Кезектес салалас сөйлем - құрамындағы жай сөйлемдер білдіретінойдың кезектесіп келуін көрсететін салаластың түрі.
Кезектес салаластың құрамындағы жай сөйлемдер әдетте бір – бірімен кейде, бірде, біресе деген кезектес мәнді шылаулардың қайталанып қолданылуы арқылы құрмаласады. Аққу біресе төмен, біресе жоғары ұшады.
Көп құрамды салалас сөйлем - салаластың құрамына енген жай сөйлемдердің мағыналық қарым – қатынасы әр түрлі, байланысу жолы әрі жалғаулықтар арқылы , әрі жалғаулықсыз, іргелес болып келетін салалас сөйлем түрі.
Мысалы: Өкпелі адамша Олжабекке тура қарай қойған жоқ, екі көзі боарздады: ішкі өгіздің бірі аяғыш шалыс басып еді, шыбыртқысы шарт етті, өгіз бір қайқаңдап бораздаға түсе қойды.
Сабақтас құрмалас.
Сабақтас құрмалас сөйлем - құрамындағы жай сөйлемнің біреунің (көбіне алғашқысының) баяндауышы тиянақсыз тұлғада келіп, екіншісіне бағына байланысқан құрмаластың түрін дейміз.
Сабақтас құрмаластың құрамындағы брінші сөйлемнің баяндауышы тиянақсыз тұлғада келетіндіктен, ол өз бетімен жеке тұрып сөйлем бола алмай, келесі жай сөйлемге бағына байланысады.
Бағыныңқы сөйлем
|
Басыңқы сөйлем.
|
Мен келгенде,
|
оқушы дайындалып отыр.
|
Сен келсең,
|
оқушы дайындалып отыр.
|
Біз келсек,
|
оқушы дайындалып отыр.
|
Олар келсе,
|
оқушы дайындалып отыр.
|
Сабақтас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер бір- бірімен, бір жағынан, бағыныңқы сөйлемнің баяндауыш тұлғасының тиянақсыз болып келуімен құрмаласса, екінші жағынан, олардың өзара мағыналық қарым – қатынасы арқылы да құрмаласады.
Достарыңызбен бөлісу: |
