Диссертацияларыныњ негізгі ѓылыми нєтижелерін жариялауѓа арналѓан басылымдар тізіліміне енгізілген Ќр бѓм бѓсбк 19. 03. 2009 ж

83
Международное право и сравнительное правоведение
дастырушылық 
нысанындағы 
еуразиялық 
экономикалық  одаққа  көшудің  келесі  кезеңінің 
құқықтық  негізін  тездету  үшін  жасалатындығы 
да  өзекті  мәселе  ретінде  көтеріліп  отыр.  Кеден 
одағы және Бірыңғай экономикалық кеңістіктің 
жалпы құқықтық жүйесі-әлі біршама институци-
оналды белгілері қалыптаспағандығымен сипат-
талатын дамушы үрдіс. Бұл бағыттағы заңнаманы 
бірізділендіру  әлі  де  проблемалық  аспектілері 
нақтыланып,  құқыққолдануда  бейімделуден 
өткен жоқ, ол әлі қалыптасу кезеңінде деп айтуға 
болады.
Бүгінгі  таңда  Кеден  одағының  толыққанды 
қызмет  етуі  үшін  70-тен  аса  келісімдерге  қол 
қойылып, олардың 40-тан астамы өз күшіне енді. 
Соңғы  жылдары  Қазақстан  Республикасының 
Парламенті 300-ге жуық заңдарға өзгерістер мен 
толықтырулар енгізді. Сонымен қатар Қазақстан 
Республикасының  Үкіметінің  заң  жобалары 
жұмысының  жоспарына  сәйкес,  Кеден  одағы 
шеңберінде  жасалған  келісімдерге  байланысты 
заңдардың үлкен жиынтығы Парламент қарауына 
ұсынылмақшы. Осы орайда көптеген құқықтық 
нормаларды үнемі жөндеп, жаңа қажеттіліктерге 
сәйкестендіріп,  халықаралық  стандарттар-
мен  үйлестіру  қажеттілігі  туындайды.  егерде 
Бірыңғай  экономикалық  кеңістік  шеңберіндегі 
17  келісім  2011  жылдың  1  шілдесіне  дейін  ра-
тификацияланатын  болса,  олар  2012  жылдың                             
1  қаңтарынан  бастап  өз  күшіне  енді.  Соған 
сәйкес  олардың  құқыққолдану  тәжірибесінде 
жүзеге  асырылуы,  олардың  нормаларының 
жұмыс  істеуіне  қатысты  мемлекетаралық 
бірлестіктердің  белгілі  халықаралық-құқықтық 
актілеріне  мониторинг  жүргізу  мәселесі  ту-
ындайды.  алайда,  біз  Біртұтас  экономикалық 
кеңістіктің шеңберінің өзінде 70-тен аса әр түрлі 
үкіметаралық  және  ведомствоаралық  құжаттар 
қабылданатынын ескеруіміз қажет.
Біртұтас  экономикалық  кеңістіктің  шеңбе-
ріндегі  құқықтық  базаның  қалыптасу  үрдісінің 
аяқталмағандығын  ескере  отырып,  Қазақстан 
Республикасының  заңнамасын  қол  қойылған 
халықаралық шарттар шеңберінде кодификация-
лау мәселесі әлі де болса тыңғылықты зерделеуді, 
дайындықты қажет етеді.
Біртұтас  экономикалық  кеңістік  тәрізді 
құрылымдар  толыққанды  қызмет  атқарып, 
белгілі  уақыт  мерзімін  өткен  соң  ғана, 
кейбір  нормалардың  тиімсіздігі  байқалып, 
дайындалған  нормативтік  материалдардың 
жетілдірілу  қажеттілігі  туады.  Сонымен  қатар 
бұл құрылымдарға басқа да мүшелер қосылатын 
болса, жаңа қатысушылардың заңнамасымен де 
үйлестіру  жұмыстары  жүргізілуі  керек  болады. 
Осы орайда Қазақстан Республикасы Президенті 
былай  деп  атап  көрсетеді:  «Бұл-жалпыөңірлік 
тұрақтылықтың, 
біздің 
экономикалардың 
бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатудың маңызды 
факторы.  Біз  тМД-ның  басқа  мемлекеттерінің 
еуразиялық интеграцияға қосылуға ұмтылысын 
қолдауға дайынбыз» [1, 2].
ең алдымен Біртұтас экономикалық кеңістік 
ауқымында  ратификацияланған  халықаралық 
шарттар  нормаларын  ұлттық  заңнамаға 
имплементациялауға  сәйкес,  олардың  үлкен 
жиынтығына  құқықтық  талдау  қажет.  Біртұтас 
экономикалық кеңістікке мүше-мемлекеттер үшін 
ұлттық  заңнаманы  салалық  бағыттарға  сәйкес 
қазіргі  халықаралық  құжаттармен  үйлестіру 
іс-қимылына  қатысты  бағдарламаны  дайындау 
қажет.  ең  бастысы  қазақстандық  заңнаманы 
халықаралық құқық және халықаралық шарттар 
принциптеріне  сәйкестендіру  өзекті  болып  та-
былады.
Біртұтас экономикалық бірлестік шеңберінде 
заңнаманы  кодификациялау  үшін  мынадай 
бағыттарда  құқықтық  мониторинг  жүргізу 
қажет:  бірыңғай  экономикалық  кеңістіктің  әр 
саласындағы  нормативтік  құқықтық  базаның 
дайындалу деңгейі, олардың ұлттық заңнаманың 
нормаларымен  реттелуі,  олардың  арасындағы 
коллизияларды анықтау және жою, нормативтік-
құқықтық актілердегі жетіспеушілікті айқындау 
және жою, құқықтық ұғымдар мен терминология-
ны бірізділендіру. Кодификацияланған құқықтық 
базаның  халықаралық  актілермен  сәйкестігіне 
талдау жасау қажет. Заңнама  алдын-ала «тазалау» 
тексеруді  қажет  ететіндіктен,  есеп  және  жіктеу 
жүйесін  қалыптастырып,  актілерді  алдыңғы 
уақытта  кодификациялау  және  мәліметтерді 
бірыңғай заң жинағы үшін ірілендіру керек. Со-
нымен  қатар  әр  ұйымға  өздерінің  дайындаған 
актілерін  тексерістен  өткізіп,  оларды  электрон-
ды  және  басылым  түрінде  жариялауды  бекіту 
қажет. 
Біртұтас  экономикалық  кеңістік  ауқы-
мында  заңнаманы  кодификациялаудың  ке-
зекті  логикалық  мерзімінде,  еуразиялық 
экономикалық  одақты  қалыптастыруды  ин-
теграциялық  кезеңдерге  бөліп,  Біртұтас 
экономикалық  кеңістікке  мүше-мемлекеттерде 
жүзеге асырылуын мұқият талдаудан өткізу ке-
рек.  Осы  орайда  Қазақстандағы  ең  заманауи 
ақпараттық  технологиялар  арқылы  заңнама 
саласындағы  жаһандық  ақпараттың  таралуы  да 
ең басты мәселелердің бірі болып табылады: «ең 
бір қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды 
пайдалана отырып Қазақстан туралы жаһандық 
ақпаратты  ілгерілету  жөніндегі  жұмыстарды 
жалғастыру қажет. атап айтқанда, Қазақстаннан 
шығыс  азия  мен  мұсылман  әлемі  елдеріне 
географиялық  ақпараттар  ағынын  ұлғайта 
түсу  керек.  БЭК  бойынша  әріптестерімізбен 
және  бүтіндей  алғанда  еуразиялық  кеңістіктің 
ақпарат  кеңістігіндегі  тыңғылықты  жұмыстар 
біздің айрықша міндетіміз болуы тиіс. Біз үшін 
Қазақстанды  БЭК  пен  тМД-ға  тартымды  үлгі 

№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
84
ете  отырып,  елдегі  жаңғырту  үдерісінің  бүкіл 
ырғағын  әріптес  елдер  тұрғындарына  жеткізу 
аса маңызды» [2, 4].
Біртұтас  экономикалық  кеңістік  ауқымында 
заңнаманы  кодификациялауға  қажетті  құқық-
тық  реттеуде  тұрақтылыққа  қол  жеткізген 
нормативтік  материалдың  жинақталуы  әбден 
қажет.  еуразиялық  экономикалық  комиссияға 
мүше-мемлекеттерінің 
қажеттілігіне 
орай 
бекітілген  жаңа  мазмұндағы  нормативтік 
құқықтық  актілер  алдыңғы  уақытта  заңнаманы 
жүйелеу  және  тәртіпке  келтіруде  негізгі  бағыт-
бағдары  болуы  керек.  Біртұтас  экономикалық 
кеңістік шеңберінде заңнаманы кодификацияла-
уды жүргізуде, жүйелеудің басқа да нысандарын 
қолдану мүмкіндіктері қарастырылуы қажет.
Жалпы  кодификациялаудың  тарихи  қалып-
тасқан  үлгісі  бойынша  құқықтық  материя 
пішіміне  нормативтік  ұғымдар  жиынтығы, 
реттеудің  құқықтық  принциптері  бітістіріліп, 
олар  қажетті  заңнама  бөлігінің  негізін 
қалыптастырады. Кодификация құқықтық мате-
рия немесе заңнаманың жиынтығы орналасатын 
мықты қалыпты құрастырады. Кодификациялауға 
қатысты  осы  концептуалды  әдіс  жылда  бойы 
жетілдіріле  түседі.  Көптеген  уақыт  бойы 
қалыптасқан құқық теориясының жетістігі және 
отандық заңшығарушылық тәжірибеден бас тар-
тып,  тәжірибелік  қажеттіліктерге  ғана  сәйкес 
заңнаманы  жетілдіру  нысанына  көшу  орынды 
болып табылмайды.
Сонымен  қатар  құқықтық  регламентация-
ны  тәртіпке  келтіру  үшін  нақты  мақсаттарды 
шешуде  франциялық  кодификациялаудың  оң 
нәтижелерін пайдалануға  болады. 
Кодификациялауды  дамыту-диалектикалық, 
күрделі үрдіске жатады. Оның қолданылуындағы 
оң  тенденциялар  тез  байқалмайды,  кей 
жағдайларда  тез  таралып  та  кете  қоймайды. 
Осы  орайда  кодификацияланған  актілердің 
оңтайлы  үлгілерін,  кодификациялаудың  негізгі 
нысандарының 
тенденцияларын 
анықтап, 
кодификациялаудың 
әлеуметтік 
пайдалы, 
өміршең  нысандарын  зерделеуге  арналған 
ғылыми  зерттеулерді  жүргізу  үлкен  рол 
атқарады.
Қазіргі кезде негізгі, іргелі кодификацияланған 
заңдар  негізгі  салалардағы  жаңартылған 
заңнама  жүйесінде  қабылданған.  Заңнаманы 
кодификациялаудың  міндеттері  заңнаманың  бір 
немесе басқа салаларында жүйе қалыптастырушы 
кодификациялық  актілерді  негіздеумен  ғана 
шектелмейді,  мұндай  актілердің  шығарылуын 
ұлттық  заңнаманы  кодификациялау  дәрежесін 
көтерудегі  мәселелерді  шешудегі  ең  маңызды 
кезең ретінде қарастыруға болады.
Осыған  байланысты  кодификацияланған 
заңдарды  жүйелі  түрде  қарастырып,  олар-
ды  қабылдағаннан  кейінгі  әлеуметтік  салдар-
ларды  талдап,  олардың  басқа  заң  актілерімен 
сәйкестігін  қарастырып,  соның  нәтижесінде 
кодификацияланған 
актілердің 
қоғамдық 
тәжірибеге тиімді ықпалына қатысты ұсыныстар 
жасалуы  қажет.  Мұндай  зерттеулер  қоғамның 
құқықтық  реттелуіндегі  шынайы  қажеттілігін 
анықтап,  ескірген  және  тиімділігі  аз  нормалар-
ды өз уақытында айқындауға көмек береді. Бұл 
бағытта  үнемі  жүргізіліп  отыратын  құқықтық 
мониторинг  жүйесі  үлкен  рөл  атқарады. 
Құқықтық  мониторингті  заңнама  сапасын 
көтеру  және  қолданылу  тәжірибесін  артты-
ру  шарты  ретінде  қарастырып,    мониторинг 
қабылданған  заңдардың  тиімділігіне  қатысты 
талдамалық  материалдар  жинақтау  мақсатында 
нормашығармашылықтың  барлық  деңгейінде 
жүргізіліп, қызмет атқарып жатқан нормативтік 
құқықтық  актілердің  тиімділігін  бағалаушы 
көрсеткіштерді бекіту үшін қажет. 
Ұлттық  заңнаманы  жүйелеуде  кодифика-
цияланған  нормалардың  жан-жаққа  шашы-
рап,  заңнаманың  ірі  бөліктерінің  таралып 
кетуіне жол бермеуі керек. Кейбір жағдайларда 
негізгі  кодификацияланған  актілерден  арнайы 
актілермен реттелетін тұтас құқықтық институт-
тарды алып тастау сәттері де кездеседі. 
Негізгі  кодификациялық  актілерден  жеке 
құқықтық  институттардың  бөлініп  алы-
нуы,  актілердің  тым  көбейіп  кетуіне  әкеліп, 
заңнама  жүйесінің  негізін  құрайтын  басты 
кодификациялық актілердің тұтастығына нұқсан 
келтіреді.
Заңнаманы  кодификациялаудың  дәрежесін 
арттырудың жалпы тенденциясында, кодифика-
ция үшін арнайы шарттардың болуы қажеттігін 
атап  өтуіміз  керек.  Заңнаманың  институты  не-
месе  саласы  кодификациялауға  дайын  болып, 
бірыңғай  реттеу  принциптері,  нормативтік 
түсіндірмелері бар актінің қалыптасу мүмкіндігі 
болуы қажет.
Заңнаманы    кодификациялаудың    тиімділігі  
оны  түбегейлі  жаңартудан  соң,  тұрақты 
нормативтік  материал  жинақталған  кезде  арта-
ды. Болашақта Бірыңғай экономикалық кеңістік 
заңнамасы  және  еуразиялық  экономикалық 
қауымдастық шеңберінде қабылданатын заңдар 
жиынтығынан  шатаспас  үшін,  заңнаманы  ко-
дификациялауды  және  ратификацияланған 
халықаралық  шарттар  нормаларын  ұлттық 
заңнамаға имплементациялауды белгілі бағытта, 
жүйелі түрде жүргізуді қолға алуымыз қажет.

85
Международное право и сравнительное правоведение
пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.  Назарбаев  Н.Ә.  Әлеуметтік-экономикалық  жаңғырту  -  Қазақстан  дамуының  басты  бағыты 
атты халыққа Жолдауы // егемен Қазақстан. – 2012 ж. – 28 қаңтар. - № 41-42(2114).
2. Назарбаев Н.а. Социальная модернизация: 20 шагов к обществу всеобщего труда // Жезказган-
ская правда. – 2012 ж.. – 27 шілде. - №30(326).
3. тихомиров Ю.а. Кодекс среди законов // Право и экономика. - 2002. - № 2. 
4. Сорокин в.в. О систематизации переходного законодательства // Журнал российского права. 
- 2001. - № 7. 
5. Матузов Н.И. актуальные проблемы теории права. - Саратов, 2003. 
6.  Баранов в.М. Концепция законопроекта. - Н. Новгород, 2003. 
7.  тихомиров Ю.а. Международно-правовые акты: природа и способы влияния // Журнал рос-
сийского права. - 2002. - № 1. 
8.  тихомиров  Ю.а.  Интернационализация  национального  законодательства  //  Глобализация  и 
развитие законодательства. Очерки / Отв. ред. Ю.а. тихомиров, а.С. Пиголкин. - М., 2004. 
9. Пилипенко а.Н. Систематизация законодательства в зарубежных государствах // Систематиза-
ция законодательства в Российской Федерации. - М., 2003. 
Мақалада Бірыңғай экономикалық кеңістіктің қызмет ету жағдайындағы заңнаманы жүйелеудің 
өзекті мәселелері қарастыралады. 
Түйін сөздер: халықаралық құқық, заң, БЭК, жүйелеу.
В статье рассматриваются актуальные вопросы систематизации законодательства в усло-
виях функционирования Единого экономического пространства. Автор поднимает актуальные во-
просы консолидации национального законодательства в рамках ЕЭП.
Ключевые слова: международное право, закон, ЕЭП, консолидация.
The article deals with current issues in the legislation systematization in the functioning of the Common 
Economic Space. The author raises the actual issues of consolidation of national legislation in the CES.
Keywords: international law, law, Common Economical Space, consolidation.
Жамаладен Ибрагимұлы Ибрагимов,
ҚР  Заң  шығару  институты  халықаралық  заңнама  және  салыстырмалы  құқықтану  бөлімінің 
жетекші ғылыми қызметкері, т.ғ.к., доцент
бірыңғай экономикалық кеңістіктің қызмет етуі ауқымында  ұлттық заңнаманы жүйелеу 
мәселелері
Ибрагимов Жамаладен Ибрагимович,
ведущий научный сотрудник отдела международного законодательства  и сравнительного право-
ведения ИЗ РК, к.и.н., доцент
проблемы систематизации национального законодательства в условиях функционирова-
ния Единого экономического пространства
Ibragimov Zhamaladen,
leading  research  fellow  of  the  Department  of  International  legislation  and  Comparative  Law  of  the 
Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, c.h.s., docent
Problems of national legislation systematization within a functioning of Common Economis 
Space

№ 4 (28) 2012 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
86
The goal of the article is to examine particular 
processes of development and adoption of harmoni-
sation legislation in the European Union (EU). Stud-
ying the experience of harmonisation legislation in 
the EU is very important for states that are begin-
ning to integrate within the international unions, for 
example the Republic of the Kazakhstan. Nowadays 
Kazakhstan must devote considerable energy to re-
placing and changing existing laws, to drafting of 
new  instruments,  modeling  of  new  structures  and 
operating  procedures  to  harmonisation  legislation 
in Eurasian Economic Community (EurAsEC) and 
Customs Union. The past decade has convincingly 
shown the demand for EurAsEC achievements such 
as the creation of the Customs Union and the Com-
mon Economic Space. Therefore it is essential to de-
velop a good understanding of the role, methods and 
approaches to harmonisation in the EU. 
Development and adoption of harmonisation 
legislation in the EU
The  EU  law  is  a  unique  legal  regime  with  di-
rect impacts on the law of member-states (MS). It 
is different from classical international law because 
it reflects an autonomous international legal regime 
which is integrated into the law of EU MS. The EU 
is not a federal state like the United States of Ameri-
ca. However, it is not a purely intergovernmental or-
ganisation like the United Nations. According to Pe-
terson and Shackleton: “What distinguishes the EU 
above all is its institutions: they have no close ana-
logues at either the national or international levels”
1
. 
Therefore it is important to know what each of the 
EU institutions does and how they work together in 
the law-making process.
The three main decision-making institutions that 
produce  the  policies  and  laws  that  apply  through-
out the EU are: the European Parliament (EP), the 
Council of the European Union, and the European 
Commission
2
.The  European  Commission  proposes 
new legislation, but it is the Council and the Parlia-
ment that adopt the laws. The Commission and the 
MS  then  implement  them,  and  the  member  states 
enforce them.
The  main  institutions  of  EU  law  are  directives 
and regulations (Art.288 TFEU), further discussed 
below. EU law-making has three main procedures: 
‘co-decision’(now also known as the ‘ordinary leg-
islative  procedure’),  ‘consultation’  and  ‘assent’. 
Every  proposal  for  a  new  European  law  must  be 
based on a specific Treaty article, referred to as the 
‘legal basis’ of the proposal) (Art.5 TEU). This de-
termines  which  legislative  procedure  must  be  fol-
lowed.Most important provisions governing harmo-
nisation are founded in Art.114 TFEU which calls 
for law-making under the ordinary legislative proce-
dure. The ordinary legislative procedure or Co-de-
cision is the procedure now used for most EU law-
making. Parliament shares legislative power equally 
with  the  Council. The  procedure  provides  for  two 
successive ‘readings’ in each institution. If an agree-
ment  is  reached  in  these  readings,  the  law  can  be 
passed.  If  not,  it  will  be  put  before  a  conciliation 
committee, composed of equal numbers of Council 
and Parliament representatives. Once this commit-
tee has reached an agreement, the agreed text is sent 
again to Parliament and the Council so that they can 
finally adopt it as law. However, in over 70% of the 
cases, the proposal is agreed on after the first read-
ing. This is called ‘fast-tracking’, and in the past 10 
years it has become a very prominent feature of EU 
law-making
3
.
There are other law-procedures (consultation and 
assent) but they are less relevant in context. 

жүктеу/скачать 2,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: