Қазақстан Республикасындағы орта білім берудің жаңартылған мазмұнының алғышарттары мен ерекшеліктері

Қазақстан Республикасындағы орта білім берудің жаңартылған мазмұнының алғышарттары мен ерекшеліктері

Осы параграфта біз «Дене шынықтыру» пәні аясында жаңартылған білім берудің алғышарттары мен мазмұнын ашуға тырысамыз.

Қазіргі заманғы мектеп жаңа материалды түсіндіріп, өз жұмысын ұйымдастыра алатын мұғалімдерге ғана емес, сонымен қатар оқу-танымдық қызметті сауатты басқара алатын білім алушыларға да мұқтаж.

Психологиялық-педагогикалық зерттеулерді талдау мұғалімнің іс- әрекеті, негізінен, басқарушылық екенін көрсетті; мұғалім әдіскер, диагноз, сарапшы ретінде көбірек қызмет етеді, өз қызметін жобалаумен айналысады. Басқару қызметі - бұл мұғалімнің кәсіби дайындығының құрамдас бөлігі, оның қазіргі білім беру жағдайында мағыналы педагогикалық іс - әрекетке дайындығын, шешімдерді ғылыми негіздеу, рефлексия қабілетін

білдіретін оның кәсіби маңызды сапасы.

Өзінің практикалық қызметінде мұғалім оқушыны дамыту арқылы басқару міндеттерін жүзеге асырады; оның міндеті-оқушының даму мәнін, даму көздері мен тетіктерін, даму процесін басқару мүмкіндігін зерттеу. Қазіргі заманғы мектеп жаңа материалды түсіндіріп, өз жұмысын ұйымдастыра алатын мұғалімдерге ғана емес, сонымен қатар оқу-танымдық қызметті сауатты басқара алатын оқушыларға да мұқтаж.

Бұл ретте әңгіме өзінің кәсіби қызметін дербес басқаратын педагог - педагог-менеджердің жаңа рөлі туралы болып отыр. Педагог тарапынан басқару арнайы ұйымдастырылған қызмет ретінде білім алушының кепілді білім деңгейін, яғни белгіленген уақыт ішінде және ресурстардың алдын ала белгіленген шығындарымен болжанатын және диагностикаланатын мақсатқа қол жеткізуді қамтамасыз етеді. Мұғалім атқаратын басқару бағытындағы қызмет оның үздіксіз жүргізетін тиісті іс-амалдар үдерісі боп табылады. Аталмыш үдеріс қорытындысында басқару нысанының сұлбасы қабылданып, ол өз кезегінде өзгеріске түсіп, бірге атқарылатын әрекеттер мақсаттары айқындалып, оған қол жеткізу бағыты нақтыланады, қызметтік бағыттар қызметкерлер арасында бөлініп, барлығы бір арнаға жұмылдырылады.

Болашақ мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің құрылымы мұғалімнің жеке басына ерекше психологиялық талаптар қоятын басқарушылық іс-әрекетті орындау барысында алынған педагогикалық дағдылар арқылы ашылуы мүмкін.

2016-2017 оқу жылынан бастап елімізде жаңартылған білім беру мазмұнын кезең-кезеңімен енгізу басталғаны баршаға мәлім. Бүгінгі таңда бұл білім беру жүйесіндегі өзекті тақырып болып табылады.

Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы мен «Назарбаев Зияткерлік мектептері» дербес білім беру ұйымының бағдарламалары орталығы арасындағы тығыз ынтымақтастық негізінде жаңартылған білім берудің стандарттары мен оқу бағдарламалары әзірленді [118].

Т. Әубәкіров білім берудің барлық деңгейлерінің стандарттарын кезең- кезеңімен жаңарту фактісі табиғи жағдай екендігін, себебьі білім беру стандарттары өмір сүру жағдайларына және қоғамның үнемі өзгеріп отыратын жағдайына сәйкес келуі керек екенін атап өтеді. Іс жүзінде барлық дамыған елдерде мұндай жаңарту орта есеппен әрбір 10-15 жылда орын алады. Жаңа стандарт пен мектептегі білім беру мазмұнының алдыңғы стандарттан басты айырмашылығы - ол бұған дейінгі «білімге негізделген» модельдерден ерекше, оқу нәтижелеріне негізделген модель құруға бағытталған [119].

Э.Д. Днепров пікірі бойынша, білім беру мазмұнын жан-жақты қайта қарау және түбегейлі жаңарту - бұл үлкен өркениеттік және әлеуметтік өзгерістер кезеңінде әрдайым мектеп алдында тұратын мәңгілік, ауқымды педагогикалық проблема [120].

Осылайша Қазақстанда да орта білім беру мазмұнын жаңартудың алғышарттарына жаһандану және бейбіт экономикаға әсер ету, технологиялар, коммуникациялар және ғылым саласындағы модификация, климаттың өзгеруімен байланысты проблемалар, бүкіл әлемде халықтың қар қынды өсуі және шектеулі ресурстарға өсудің ұлғаюы жатады [121].

Бүгінгі күні жаһандану кезеңінде бәсекеге қабілетті адами капиталды қалыптастыру факторы ретінде оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту проблемасы өзекті бола түсуде,функционалдық сауаттылықты білім алушылардың өз білімдерін нақты өмір жағдайында қолдану, түрлі ахуалдардағы проблемаларды тиімді талдау, негіздеу, коммуникация және шешу қабілеті ретінде айқындайды.

Мәселен, 2014 жылғы Ұлттық талдау орталығының бюллетенінде 2009 және 2012 жылдары өткізілген PISA халықаралық зерттеулер нәтижесі келтіріледі. Оларға сәйкес, бізде жетекші елдерден барлық бағыт бойынша орташа алғанда 100 баллға қалып келеді екенбіз. Бұл жетекші елдерден келген қатысушылардың үштен екісінің қазақстандық оқушылар сауаттылығының орташа деңгейінен асатын функционалдық сауаттылық деңгейі бар екендігін айғақтайды. 15 жастағы қазақстандық оқушылар қиындықтардың бірінші, екінші және үшінші деңгейлеріндегі тапсырмаларды сәтті орындаған, яғни олар белгілі бір білімді қарапайым жағдайларда қолдана алады. Қиындық бесінші және алтыншы деңгейдегі тапсырмаларды орындау барысында

туындаған, бұл біздің оқушылардың проблемалық жағдайды түсінуге және шешуге, өз тұжырымдарын логикалық және сыни тұрғыдан ойлауға және дәлелдеуге дайын емес екендігін білдіреді [122].

Жаңартылған білім беру стандарты күтілетін нәтижелерге негізделеді, олар білім беру салалары бойынша анықталады және қызмет аспектісін көрсетеді [123], яғни, оқушылар «біледі», «түсінеді», «қолданады»,

«талдайды», «синтездейді», «бағалайды» [124].

беру мазмұнына қойылатын талаптарды және «...төмендегідей кең ауқымды дағдылардың жиынтығын игерген оқушының жан-жақты қалыптасып, дамуы үшін оңтайлы білім алу ортасын жасау» мақсатын нақты айқындады:

1. 
   білімді қызметтік және шығармашылық бағытта пайдалану;
   
2. 
   сыни тұрғыдан ойлау;
   
3. 
   зерттеу жүргізу;
   
4. 
   ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану;
   
5. 
   коммуникацияның әртүрлі тәсілдерін, оның ішінде тілдік дағдыларды қолдану;
   
6. 
   топта және жеке жұмыс істей білу.
   

Жаңартылған білім беруді енгізудің нәтижесі тез өзгеретін жағдайларда бейімделуді қамтамасыз ететін кең ауқымды дағдылары бар білімді адам болуы керек.

Білім беру парадигмасының ауысуы Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігіне кіруін қамтамасыз етуі тиіс. 21 ғасырда мемлекеттердің бәсекелестігінде ұлттың білімділік деңгейі, оның прогрессивті технологияларды іске асыру қабілеті айқындаушы болатыны жалпыға мәлім. Білім беруді жаңарту оның мазмұнын жаңарту ғана емес. Бұл оқу үдерісін ұйымдастыруды, бағалау жүйесін, "мұғалім - оқушы" өзара қарым – қатынас жүйесін жаңартуды, білім берудің барлық компоненттерінде-

мазмұнын, әдістерін, нысандары мен құралдарын жаңартуды білдіреді.

Жаңартылған білім мазмұнының құрандылары келесі компоненттерден тұрады: критериалды (өлшемдік) бағалау; бағдарламалық материалды ұзақ мерзімді, орта мерзімді және қысқа мерзімді жоспарлау [126].

Нормативтік-заңнамалық құжаттарды талдау көрсеткендей, Қазақстан Республикасында білім берудің жаңартылған мазмұны еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында баяндалған «Мәңгілік ел» патриоттық актісі идеяларымен тығыз байланысты болуы тиіс. Жолдау оқу-тәрбие жұмысының барлық түрлері арқылы кешенді түрде іске асырылатын жалпыұлттық идеяның миссиясы мен құндылықтарын білдіреді [127].

Қазақстан Республикасында білім беру мазмұнын жаңарту өзінің алдына білім бағдарламасын жетілдіру мәнмәтінінде мұғалімдердің ұстаздық дағдыларын шыңдау критериалды бағалау жүйесін енгізу басты мақсатын қояды. Бұл бағдарлама Д. Брунердің танымдық теориясынан бастау алатын білім берудің спиральды формасын дамытуға негізделген.

Жаңа талаптарға сәйкес білім алушылардың білім алу тәсілі айтарлықтай өзгерді: бала игерген репродуктивті ақпараттың мөлшері енді маңызды емес, оның сыни ойлауды меңгергені - фактілерді салыстыру және талдау мүмкіндігі маңызды.

Жаңартылған оқу бағдарламаларының айрықша ерекшеліктеріне жататындар:

• 
  Спиральдылық принципі, яғни білім мен дағдыларды тақырыптан тақырыпқа, сыныптан сыныпқа біртіндеп құру;
  
• 
  Оқушылардың ойлау дағдыларын қарапайым деңгейден (білу, түсіну,
  

• 
  Қазіргі уақытта аса маңызды үштілділік бағдарламасын толыққанды енгізу үшін негіз болатын пәнаралық байланыстарды барынша тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік беретін «өтпелі тақырыптардың» болуы.
  

Спиральды оқу бағдарламасының артықшылықтары:

• 
  оқушылардың алға қойған оқу мақсаттарына жету бағытында өздерінде бар білімді пайдалану ұсынылады;
  
• 
  жаңа алынған білім оған дейінгі жиналған біліммен етене байланыста қарастырылып, ол қолдағы бар ақпарат негізінде түйінделеді;
  
• 
  әр қайталау кезінде тақырыптың немесе тақырыптың күрделілік деңгейі жоғарылайды;
  
• 
  спиральді білім беру бағдарламасы жай идеялардан күрделілерге тиімді өтуге септеседі.
  

білім берудің белсендірілген формаларын енгізу арқылы жүргізіледі, оның барысында оқушылар функционалды сауаттылықты дербес дамытады, білімді белсенді түрде «алады», өз құралыптастарымен қарым-қатынас дағдыларын дамытуға және проблемаларды шешуге шығармашылық көзқараспен қарайды деп болжанады. Жаңашаландырылған бағдарламаны пайдалану барысындағы мұғалімдер міндетіне оқушыларға басты гуманистік нормалар мен мораль негіздерін сіңіру, толеранттылық пен басқа мәдениеттер мен көзқарастарға құрмет қалыптастыру, жауапты, дені сау баланы тәрбиелеу жатады.

Ә.М. Мұханбетжанова «Жаңартылған бастауыш білім беру мазмұнының педагогикалық-психологиялық ерекшеліктері» атты еңбегінде «Мұғалім білім беруші ретінде емес, оқушының белсенді оқу танымдық әрекетін ұйымдастырушысы болуы тиіс.Білім беру үдерісін ұйымдастыруда мұғалім педагогика және психологияда айқындалған бастауыш мектеп жасындағы балалардың қабылдау, ойлау, шығармашылық әрекетінінің маңыды жас ерекшеліктерін есепке алуы қажет», - деп анықтаған [128].

Мұғалімнің оқытудың қажетті шарты коллаборативті орта құру, барлық оқушыларды тарту, оқушылардың өзіне деген сенімділігін, жауапкершілігін, өзін-өзі талдауды, рефлексияны дамыту, сондай-ақ барлық іс-әрекеттерді жоспарлау қабілеті, ресурстарды тиімді пайдалану, кері байланыс беру және оқушыларды бақылау екенін есте ұстаған жөн.

Сонымен қатар, қазіргі таңдағы білім саласының негізгі міндеттерінің біріне пәндер бойынша білім беру әдістемесін жетілдіру, пәндерге қажетті үшін қабілетті мамандар әзірлеу, білім алушылар жетістіктерін шынайы бағалау жатады. Сол себепті қазіргі таңдағы мектептегі міндетті бағыттардың бірі болып критериалды бағалау жүйесін енгізу қабылданып отыр.

Критериалды бағалау жүйесінің білім беруде қолданылатын тиімді жүйе ретінде білім берудің көптеген мәселелерін шеше алатындығы баршаға аян. Ондаған жылдар ауқымында жалпы бағалау үдерісі білім алушы жетістіктерін өзге оқушылар жетістіктерімен салыстыру арқылы жүзеге асырылып келді. Бағалаудың бұл тәсілінің бірқатар кемшіліктері бар:

– оқушыларға, ата-аналар мен педагогтарға түсінікті оқу нәтижелеріне қол жеткізуді бағалаудың нақты критерийлері жоқ;

• 
  мұғалім әр оқушының нәтижеге қол жеткізуінің бірыңғай критерийлері негізінде емес, жалпы сыныптың орташа білім деңгейіне назар аудара отырып, баға қояды;
  
• 
  оқушыларға қойылған белгілер оқу бағдарламасының жеке бөлімдері бойынша нақты білім, білік, дағдыларды игерудің нақты көрінісін бермейді, бұл әр оқушының жеке оқу траекториясын анықтауға мүмкіндік бермейді;
  
• 
  қорытынды бағаны қою кезінде ағымдағы бағалар ескеріледі, бұл оқытудың түпкілікті нәтижесін объективті бағалау болып табылмайды;
  
• 
  оқыту үдерісінің өн бойында білім алушы мен білім беруші арасында тиімді жедел байланыстың болмауы білім алушылардың оқуға деген уәжін төмендетеді.
  

Біріншіден, критериалды бағалау-бұл оқушылардың оқу жетістіктерін білім беру процесінің барлық қатысушыларына (ата-аналарға, мектеп әкімшілігіне, оқушыларға, заңды өкілдерге және т. б.)білім беру мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін, оқушылардың оқу-танымдық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал ететін нақты айқындалған, ұжымдық әзірленген, алдын ала белгілі критерийлермен салыстыруға негізделген процесс.

Критерий ұғымы дегеніміз - бір нәрсені қойылған талаптарға сәйкестігін бағалау туралы шешім қабылдаудың белгісі, негізі, ережесі.

Критериалды бағалаудың негізгі қағидаттарында (әр нақты жұмыс үшін) оқу тапсырмасының нәтижесі қандай болуы тиіс деген сұраққа толыққанды жауап беріліп, бағалау үдерісі білі алушының осы мақсатқа жету деңгейін анықтау шкаласын білдіреді.

Бұдан басқа, критериалды бағалау қалыптастырушы және жиынтық бағалау болып бөлінеді.

Қалыптастырушы (ағымдағы) бағалау - сабақта және/немесе үйде күнделікті жұмыс барысында білім мен дағдыларды игерудің ағымдағы деңгейін анықтау, Оқу процесінде оқушы мен мұғалім арасында жедел өзара байланысты жүзеге асыру. Бұл студенттерге жаңа материалды оқу кезеңінде жаттығуларды қаншалықты тиісті дәрежеде орындағанын және оқытудың мақсат-міндеттеріне қол жеткізетінін ұғынуға көмектеседі.

Жиынтық ішкі бағалау - оқу ақпаратының белгілі бір блогын оқуды аяқтаған кезде білім мен оқу дағдыларының қалыптасу деңгейін анықтау.

Критериалды бағалаудың негізгі міндеттерінің ішінде келесі міндеттерді бөліп көрсетуге болады:

– оқу процесінің түрлі сатысында әр білім алушының үлгерім дәрежесін айқындау;

• 
  жеке даму деңгейін айқындау және бақылау және оқушының жеке даму траекториясын түзету;
  
• 
  күтілетін оқу нәтижелеріне қол жеткізу үшін оқушыларды кең ауқымды дағдыларды жетілдіруге жұмылдыру;
  
• 
  түрлі бағыттағы жұмыстарды орындау мақсатында алынған бағалаудың мәнділігін зерделеу;
  
• 
  оқу мазмұнын игеру деңгейін және оқу үдер ісін жүргізудің айрықша белгілерін айқындау мақсатында білім беруші, білім алушы және ата- аналардың өзара кері байланысын ұйымдастыру.
  

Критериалды бағалау жүйесі педагогикалық ұжыммен келісілген, білім берудің оқу жоспарының мақсаттары мен мазмұнына сәйкес келетін оқушылардың құзыреттілігін жеке дамытуға бағытталған нақты жүйе болып табылады.

Осылайша, жоғарыда біз мектептерге жаңартылған білім беру мазмұнын енгізудің мәнін көрсетуге тырыстық және мұғалімдердің басқарушылық құзыреттілігін дамытпай, әрине мүмкін болмайтын мұғалімдер сәйкес келуі тиіс жаңа талаптарды ашуға тырыстық.

Зерттеу аясында біз дене мәдениеті және спорт мамандарын даярлаудың ерекшеліктерін, «Дене шынықтыру және спорт» пәні бойынша жаңартылған мазмұндағы білім беру бағдарламасын анықтауға тырысамыз.

Бүгінгі таңда жоғары білікті спорт педагогтары Қазақстандағы дене шынықтыру-спорт қозғалысын реформалау ісіндегі негізгі факторлардың бірі болып табылады. Өкінішке орай, мұндай мамандарды даярлау барысында біз қоғам мен тәжірибе сұраныстарына ілесе алмай қалдық, оны жетілдіру көп жағдайда жаңа білім беру курстарының, заманауи ақпараттық технологиялар мен оқыту әдістерінің дамуына байланысты.

Қазіргі уақытта дене шынықтыру және спорт басқарудың жүйелік объектісі ретінде қарастырылады, ол басқарушылық қатынастардың ерекше үлгісімен және жіктелуімен сипатталады, менеджмент пен маркетингтің динамизмімен, спорт менеджерінің қызметіндегі ерекшелігімен сипатталады. Мәдениеттің әлеуметтік құбылысының проблемаларын түсіндіре отырып, ғалымдар (М.С. Каган және т.б.) мәдениеттің жалпы тұжырымдамасында материалдық, рухани және физикалық секілді үш негізгі

компонентті ажыратады. [129].

Үлкен кеңес энциклопедиясында дене шынықтыру қоғамның жалпы мәдениетінің бөлігі, денсаулықты нығайтуға, адамның физикалық қабілеттерін дамытуға және оларды қоғамдық тәжірибенің қажеттіліктеріне сәйкес пайдалануға бағытталған әлеуметтік қызмет салаларының бірі ретінде түсіндіріледі [130].

А.М. Максименконың анықтамасы бойынша дене шынықтыру-бұл адамның физикалық жетілуі үшін қоғамда арнайы жасалған материалдық және рухани құндылықтар негізінде құрылған оңтайлы қозғалыс белсенділігі болып табылатын мәдениеттің бір түрі [17].

Дене мәдениеті туралы білім жүйесінде орталық және ең көлемді категория (негізгі ұғым), әрине, «дене мәдениеті» ұғымы болып табылады. Бұл тұжырымдаманы анықтау үшін мәдениет «сыртқы» (адамға қатысты) табиғатты өзгертуге бағытталғандығына немесе адамның өзін «түрлендіруіне» (яғни, өзінің жағдайын және дамуын оңтайландыруға бағытталған) байланысты бөлінетінін есте ұстаған жөн. Мәдениеттің соңғы бөлігін шартты түрде адам мәдениеті деп атауға болады (мұндағы шарттылық - оның бүкіл мәдениеттің адамға қатысы бар, бірақ әр түрлі бөліктерінде ол бірдей емес). Дене мәдениеті мәдениеттің дәл осы бөлігіне жатады.

Жалпы әлеуметтік жоспардағы дене мәдениеті-бұл шығармашылық қызметтің кең саласы, сонымен қатар адамдардың өмірге физикалық дайындығын құру, денсаулығын нығайту, физикалық қабілеттері мен қозғалыс қабілеттерін дамыту бойынша осы әрекеттің нәтижелері болып табылады. Жеке алғанда, дене мәдениеті - бұл адамның жан-жақты физикалық дамуының тәсілі мен өлшемі. Осы идеяларды ескере отырып, дене шынықтыру күрделі нақты процесс және адам қызметінің нәтижесі, адамдардың әлеуметтік міндеттерін орындау үшін физикалық жетілдірудің құралы мен әдісі ретінде әрекет етеді

Дене мәдениетін толық сипаттау үшін оны іс-әрекеттік (мәдениет іс- әрекет тәсілі ретінде), пәндік-құндылықтық (мәдениет материалдық және рухани құндылықтардың жиынтығы ретінде) және нәтижелілік (мәдениет оның құндылықтарын адамның өзіне енгізу нәтижесі ретінде) аспектілерде қарастыру қажет.

Қазіргі заманғы спорт мұғалімі, жаттықтырушы тек кәсіби білімнің, дағдылардың қажетті деңгейіне ие болып қана қоймай, сонымен қатар адамдарды басқара білуі, негізделген және құзыретті шешімдер қабылдауы, көтермелеу және жазалау жүйесін жүзеге асыруы, «дене мәдениеті және спорт» саласының даму үрдісін болжай алуы тиіс.

Қазіргі заманғы спорт менеджері-педагогты даярлаудың біртұтас тәсілін спорт мұғалімі жұмысының іс-әрекеті мен жеке аспектілерін біріктіретін, әмбебап басқарушылық дайындықты және спорттағы ұйымдастырушылық тәжірибені қажет ететін «басқарушылық құзыреттілік» ұғымы негізінде ғана жасауға болады.

Сондай-ақ, дене шынықтыру және спорт мамандарын даярлау кезіндегі басты біліктілік талаптарының қатарында білім беруді, ғылым мен техниканы ақпараттық-технологиялық қамтамасыз ету негіздерін білу; дене тәрбиесі мен спорттағы дидактикалық заңдылықтарды игеру; ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру және өткізу әдістерін меңгеру; дене шынықтыру-спорттық сабақтар процесінде адамдардың әртүрлі санаттарын қимыл әрекеттеріне оқыту және дене қасиеттерін дамыту технологиясын меңгеру талаптары да бар.

Педагогикалық мамандықтың ерекшелігі сол – ол, бір жағынан, өзгертуші, ал екінші жағынан, басқарушы қызмет болып табылады. Ал жеке даму процесін басқару үшін сіз құзыретті болуыңыз керек.

Жаңартылған білім беру аясында «Дене шынықтыру» пәні бойынша білім беру бағдарламасының ерекшеліктеріне тоқталсақ [131]:

Бағдарлама құрылымы. «Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу мақсаттары бөлімдерге бөлінеді. Өз кезегінде, аталған бөлімдер дағды немесе тақырып, білім немесе түсінік дәрежесіне орай бөлімшелерге таратылады. Оқу мақсаттары сынып аясында күтілетін нәтижеге қатысты бөлімшелер арқылы анықталады. Пәнді оқыту мақсаттары жекелген бөлімдеріне сай оқушының оқу материалын игеріп, алға қарай ілгерілеуін білдіріп, оқытушыларға жоспарлап, бағалау, білім алушылармен жоспарлы қызметтер турасындағы пікірімен бөлісуге мүмкіндік туғызады.

«Дене шынықтыру» пәні бойынша оқу бағдарламасын әзірлеуге негіз болған маңызды қағидат – білім беру бағдарламасының спиральділік қағидаты, яғни оқушылар бір сынып материалын игеріп, келесі сыныпқа көшуі барысында білімдері сыналып отырады. Сыныптан сыныпқа көшіп, ілгерілеген сайын білім алушылардың өзіне деген сенімі ұлғайып, білімі арта түседі.

«Дене шынықтыру» пәнін оқытуда оқытушылар қолданатын оқыту

тәсілдері (яғни, әдістемелік құралдар) білім берудің жоғары межесіне қол жеткізу үшін қажет. Хэтти (2011) білім беру барысында пайдаланылатын іс- әрекеттердің білім алушыларға тигізетін ықпалын айқындау мақсатында оздырған 60 155 педагогикалық зерттеу шарасы ауқымында 9000 -нан аса метаталдау әдісін қолданған. Осы жүргізілген зерттеулер мұғалім шеберлігі қаншалықты жоғары болса, оқушылардың да жетістіктері соншалықты биік болатындығын негіздеп берді. Білім беруші оқытушылар өз әрекетінде қолданатын әдіс-тәсілдердің оқыту тиімділігі дәрежесіне тікелей ықпал ететіндігі анықталды. Әдістеме материалын, оның құралдарын дамыту арқылы ғана білім бағдарламаларына өзгерістер енгізу өз кезегінде білім саласындағы стандарттарды жетілдірудің нәтижелілігін арттырмақ. Білім бағдарламасы, оқыту әдістемесі мен жетістіктерді бағалауды қандай тәртіпте құру тиіс екендігін Хименес-Алейхандренің ұсынысынан көре аламыз (2008, cited by Katchevich et al, 2011).

Осылайша, жаңартылған білім беру мазмұнын енгізу мұғалім алдына жаңа талаптар қойып, олар 2017 жылдың 08-маусымында «Атамекен» ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасы бекіткен «Педагогтің кәсіби стандартынан» көрініс тапты [9].

Кәсіби стандартты даярлаудағы мақсат: оқытушы үшін қызметте керекті білік-дағдыларды, білім мен құзыреттіліктерді сипаттау.

Кәсіби стандарттың қысқаша сипаттамасы: стандарт мазмұнына оқыту- тәрбиелеу іс-амалдарына қойылатын талаптар енгізілген.

Стандарт жұмыс берушінің қажеттілігін ескере отырып әзірленген, сонымен қатар «Педагог», «Білім саласындағы менеджер», «Бизнес-тренер» сынды жаңа кәсіп атауларымен толықтырылған (Сурет 9).

«Педагог» кәсіби стандартында мамандық карточкасында әрбір кәсіпке сәйкес біліктілік деңгейі, еңбек қызметі, білімі, іскерлік пен дағдылары сипатталады.

Сурет 9 ‒ «Педагогтің кәсіби стандарты» бойынша кәсіп атаулары

• 
  мектеп, ортадан кейінгі және жоғары білімнің сабақтастығы мен кірігу механизмдері мен қағидаттарын меңгеру көзделгенін байқатты.
  

• 
  білім алушылармен қарым-қатынаста демократиялық стильді ұстанады;
  
• 
  тәлімгер жетекшілігі аясында білім беру тәжірибесін қадағалау бағытындағы зерттеулер жоспарлап, жүргізеді;
  
• 
  оқыту үдерісі субъектілерімен өзара әрекеттесуді ұйымдастырады
  
• 
  өзге мұғалімдер ортасында өзара іс-қимыл арқылы оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін, стратегияларын пайдаланады;
  
• 
  өз бетімен білім стейкхолдерін біріктіретін инновациялық идеяларға бастамашылдығымен 2-ші кестеде сипат алады.
  

Стандартта орын алған тағы бір ерекше кәсіп атауы – бұл педагог - білім менеджері». Алайда кәсіби білім деңгейі магистратура және/немесе практикалық тәжірибе деп белгіленген.

Білім менеджерінің біліміне стратегиялық басқару мен заманауи педагогикалық менеджменттің әдіснамасы және білім жүйесінің (оның ішінде жоғары) халықаралық үрдістері меңгеру сипат алған.

Осылайша, басқарушылық құзыреттілікті дамыту кәсіби білімді үнемі дамыту және жаңарту процесіне ықпал етеді, бұл өз кезегінде көшбасшыны оқыту және сертификаттау жүйесі арқылы мүмкін болады. Аталған процесті ғылыми-әдістемелік базамен, педагогикалық құралдармен және жағдайлармен қамтамасыз ету басқару құзыреттілігінің қалыптасу мен даму деңгейлерін анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл жұмыстың тікелей нәтижесі - кәсіби құзыреттілікті дамыту туралы түсінікті кеңейту және зерделеу, спорт мектептері басшыларының біліктілігін арттыру мен даярлаудың тиімді және мақсатты процесі, гуманистік бағдарды дамыту, мамандардың жалпы мәдени және кәсіби құзыреттерін игеру және спорт ұйымдарының әлеуметтік маңызы бар және қоғамдық пайдалы қажеттіліктерін іске асыруда жаңа деңгейге шығу.

Басқару құзыреттілігін дамыту процесінде факторлардың екі тобына

ерекше назар аудару керек: субъективті (тұлғаның танымдық және белсенділік аспектілері) және объективті (әлеуметтік жағдай, спорттық-жаттығу ортасы). Басқарушылық құзыреттілікті дамытудың міндетті компоненті - теориялық дайындық пен практикалық іс-әрекеттің интеграциясы, оқытудың формаларын, әдістерін және диагностикасын таңдау еркіндігі. Біліктілікті арттыру мазмұнының ерекшелігіне, құндылықты мақсат қоюға, басшының құндылық негіздері мен жеке қасиеттерін ынталандыруға негізделген педагогикалық жағдайларды жасау және іске асыру (кәсіби құзыреттілікті дамыту процесінде) - кәсіби құзыреттілікті дамыту проблемасын шешудің

негізгі тетігі.

Маманның басқарушылық құзыреттілігін дамыту процесі негізгі спорттық-жаттығу қызметінен қол үзбей жүзеге асырылатын дербес оқу қызметі ретінде қарастырылады. Біз тұлғаның ынтасын, құндылықтық негіздері мен өздігінен білім алу нәтижесінде қалыптасатын жеке қасиеттерін маманның басқарушылық құзыреттілігін дамытудың дидактикалық құралы ретінде қарастырамыз.

Спорттық-жаттығу іс-әрекетінде туындайтын проблемалар басшының

жеке оқу іс-әрекетінің міндеттеріне аударылады. Әлеуметтік тәжірибе ерекшелігі негізінде материал абстрактылық тұрғыда қайта құрылады, мәселені шешу құралдары іріктеледі. Педагогтың оқыту қызметі басқару қызметінің өзіндік үлглерін жобалау ортасына айналады, ал оларды өзектендіру тікелей практикалық дене шынықтыру жұмысында жүзеге асырылады.

Спорт мектептері басшыларының құзыреттілігін дамытудың тиімді әдістемесін жасау ерік, мораль, ақыл-ой белсенділігі, эмпатия қабілеті сияқты жеке қасиеттерге ықпал етуге мүмкіндік береді. Қарым-қатынасқа бейімділік, әдептілік, шыдамдылық, эмоционалдылық, тапқырлық, байқампаздық, шынайылық және т. б. сияқты кәсіби қасиеттерге басымдық беріледі.

Параграф бойынша қорытындылар:

Жаңартылған білім беру бағдарламасын енгізу заманауи мектеп мұғаліміне жаңа талаптар қойды.

Педагогтардың, оқытушылар құрамы мен мектеп басшылығының басты міндеті, сөзсіз, өзін-өзі тәрбиелеуге, тұлғаның өзін-өзі тануына, сондай-ақ жетістікке жетуге деген ынтаны дамытуға ықпал ететін жағдайлар жасау болуы керек. Ең бастысы, оқушылар мен мұғалімдер құрамы мұндай жүйеге қайта назар аударуы керек, сабақ барысында, оқушылардың білімін бағалауда, оқушыларға белгілі бір жаңа тест тапсырмаларын дайындауда әдеттегі дәстүрлі көзқарастарын өзгертуі керек, яғни басқару дағдыларын, соның ішінде басқарушылық құзыреттілікті дамытуы қажет.

4. 
   
   жүктеу/скачать 3,92 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: