Дипломдық жұмыс 1945-1980 ж ж. Жапонияның экономикалық дамуы.ң Орындаған: тарих факультетінің

Егер кеңестік ғалымдардың Жапонияның экономикалық дамуы жөнінде еңбектерін алып қарайтын болсақ, олар өз еңбектерінде бұл елдің жалпы экономикалық дамуының берілген 1945 –1980- ші ж.ж. аралығындағы кезенді толық көп қарастырылмаған.

Мысал ретінде белгілі зерттеуші – шығыстанушылар Латышев И.А., Рамзес В.Б., Овчинников В.В. т.б. әр-түрлі кезеңді қамтыған Жапон экономикасының әр мәселелерін қараған. Осылардың ішінде толық экономикалық дамуына арналған «Экономика современной Японииң атты М.И. Лукьянованың мақалалар жинағы (М., 1974 ж), Вербицкий С.И. мен Попов Д.В. құрастырған «История Япони 1945-1975 г.гң. (М., 1978 ж) атты еңбектері бар.

Осы аталған еңбектердің ішінде Вербицкий С.И. мен Попов В.А.-ның еңбегі. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейінгі Жапонияның тарихын, соның ішінде экономикалық даму тарихын кең, жан-жақты ашып көрсеткен. Бұл еңбекте соғыстан кейінгі елде жүргізілген экономикалық реформалар, олардың нәтижесі Жапон үкіметі және АҚШ – тың экономикалық саясаттары кеңінен айтылады. Сонымен қатар 1950-1960-шы жылдары өзіндік даму жолына түскен Жапонияның экономикалық жағдайы көрсетілген.

Лукьянова В.И. мен Власова В.А. –ның «Экономика современной Японииң (М., Наука. 1974 ж) атты мақалалар жинағында Жапонияның экономикалық өмірі мен оның сыртқы экономикалық байланыстарына арналған кеңестік жапония тану еңбектерінде өз зерттелген және бір қатар өзекті мәселелер бастырылады. Сонымен қатар алдыңғы қатарлы монополистік Мицубиси тобы туралы, ғылыми-техникалық революция жағдайындағы Жапонияның жұмысшысы күш нарығыныңмәселелері жарияланып, өндіріс орындардың табысы мен техникалық дәрежесін көтеруіне арналған монополиялардың өндірісті басқаруды ұйымдастырудың жаңа әдістерін пайдалану және ғылыми зерттеулердің маңызы көрсетіліп, сонымен қатар ауыл шаруашылық саласындағы мемлекеттің қаржы саясаты туралы мақалалар жарияланды. Одан басқа Жапонияның сыртқы экономикалық байланыстары, соның ішінде капиталдық импорты мен экспортындағы жаңа құбылыстар және Жапонияның АҚШ-пен экономикалық қарым-қатынасы қаралды.

Ал Петров Я.А., Петров Д.В., т.б. ғалымдардың ұжымымен жазылған «Экономика и политика стран современного капитализмаң сериясының « Японияң (М.: Мысль. 1973 г) атты еңбегінде Жапонияның 1960-шы жылдардың аяғына дейін экономикалық өсудің жоғарғы қарқынын қалыптастырған технико-экономикалық және саяси әлеуметтік факторлар және осы өсудің негізінде туындаған жаңа антагонистік қарама-қайшылықтар қаралды. Авторлар ұжымы қарастырған барлық мәселелер ішінде, оларды жан-жақты талдап экономикаға байланысты бірқатар маңызды мәселелерді көрсеткен.

Одинцов А.А.-ның «Торговые монополии в Японииң (М.:Наука. 1982 г) кітабында кеңестік экономикалық еңбектерде өз зерттелген қазіргі заманғы мемлекеттік-монополистік капитализм жағдайын да сауданы монополияндыру мәселесі қаралған. Сауда монополиялардың қаржы экономикалық дамудың дәрежесі және тенденциялары олардың қаржы топтар құрылымындағы ролі мен орны т.б. мәселелер көрсетілген. Ерекше көңіл сыртқы экономикалық байланыстар саласындағы сауда монополиялардың іскерлігінің орнын, ролін, түрі мен әдісін талдауына бөлінді. Соңғы жылдары батыс елдерінде Жапонияның өнеркәсіптік және ғылыми-техникалық дамуын жан-жақты баяндайтын көптеген алуан түрлібасылымдар шығарылды. Соның ішінде бір қатар батстың авторлары Жапония алдында тұрған күрделі мәселелерді талдаудың орнына, белгілі бір Жапондық ерекшелігіне көптеген маңыз аударды. Әрине өнеркәсіптік дамудың Жапондық моделінің көптеген маңызды аспектілерін толық шындыққа жатпайтын боямалы түрде келтірілген. Бұндай «жарнамалықң әдіс Жапондық өнеркәсібінің, экономика мен жалпы қоғамның дамуының заңдылығын белгілейтін, күрделі және қарма-қайшы процестер мен факторлардың объективті талдауына мүкіндік бермеді.

Сонымен қоса қарасытрылатын кезіндегі Жапонияның экономикалық дамуы жөнінде орыс тіліне аударылған кейбір жапон зерттеуші-ғалымдарының еңбектері де бар. Атап кететін болсақ олар Масанори Моритани «Современная технология и экономическое развитие Япониң (М.: Экономика. 1986 г.) Исикова Каору «Япония методы управления качествомң (М.: Экономика 1988г) Хироси ОКумура «Корпоративный капитализм в Японииң (М.: Мысль 1986 г) және Акиро Морита «Сделано в Японииң (М.: Порогресс. 1990)

М. Моританидің еңбегі Жапонияның жаңашыл технологияларды және құруда мен өнеркәсіпте және әлемдік ғылыми-тезникалық прогресстің жетістіктерін пайдалануда Жапон елінің позициясын талдауына арналды. Ерекше көңілді жаңа өнім игерудегі бақталастықтың роліне, тұтыну сұранысына бағытталуына, сапаны толық бақылауын ұйымдастыруына, жалдау мен еңбектің төлем ақы жүйелеріне, корпорациялардың жұмыстарымен салыстырмалытүрде ашылды. Және де бұл еңбек жұмыстың негізгі дерегі ретінде пайдаланылады.

Канамори Хисако мен Дзюн Ваданың еңбегінде Жапон экономикасын ұлттандыру процесіне терең, жан-жақты талдау берілді. Авторлар қазіргі заманғы жалпы әлемдік нарықтық экономикасының жағдайына және Жапонияның ролі маңызды болған салаларына (сыртқы сауда, инвестициялық іскерлік т.б.) жан-жақты қарастырды. Еңбекте сонымен қатар Жапон эконгомикасын көрсететін бір -қатар кең көрсеткіштер келтірілді.

Жапонияның монополистік капитализм мәселелері бойынша өзінің еңбектермен әйгілі болған және Жапон-Кеңестік экономист-ғалымдар ассоциациясының мүшесі де болып табылатын Хисао Окумура өз еңбегінде Жапонияны басқаратын кім? Корпорациялар капиталы кімнің қолында және оны кім жұмсайды? Жапон экономиасының корпаративтік құрылымы оның эффективтілігіне, халықаралық позицияларына ықпалы осы және тағы басқа мәселелерді қарастырды. Бұнда жанашыл уникалды фактілі материалдар пайдаланылды.

Исикова Каорудың еңбегі соңғы кезде шетелде басылып шыққан өнімінің сапасын басқару саласындағы фундаменталды, жұмыстардың бірі болып табылады. Кітаптың авторы – Токиодағы Мусаси технологиялық институтының президенті Исикова К. негізгі көңілін, нәтижесінде еңбектің жоғарғы өнімділігі мен төмен шығындарынан өнімнің жоғарғы сапасы болып табылатын жапон корпарациялардың стратегиясының ерекше белгілеріне және қабылданған өндірісті ұйымдастыру жүйесіне негізгі көңілін бөлді.

Сонымен айтып кететіні керек, өткен ХХ-ші ғасырда да осы кезде де бірден бір қазақтың тарихшысы Жапонияның экономикалық дамуы туралы ғана емес, жалпы Азия мен Африка және Европа мен Америка елдеріне қатысты арнайы еңбек, монография жазып, жарыққа шығарып көрген емес. Сондықтан Қазақстан Республикасында шет елдер тарихының тарихнамасы ғылыми пән ретінде қатты дамып тарлмағандықтан Қазақстан зерттеуші ғалымдарының жаңашыл пікірлері белгілі дәрежеде ғылыми дәлелденбеген. Ал, Кеңестік тарихнаманың оған қосқан үлесі зор болды. Бірақта олар егер бастапқы кезде топтық-партиялық методологиясы негізінде жазылса кейін әсіресе 1980-шы жылдары екінші жартысынан бастап бұл методология жойылды.

Соғыстан кейінгі Жапонияның экономикалық дамуы жөнінде жоғары аталған көптегенСоғыстан кейінгі Жапонияның экономикалық дамуы жөнінде жоғары да атлған көптеген кеңестік еңбектерде жазылып шыққан және осы зерттеулердің алдын да қойған мақсат – міндеттері де әртүрлі болды. Берілген тақырыпты зерттеудің алдына қойған мақсаты Жапонияның Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін 1980-шы ж.ж. аяғына дейін экономикалық дамудың ерекшеліктерін зерттеп, терңірек ашып көрсету және экономикалық дамуының мәнін түсініп оның жоғарғы дәрежеге келу жолын білу болып табылады. Осыдан шыға отырып қойлған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді ашу арқылы мүмкін болды:

• 
  Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін 1970-ші жылға дейін елдің шаруашылығын қалпына келтіру мен шет елдер саясаты және жалпы экономикалық даму процестерін ашу.
  
• 
  1970-1980-ші жылдар аралығындағы Жапонияның шет елдермен экономикалық қарым-қатынасы және ұлттық экономиканы дамытуын көрсету.
  
• 
  Басында айтылып кеткендей әлемде экономикалық дамуы бойынша лидер болып қалыптасқан Жапонияның тәжірибесін, еліміздің экономикасында пайдалану мүмкіндігі туралы түсіндіріп беру.
  

Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы ХХ ғасырдың екінші жартысындағы Жапонияның экономикалық дамуын объективті және субъективті жағынан зерттеу әрекеті жасалынып, бұрын тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанда жалпы тарих пәні бойынша көлемді еңбек ретінде зерттелініп көрмеген және осы зерттеулердің бастамасы бола алатын 1945-1980 –ші жылдар аралығында кезеңдегі Жапонияның экономикалық даму ерекшеліктерін зерттеу болып табылады. Сонымен қоса Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға көшу жағдайында Жапон тәжірбиесін пайдалану мүмкіндігі болып табылады.

Зерттеу жұмысының мәселелерінің бірі – “1950-1960-ші жылдары Жапонияның экономикалық дамуы” факультетің студенттік ғылыми конференциясында (2001 ж. көкек айы) сыннан өтілді.