Дипломдық ЖҰмыс 5В010100 «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу»

Жапонияда оқыту мен тәрбиелеу негізгілерінің бірі ретінде баланың идеяларын қолдау арқылы оның барлық кезде міндетті түрде өзімен-өзін салыстырып отыру қажет дейді. Оларда: “Маратқа қара, ол тапсырманы қалай шешеді, немесе ол қалай жақсы оқиды” – деп айтпайды, “Кешегіге қарағанда бүгін сен тапсырманы жақсы орындадың”, “сенің қабілетің жетеді” т.б. осындай мақтауларды пайдаланады. Бұл баланың ішкі танымдық іс-әрекеттерімен сыртқы даулы жағдайларды шешуге көмектесетін оқу-тәрбие принципі. Оқыту процесінде өзіне мақсат қойып, оны орындауға тырысады.

Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаев адамның танымдық қасиеттерінің табиғаты туралы отыз бірінші сөзінде: “Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: әуелі – көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екінші сол нәрсені естігенде я көргенде ғибраттану керек, көңілденіп, тұшынып, ынтамен ұғыну керек. Үшіншіден – сол нәрсені ішінен бірнеше уақыт қайтарып ойланып, көңілге бекіту керек. Бұл нәрселер – күллі ақыл мен ғылымды тоздыратұғын нәрселер”- деп жазды [8].

Зерттеудің нәтижесін шығара келе, Л.С.Выготскийдің идеясы бойынша, екі даму аймағы анықталды, белсенді даму аймағынан жақын арадағы даму аймағына өту, психологиялық жүйе ретінде жеке адамның қалыптасуына байланысты көрінеді. Бұған жетудің қажетті шарты оқытушы мен оқушының бірлескен іс-әрекетінде болады [24].

Сонымен, дамытушы экспериментті әлеуметтік эксперименттің бір түрі ретінде қалыптастыра отырып, оқыту процесіндегі танымдық іс-әрекеттің барысын және оның даму жолдарын анықтадық.

Академик Т.Тәжібаев: “…Балалардың психологиялық әрекетінің мазмұны және оның өсіп-даму заңдарын білуге сүйене отырып, оқу-тәрбие жұмысын ғылыми жолмен ұйымдастырып, дұрыс жолға қоюға болады. Себебі, әр жастағы балалардың ғана емес, тіптен бір жастағы балалардың әрқайсысының жеке өзгешеліктерін, әсіресе психикалық әрекетінің өзгешеліктерін білмейінше, оқу-тәрбие жұмысын да көңілдегідей жүргізуге болмайды”,-деп мектептегі сабақты оқытылуы, оның нәтижесі – білімдік, тәрбиелік, оқушының іскерлік дағдыларын дамыту негізінде жүргізілуін талап етеді [30].

Тұлғаның дамуына қоғамның ықпалы отбасындағы тәрбие мен мектептегі оқыту арқылы жүргізіледі. Ұлы адамдардың өмірбаяндарының талдауына сүйенен отырып, Э.Г.Эйдемиллер осынау мәселелер бойынша алынған деректердің бірдей еместігін алға тартады: «Кей жағдайларда отбасы дарынды сәбилердің дамуы үшін барынша қолдау мен мүмкіндік туғызды; ал басқа жағдайларда олар шамадан тыс өбектеген немесе үстем болған анасымен, жолы болмаған әкесімен немесе бүтіндей алғанда, қолайсыз отбасында өткізген балалығының салдарын жеңуі тиіс болатын». Бұдан басқа, Э.Г. Эйдемиллер, құрдастары мен мектептің ықпалының маңыздылығын ерекше бөліп айтады [32].

Н.С. Лейтес, ақыл-ойы дамуы ертерек өрлеген балалардың өзіне тән қиындықтарының барын атап көрсетеді. Мәселен, отбасында осындай баланың ерекшелігіне жиі алаңдаушылық білдіреді. Нәтижесінде дарынды бала өзіне ең жақын адамдар – ата-аналары тарапынан түсініспеушілікке тап келеді. Көбіне-көп басқаша да болады. Баланы жанұяда мадақтау ауаны қоршайды, оның табысын шектен тыс қолпаштаушылық орын алады. Осы екі жағдай да сәби жүйкесіне жарақатын түсіреді. Мектепте мұндай оқушыға тағы оңай емес, өйткені, ондағы басымдықтар мұғалімдердің ақыл-ойы мен психикалық жағынан дамуында түрліше қиындықтары бар балаларға көбірек назар аударып, көмек көрсетеді. Демек, дарынды бала мектепте жиірек өз-өзімен оңаша қалады деген тұжырым жасауға болады.

Бала шығармашылығын анықтау диагностикасы белгілері мен көрсеткіштерінің мәселесі әлі күнге дейін толық қарастырылып зерттелмегені белгілі болды. Дегенмен де бірнеше еңбектерде диагностика жүргізуді ақыл-ой мен қабілет сияқты көрсеткіштерді межеге алу керек деген пікірлер басты нысанаға қойылған (2-кесте).

2-кесте - Бейнелеу және құрастыру әрекеттері негізінде шығармашылыққа жетелеу