Философиядағы сана болмысын пайымдаудың үш моделі:
Субстанциональді модель (Платон, Аристотель, Гегель) – бұл тұрғы бойынша ақыл-ой сананың ең маңызды әрі әмбебап қасиеті болып табылады. Сондай-ақ жеке (индивидуалды) адамның санасы Әлемдік ақыл-ойдың жекелеген көрінісі деген көзқарас қалыптасқан. Яғни Әлемдік сана, Дүнижүзілік ақыл-ой бар. Бұған сәйкес ақыл-ой мен ӘЛЕМ дамуының заңдылықтары бір-біріне сәйкес келеді. Осыған орай Гегель «Барлық ақиқат өмір сүретін парасатты, ал парасаттының барлығы шынайы өмірсүретіндік» деп жазады. Және де Гегель бойынша «Философия оймен шолған дәуір».
