алады. А.Фрейд, Д.Винникота, М.Балинта, М.Кляйн, Б.Спока, М.Маллер, Р.Спиц еңбектерінде бала дамуына кері әсер ететін анасының баласын түсінбеуі мен қажеттіліктерін қанағаттандыра алмауы екенін көрсеткен. Тәуелділік қалыптасуының негізі нәрестелік кезеңдегі соққы болып табылады (екі жасқа дейін алаңдаушылық формасында). Соққы физикалық аурумен, анасын жоғалтумен немесе анасы мен баласының темпераменттерінің сәйкес келмеуімен сипатталады. Ата-аналар өздерінің нәрестелеріне психотравмалық әсер еткендерін білмей де қалады, мысалы: қинап таиақтандыру, баласын еркелетуге шек қояды, т.б. Дисстресті басынан кешірген бала өзіне-өзі көмек бере алмастан ұйықтап кетеді. Бірақ Г.Кристалдың ойынша, ауыр соққының қайталануы дамудың бұзылуы мен апатияға әкеп соғуы мүмкін. Кейіннен бала кез-келген аффектілерге қорқынышпен қарайды, өзін қорғансыз сезінеді және үнемі сәтсіздіктерді күтеді. Мұндай тәуелділіктің ерекшелігі төмен аффектілі толеранттылықпен белгіленеді. Мұндай кезде әркім де өзіне жанашырын іздейді, бірақ оны таба алмаған соң, жансыз объектілер адамзаттық қатынасты алмастырады. Осылайша психикалық соққыны өткізген бала тез тәуелділікке баруы мүмкін. Отбасы үшін ең бір елеулі мәселе ата-ананың эмоционалды ауытқушылықтары, олар алекситимиямен немесе ата-ананың сезімін сөзімен жеткізе алмауы. Бала оны тек «жұқтырмайды», ол ата-анасынан өзінің сезімін жасыруды үйренеді, оны жоқ деп есептейді. Әр жастағылардың арасындағы шекараның болмауы, отбасы мүшелерінің бір-біріне тәуелділігі, гиперстимуляциятағы бір негативті фактор. Отбасы тәуелді мінез-құлқының қалыптасуына ғана емес, соны ұстап тұруына да ролін корсетеді. Сонымен қатар бір отбасындағы балалар әртүрлі мінез-құлықтарды көрсете алады. Егер ата-анасы алкогольді қолданатын болса, балада ондай тәуекелділік болмауы мүмкін. Яғни индивидуалды тұлға ерекшеліктері де ерекше орын алады. Тәуелділік мінез-құлқы индивидуалды жыныстық айырмашылық болады. Мысалы, тамақтану аддикциясы әйелдерде, ал гэмблинг ер адамдарда көбіне кездеседі. Тәрбиесі қиын балаларды тудыратын себептердің бірі–балаларын оқытуда, тәрбиелеуде ата – аналардың жауапкершілік сезімінің жоқтығы бала мінезінде мейірімсіздікті, яғни қатыгездікті, дөректілікті, өзімшілдікті туғызады. Екінші себеп – бұл үйдегі сәтсіздік, маскүнемдік, ұрыс – төбелес, ұрлық, ата – аналарының және басқа отбасы мүшелерінің жеңілтек мінез – құлқы, ал бәрінен жаманы – ажырасу, неке бұзу. Егер әке маскүнем болса, мектеп жасына дейінгі балалар жүйке ауруынан, жиі қояншық ұстамадан (эпилепсия) азап шегеді, олардың ақыл – ойы баяу дамиды. Мұндай балалар енжар, тынымсыз, ашушаң келеді. Әрбір ата – ана азғындыққа түспеу үшін күш қабілетін пайдаланып, балаларға мейірімді өнеге мән әсер етуі керек. Үшінші себеп–ұл балаға үнемі жеткіліксіз көңіл аударылады. Кейбір отюасы баланың ішкі дүниесін, тілектерін, ойларын, қайғысын қоршаған орта қатынасын жете біле бермейді. Төртінші себеп–бұл сынып жетекшілерінің тәрбие жұмыстарындағы олқылықтары мен кемшіліктері. Тәрбиесі қиын балалар жөнінде сынып жетекшілерінің іс–әрекеті көпшілік жағдайда кейбір жұмыстармен ғана шектеледі. Олар: әңгіие, сынып және оқушылар жиналыстарында талқылау, оқушылардың ата – аналарын мектепке шақыру. Мұндай жалпы және қарапайым жұмыстар бойынша тәрбиесі қиын балаларды жан – жақты білу мүмкін емес. В.Г.Степанов пен В.А.Крутецкий мінез–құлықтағы қиындық мәселесін қарастыра келе, оқушыларды екі қатарға бөледі. Бірінші қатарға адамгершілік дамуында және мінез–құлқында, шамамен алғанда өте үлкен емес ауытқушылықтары бар оқушыларды жатқызады, олар–тәртіпсіз, жалқау, қыңыр, дөрекі, өтірікші балалар. Тәртіптілік өзіне және басқаларға деген жоғарғы талап қоюшылық, киімдегі тазалық және жинақтылық сияқты және т.б. көрсеткіштерден айқындалады. Тәртіпті емес мінез – құлықты осыған қарама – қарсы көрсеткіштерден: жұмыстан жалтарып кетуге тырысу, берілген тапсырманы орындамау, адал еместік, өзінің жеке қызығушылықтарын достарының арасында жүзеге асыруға тырысу, үнемі тәртіпті бұзуынан және т.б. байқалады [85]. Екінші қатарға жеке акцентуациясында және мінез–құлқында қиындығы бар балаларды жатқызады. Тәуелділік (аддиктивті) мінез-құлқының концептуалды модельдеріне жататындары: 1) Моральді модель (теріс қылықтарды күнә деп санайды); 2) Ауру моделі (аддиктивтілік ауру болып саналады, оған арнайы маман көмек көрсетеді) 3) Симптоматикалық модель (аддиктивті мінез-құлықты жеке мінез-құлықтың «симптомдары» немесе әдет деп қарастырады); 4) Психоаналитикалық модель (жекелік динамиканың бұзылуы деп көрсетеді); 5) Жеке-жүйелік модель (тәуелділік мінез-құлық дисфункционалдылығы, тұлғаның ерекше қатынасындағы жүйелердің бұзылуы); 6) Биопсихоәлеуметтік модель («әлеумет-тұлға-ағза» жүйесінің бұзылуы ретінде көрінеді) [86, 27б.]. Тәуелділік мінез-құлқы кейде тұқымқуалаушылыққа да байланысты болады. Маскүнемділікпен ауыратын отбасының балалары көбіне сол жолды таңдайды. Бірақ, кейде алкогольді қолданатын ата-анасы бар балалар анашаны ерте жасынан қолдана бастайды. Отбасы мүшелерінің тәуелділік мінез – құлқы уақыт өте келе тәуелділік қалпының өзімен күреске түседі. Өйткені, тәуелділік кезінде тұлғаның негативті өзгерістерге ұшырауы, мінез-құлқының бұзылуына әкеледі. Әртүрлі тәуелділік мәселелеріне отбасы әртүрлі қорғану жүйесін құрайды. Бірақ отбасы мүшелері аддикциядан құтылу үшін балаларын тоқтатуға тырысады. Бірақ бұл жүйе шырқау шегіне жеткенде бәрібір шығып, аддикция циклі қайта айланады. Тәуелділікпен ауыратын отбасында жауапкершілікті мойнына алатын роль болмайды. Ол болып жатқандарды басқаларға жаба салады. Тәуелділікке бейім отбасының өзін-өзі жоғары сезінуі мүлде төмендейді. Отбасы мүшелері келесі өзгерістерге ұшырайды: Өзіндік «мені» жоғалады. Басқа отбасы мүшелерінің эмоционалды күйімен аддикттің мінез-құлқы анықталады. Өкініш, ашулану аффектілері билеп алады. Өзін сыйлауы мен бағалауы төмендейді. Мысалы: «біз жаманбыз, бәріне кінәлі-біз» сезімі пайда болады. Жалған ролі күшейеді: «не үшін маған мұндай қиыншылықтар түсті» т.б. Эмоционалды апатия күйін сезінеді[88]. Стресс кезінде денсаулығы төмендейді: соматикалық ауруларға, депрессияның дамуына әкеледі. Депрессия еңбекке құлшынысын төмендетумен, көңіл - күйін түсіруден басқа, суицидтік мінез-құлқына әкеледі. Осылайша,тәуелділік мінез-құлқы отбасы бұзылуына әкеледі. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|