Оқытушы бақылауымен студенттің өзіндік жұмысына арналған сұрақтар:
Л5.1
Сұрақ №1
«Тірі организмдер» пәнінің бір тарауын қорытындылайтын сабақтың технологиялық картасын құру, онда қорытынды сабаққа тән білім-біліктер мен құзыреттіліктер деңгейін жан-жақты тексеру мүмкіндіктеріне көңіл бөлу.
Л6
Студенттің өзіндік жұмысына сұрақтар :
Л6.1
Сұрақ №1
Мектептің жоғарғы сатысында биология пәндерінде тест тапсырмаларын қолдануда биологиялық білім беру қызметтерінің толыққанды орындалуының проблемасы.
Л6.1.1
СӨЖ-ге тапсырма
СӨЖ дайындау
Л6.1.2
Бақылау түрі
СӨЖ-ді қорғау
Л6.2
Сұрақ № 2
Мектептегі биология курсынан өткізілетін сабақтарды тірі табиғат бұрышындағы, оқу- тәжірибелік учаскедегі жұмыстармен байланыстыру жолдары
Л6.2.1
СӨЖ-ге тапсырма
СӨЖ дайындау
Л6.2.2
Бақылау түрі
СӨЖ-ді қорғау
Л6.3
Сұрақ № 2
Биологияны оқыту әдістемесінің осы курсты оқыту технологиясына ауысуына іргелендіру үрдісінің ықпалы.
Л6.3.1
СӨЖ-ге тапсырма
СӨЖ дайындау
Л6.3.2
Бақылау түрі
СӨЖ-ді қорғау
Л7
Сабақты бақылау түрі:
Бақылау сұрақтарына жауап
Л7.1
1
Биологиялық білім берудегі экологияландыру принципі
Л7.2
2
Гуманистік білім беру парадигмасының биологиялық білім беруде жүзеге асуының аспектілері.
Л7.3
3
Қазақстандағы биологиялық білім берудің XVIII ғ. соңынан бастап XX ғ.90 жж. дейінгі дамуының бағыттары.
Л7.4
4
Т.М.Мұсақұловтың жаратылыстану пәндерін оқыту тұжырымдамасы: басты идеялары, принциптері мен мақсаттары әрі оларды іске асуы. Қазақ тілінде жарық көрген кеңестік биология оқулықтары мазмұнының біртұтастығы. Қазіргі биологиялық білім беруде вариативтілік принципінің жүзеге асуының өзекті мәселелері
Биология. Жалпы орта білім беретін мектептің 8-9- сыныптарына арналған бағдарламалар.- Алматы, 2010 Қ.Ә. Жұмағұлова, Р.Сәтімбеков, Р.Ш. Ізбасарова.
Л8.1.3
3
Биология. Орта жалпы білім беретін мектептің 10-11- сыныптарына арналған бағдарламалар.- Алматы, 2006. Қ.Ә. Жұмағұлова, Р.Сәтімбеков, К.Ә.Жаңабердиева.
Л8.2
Қосымша әдебиеттер:
Л8.2.1
1
Сонин Н.И., Захаров В.Б., Қисымова А.Қ. Биология пәні бойынша жалпы білім беретін мектептің 6-11 сыныптарына арналған бағдарламалар- Программы по биологии для 6-11- классов общеобразовательных школ. Алматы, 2010
Л8.2.2
2
Биология. Жалпы орта білім беретін мектептің 6-7- сыныптарына арналған бағдарламалар.- Алматы,2010. Қ.Ә.Жұмағұлова, К.Ж. Жүнісова, Р.С. Сәтімбеков, Ізбасарова Р.Ш.
Л8.2.3
3
Мягкова А.Н., Комиссаров Б.Д. Жалпы биологияны оқыту методикасы.- Алматы, 2007.
Л9
Қосымша (ТСО, қызметті танудың жандандыру әдістері, көрнекі жәрдемақы, тесттер, ситуациялық тапсырмалар және т.б.)
Л10
Тарау нөмірі
3
Л11
Тарау атауы
Сабақ- оқытудың негізгі формасы. Биологияны оқытудың материалдық- техникалық базасы, биологияны оқытудың технологиялық негіздері.
39 – сабақ (Дәріс сабағы -28 )
Л1
Тақырыбы №
39
Л1.1
(атауы)
Бағдарламалап оқыту технологиялары. Дербес саралап оқыту, жеке тұлғаға бағыттап оқыту технологиялары.
Оқыту үрдісінің құрылымында оның бағалаушы-шешуші компонентінің маңызы зор. Жыл бойы оқушылардың оқу үлгерімін тексеру мен бағалау оқытудың белгілі кезеңдеріне тығыз байланысты.
Бұл топқа бақылаудың ауызша әдістері — дербес, фронтальді, тығыздалған сауалнамалар жатады. Соңғысы дара жұмыстардың кателіктерін жоюға негізделген. 15-20 минут аралығында кішкене топтың оқушылары тақтага қысқа жазулар жазумен, карточкамен жұмыс істеумен айналысса,
кейбір оқушылар жауап алушы мұғалімнің орнында болуы мүмкін. Нәтижесінде сыныптың жартысы бағаланса, келесі жолы екінші жартысы бағаланады. Ал мұғалім бүкіл осы жұмыстарды үйлестіріп тұрады.
Бақылаудың жазбаша әдістеріне әр түрлі өзіндік қорытынды жұмыстар: диктант, мазмұндама, шығарма, реферат, баяндама т.б. жатады.
Оқытушы сабақ ерекшелігіне байланысты көптеген кестелер мен сызбаларды оқу материалын түсіндіру барысында қолданса, мұны білімді тексерудің графикалық әдісі деуге болады. Бақылау кезінде оқушыларға кесте толтыру, сызба және сызу немесе өтілген тақырып бойынша графикалық жұмыс жасау ұсынылады.
Бағдарламалы оқыту әдісі. Бағдарламалап оқыту машинасыз немесе машиналық тәсілде ұйымдастырылады. Алғашқы тәсілде оқу материалы программаланған оқулық кітаптарында беріледі, екіншіде дисплей экранға шығарылады. Оқу материалдарын бағдарламалап оқытудың үш жүйесі бар; бір бағытты материал кішкене бөлшектерге бөлінеді (доза), содан кейін біртіндеп игертуге бағытталады. Оқушылар қателескен немесе жауап бере алмаған жағдайда тармақталған бағдарламаларға қосымша түсініктемелер беріледі. Аралас бағдарлама тармақталған комбинацияда құрылған.
Бағдарламалап оқытуда тапсырмалар мен жаттығулардың орындалуы әр түрлі ерекшелікте берілген. Бұндай тапсырмалар оқыту материалдарының әр порциясын игергеннең кейін беріледі. Үш мақсатта тренажды берген білімді қабылдау және бақылау жаттығулар мен тапсырмалардың үйымдастырылу тәсілі машинамен жэне машинасыз орындалады. Машиналы тәсілде жаттығулар мен бақылау тапсырмалары дисплей экранында орындалады. Оқушылар өздерінің жауаптарының дұрыстығын бірден көреді. Сондықтан да бағдарламалап оқыту тиімді.
Ең кең тараған бақылауды ұйымдастыру әдісі. Бағдарламалап оқытуда ұқсас жауаптардан дұрыс жауапты табу ұсынылады. Қазіргі компьютерлер құрылған жауаптарды өздігінен талдап, ұсыныс түрінде, сөз, формула, түрлі бірлікте өндіре алады.
Білімді беруді бақылау.
а) Фронтальды және жеке дара жолдармен сұрақ қойып ауызша бақылау, дұрыс жауап мұғаліммен бірге анықталады.
б) Жазбаша бақылау аз уақыт немесе көп уақыт аралығында орындалып, сонымен қатар кең диагностикалық анықтамасымен ерекшеленеді.
в) Лабораториялық бақылау сабақ барысында пайдаланатын оқушылардың құралдармен жұмыс жасай білу. Бұл іс- тәжірбиелер өткізуде,
298
эксперименталды жұмыстың шешімін шығаруда, биологиялық-географиялық және жазба жұмыстарда өтіледі.
г) Машиналы бақылау. Барлық оқыту пәндерін кезеңдер бойынша игеру барысында, бағдарлама жасалынып электронды-есептеу машинасы қолданады.
д) Текстік бақылау машинамен немесе машинасыз өтіледі.
е) Өздік бақылау-жіберілген қателерді өз бетімен тауып алу, дұрыс еместігін, оны жою тәсілдерін іздестіру бірлігін қалыптастырады.
Оқыту әдісін таңдау. Әдістер өте көптүрлі және шексіз болып келеді. Осыдан келіп оқушылардың оқу-танымдық белсенділігін қалыптастыруда әдісті таңдап алу күрделі, индикативты қолданылуда байқалады. Мұғалім оқыту әдісін таңдап алуда басшылықты оқушылардың өздігінен білімді
игеру мен оқу практикалык даярлығын қалыптастыруға бағыттаса, окушы жеке тұлғалық ерекшелігін ашық шығармашылығын дамытатын потенциальды оқу-танымдық ерекше қасиетін, зерттеушілік ізденімпаз іс-әрекетке бағыттайтын, ғылымды берудің спецификалық таным әдістерін таныстыру, жеке дара психологиялық даму ерекшелігін, оның табиғи және әлеуметтік өндірістік ортасын, мектепке арналған оқыту құралдармен жабдықтаудың, кәсіби даярлық деңгейін, өмірлік іс-тәжірибесі мен мұғалімнің шығармашылықтық ерекшелігін, оның әдістемелік және педагогикалық шеберлігін алу керек.
Мұғалімнің таңдап алған әдістері, жұмысындағы дидактикалық шеберлігі оқу танымдық стилімен ерекшеленеді, стандартты емес оқушыны жеке тұлға ретінде қалыптастырудан жеке дара және инновациялық-шығармашылық танымдылығын, қоғамдағы жаңаша белсенді өзгерістерге гуманистік және демократиялық көзқарасын жетілдіретіндігін байқатады. Мұғалімнің оқыту әдістері басқа да дидактикалық қызығушылығы, оларға оқыту формасы мен принциптерге оқушының білім алуға деген қызығушылығы, оқу тақырыбының көлемінің күрделілігіне, техникалық оқу құралдары мен жабдықтануы, сынып оқушыларының саны мен олардың дене тәрбиесі, психикалық және интелектуалды денсаулығының деңгейі, оқу сабақтарының кұрылымы, өзара қарым-катынас ерекшелігі, мұғалімнің әлеуметтік-кәсіби жеке басының даярлығы, сонымен қатар басқада өлшемдер, көрсеткіштер, талаптармен қоса жаңаша технология, оқу танымдылық іс-әрекетте қызмет ету және оқушының жеке тұлғасының шығармашылықта дамуына байланысты.
Л4.2
(пункт материалы Л2.2)
Сабақтың құрылымының негізгі үш элементі кез келген сабақта қатаң сақталуы керек, бұлар – сабақ ұйымдастыру,сабақты қорыту және үйге тапсырма беру.
Дүниетаным қабілеті жоғары
Қазіргі оқушы
Дарынды
Ізденімпаз,талапты
Өнертапқыш
Өз алдына мақсат қоя білетін болуы тиіс
Осындай жеке тұлғаны дамыту үшін оқытудың жаңа технологиясы қажет.Оқу үрдісінде осындай әдіспен оқыту үшін мұғалім алдымен өзі оқып біліп,зерттеп тиімділігіне оқытып,өзінің шеберлігіне қарай таңдауы керек.Мұғалімнің ерекшелігі соны таңдай білуінде.Өйткені бір технологияның өзі мұғалімнің қолдану әдіс- тәсіліне,шеберлігіне қарай жүзеге асады.Мен өзімнің ұзақ жылдардағы іс-тәжірбиеме сүйене отырып сабағымда мына педагогикалық технологияларды басшылыққа аламын.
Д.В.Эльконин В.Занков
Қазіргі оқушы
”Дамыта оқыту технологиясы” “Дамыта оқыту
Жүйесі”
Ж.Қараев “Деңгейлеп оқыту “ И.Б.Первин
“Топтық оқыту”
В.В.Давыдов
Сын тұрғысынан ойлау
Осы технологиялардың тиімділігіне тоқталар болсақ:
1.Дамыта оқыту-жеке тұлғаны жетілдіреді,оның дамуына бағыт беріп, олардың әуестік,белсенділік,адамгершілік,батылдық сияқты қасиеттерін қалыптастырады.
А.С.Выготскийдің Білім беру тек дамудың алдында болғаны пайдалы болады дегенін ескере отырып,оларды дамыта оқытудың бағдарламалық, проблемалық,ақпараттық,т.б. түрлеріне негіздеп күнделікті сабақтың тиімді бөлімдеріне қарай бағдарлап оқыту қажет.
2.Деңгейлеп саралау-мұғалімнің де,оқушының да белсенді шығармашылық қызметін дамытады.
Деңгейлеп саралау
Сабаққа қызығушылығы Жеке қабілеті
артады айқындалады
Өз бетімен жұмыс істеуге Даму мониторингі Нақты өз деңгейінде
үйренеді айқын көрінеді бағаланады
Бұл жөнінде әр баланың өз деңгейі болатындай,әр балаға берілетін тапсырманың көлемі лайықтап беріледі.Әр баланы өзінің даму зонасында жетілдіру керек деген А.С.Выготский зерттеулері өте құнды.Деңгейлеп оқытудың тиімділігі өте көп.
3.Топтық оқыту-бірлесіп жұмыс істеуге,өз ойын дәлелдеуге,өз пікірін қосуға үйретеді.Ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді.
4.Сын тұрғысынан ойлау-бұл кез-келген мазмұнды сынау емес,оны зерттеу, бақылау,талдау әр-түрлі стратегиялар арқылы ойлау негіздерін сыни тұрғыдан дамыту.
СТО Еркін ойлауға мүмкіндік береді Ақыл – ойын дамытады
Оқу мен жазу сауаттылығын Шығармагылық белсенділі-
арттырады гін арттырады
Осы педагогикалық технологияның ерекшелігіне сүйене отырып,оның тиімді әдіс-тәсілдерін жетілдіруге болады.Атап айтқанда:
Жаңа технологияның арқасында оқушының белсенділігі артып,жан-жақты талдауға,өз ойын ашық айтуға,оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауға үйренеді.
Осындай жұмыстардың нәтижесінде бүгінгі күн талабына сай сауатты,білімді оқушылар тәрбиелеуге болады.Ол үшін мұғалім көп ізденіп,көп оқып,ізденіс үстінде болу керек.
Бүгінгі таңда білім беру әлеуметтік құрылымның маңызды элементтерінің біріне айналуда. Дүниежүзінде білімнің әлеуметтік рөлі артып, адамның болашағы оның алған білімінің сапасының көлеміне, ойлау деңгейіне байланыс болады.
Осы тұрғыда бүгінгі күні жаңа технологияның тімді әдіс-тәсілдерін жас ұрпақтың бойына сіңіре отырып, қоршаған ортаны қорғау арқылы экологиялық тәрбие беру ұстаздардың міндеті болып отыр.
Биология пәнін оқытуда жаңа технологиялардың тиімді әдіс-тәсідлдерін қолдану барысында есте сақтауға негізделіп, оқушылардың ақыл ойын дамытатын оқуға көшу мұғалім мен оқушының тең субьектіге түсіп, ынтымақтастықта болуын қажет етеді.
Оқу үдерісінде жаңа технологияларды қолдану оқытудың сапасын арттырады. Соның ішінде білім берудің төмендегідей жаңа технологияларын атап өтуге болады.: В.Ф. Шаталовтың «Саралап оқыту технологиясы», «Деңгейлеп оқыту технологиясы», «Ұжымдық оқыту технологиясы», «Ш.А. Амоношвили технологиясы», «Ақыл-ой, іс-әрекеттерді жандырудың тәсілдерін оқыту технологиясы», М.М. Жанпейісованың «Модульдік технологиясы», Қазақстандағы «Сорос Қазақстан» жәрдемімен жүзеге асырылып жатқан оқытудың американдық үлгілері (дебат, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, ойлау дағдыларын жетілдіре отырып, мақсат қою технологиясы). «Ынтымақтастықта оқыту технологиясы», Ж.Қараевтың «Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясы».
Технология- гректің өнер, шеберлік ғылымы деген сөзінен шыққан. Ал технологиялық оқыту түсінігі педагогика саласында 1995 жылдан бастап пайдаланыла бастады.
Соңғы жылдары «Сыни тұрғысынан ойлау» стратегиясы кеңінен қолданылып жүр. Әр шәкірттің ерекшелігі ескеріліп, шығармашылықпен жұмыс жасауына мүмкіндік туады. Ол кездегі қолданылатын әдістер:
Оқушылардың қызығушылығын ояту;
Мағынаны ажырата білу;
Ж. Қараевтың «Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясын» сабақта пайдалана отырып, оқушыларға түрлі тапсырмалар беру арқылы дамыта оқыту, ізденушілікке, шығармашылыққа баулу іске асырылады.
Қазіргі кездегі негізгі талап- оқушылардың белсенді іс-әрекеттік сезімін оята отырып, оқушыларды басқару.
«Жаңа педагогикалық технология» әрбір сабақта пайдаланатын өте қажетті сол тақырыпты оқушыға жеткізудің, түсіндірудің мұғалім тарапынан ең тиімді тәсіл.
Дамыта оқыту технологиясы балаға өз бетінше ойланып, қорытынды жасай білуге сыртқы ортамен қарым-қатынас жасауды үйренуге машықтандырады. Теориялық мәселелерді практикада қолдана білуге баулиды, шығармашылық ізденіс әдістерін игеруге көмектеседі.
Жаңа технологиялардың бірі- профессор Жауынбай Қараевтың «Саралап, деңгейлеп оқыту» технологиясын қолдану жоғары нәтиже беруде.
Деңгейлік тапсырмалар дегеніміз- балаға шамадан тыс жүктеме беру емес, керісінше оқушының біліміне, мүмкіндігіне сұранысы мен қабілетіне сәйкес дайындалған сатылы жұмыстар жүйесі.
Деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында төмендегідей әрекеттер жүзеге асырылады:
Интелектуалдық іс әрекеттер;
Ойлау операциялары (талдау, жинақтау, жіктеу, т.б.);
Тіл таңбаларын қолдану.
Сонымен бірге оқыту технологиясының барлық әдістемелік, дидактикалық үрдістері сақталады.
Жүйелілік(қарапайымнан күрделене береді);
Оқу материалдарының жетекшілігі;
Оқушыны жетектей отырып, өтілетін материалдарды жан-жақты қарастырып, терең меңгеруге бағыттайды.
Мемлекеттік стандартпен басталған бір деңгейдегі тапсырмалар бірте-бірте күрделене береді.
І-деңгей. Сыныпстағы барлық оқушылар өз бетінше жазбаша жауап береді. Бұл тапсырмалар: жаңа тақырыпта кездескен жаңа ұғымдар, терминдер т.с.с. анық тапсырмаларды жатқа айтып береді. Бағалау рейтингі 5 ұпай. Ол «3»- тік бағаға сәйкес болады.
ІІ – деңгей. Бұл тапсырмалар оқушылардың бірінші деңгейден алған білімдеріне негізделіп құрылады. Олардың барлығын дұрыс орындай алған оқушы алғашқы 5 ұпайына тағы 10 ұпай қосып, 15 ұпай жинайды. Ол осы тақырып көлеміндегі «4» деген бағаға сәйкес келеді.
ІІІ- деңгей. Бұл эвристикалық деңгей болғандықтан, оқушыға жаңа тақырып бойынша негізгі ойын қорытып, өз пікірін айта алатындай тапсырма беріледі. Дұрыс жауап берген оқушы бұрынғы 15 ұпайына тағы 15 ұпай қосып, 30 ұпай алады. Ол дәстүрлі оқудағы «5»- тік бағаға сәйкес келеді.
ІV-деңгей. Оқушылар үйге шығармашылық тапсырмасын алады. Тапсырма дарынды, ізденімпаз, қабілетті, талапты оқушыларға арналады. Бірақ бұл деңгейде жұмыс жасайтын оқушылар саны аз болады. Ондай оқушыларға мұғалім тек тақырыбын береді, оқушының өзі мақсатын айқындап, әдістерін іздейді. Жазба жұмыстарын сапалы орындап, қорытынды нәтижеге жетеді. Осы оқушылар олимпиадаға мұғалімнің бақылауымен үнемі дайындық үстінде болады.
Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясымен оқыту нәтижесінде әр оқушы әр сабақ кезінде жаңа білім қосып қоймайды, соны өзі игеріп, ізденіп, талап, пікір таластырудың деңгейіне жетіп, үнемі даму үстінде болатын тұлға қалыптасады.
Ж. Қараевтың «Саралап, деңгейлеп оқыту» техналогиясы
1. Ж.Қараевтың Саралап, деңгейлеп оқыту технологиясы .
2. «Сын тұрғысынан ойлау» стратегиясының маңызы.
3.«Адам организімі қызметінің гуморальдық реттелуі» тақырыбы бойынша жұмыс дәптерінің үлгісі.
Жауынбай Қараевтың «Саралап деңгейлеп оқыту» технологиясы бойынша 8- сыныптарға арналған «Адам организімі қызметінің гуморальдық реттелуі» тақырыбы бойынша жұмыс дәптерінің үлгісін ұсынамыз.
Деңгейлеп саралап оқыту оұушылардың білімін жаңа әдіспен, яғни рейтинг жүйе бойынша бағалауға мүмкіндік береді.
Оқушыларды рейтинг жүйе бойынша тиімділігі әрбір оқушының жеке пәнге қандай қаблеті бар екендігін білуге мүмкіндік жасайды.Оқушыларды рейтинг жүйе бойынша бағалау үшін тақтаға оқушылардың тізімі ілінеді.
Деңгейлік тапсырмалардың қаншалық өз бетімен және дұрыс орындалып жатқанын бақылап отыру мақсатымен, ұстаздың тексеруінен кейін, оқушы тақтаға ілулі тұрған өз атының тұсына және өзінің жұмыс дәптерінің соңындағы бір кестешеге «+» белгісін қойып отырады.
Барлық оқушы өз қызметін деңгейдің тапсырмаларынан бастайды. Әр оқушы оларды орындау арқылы 12 ұпай жинап сынақ алуға міндетті. Екінші деңгей үшін тағы ұпай қосып «4» бағасын алады. Үшінші деңгейде «3» ұпай алып, барлығы «12» ұпай жинайды.
Оқушының тақырыпты толық жіне терің меңгергенін рейтинг жүйесімен анықтау – нағыз обьективті әдіс.
Бұл оқушылар арасында жарысу жағдайын туғызады және осы пән бойынша «нашар оқитын» оқушылардың мемлекеттік стандарт деңгейіне дейін білім алуына кепілдік береді.
Деңгейлеп оқыту
Оқушыларға тірек- қимыл жүйесі туралы мағлұмат бере отырып, белсенділігін арттыру, ойлау қабілетін, шапшаңдығын дамыту, өз бетімен жұмыс істеуге талаптануын арттыру мақсатында сабақ өткізілді.
Сабақта кодоскоп, плпкаттар, қаңқа, тірек сызбалары, үлестірме қағаз көрнекіліктер пайдаландым.
Үй тапсырмасын сұраудың алдында тақтаға алдын-ала дайындалған бағалау парағы немесе бағалау кестесі іліп қойылды.
Л4.3
(пункт материалы Л2.3)
Қазіргі таңда үздіксіз білім беру жүйесінде білім беруді дамыту, дүниежүзілік білім беру кеңістігіне кіру мақсатында елімізде білім берудің жаңа жүйесі құрылып жатыр. Осыған орай Қазакстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында «бізге экономикалық қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет» делінген. Сол білім беруді дамыту ісі жеке тұлғаға мәдени-тарихи құндылықтарды, нормалар мен дәстүрлерді , білім берудің арнайы таңдап алынған мазмұны мен нысандарын беру болып табылады. Нәтижелі білім алудың мәнісі сол, мұнда оқушының іс-әрекеті оның жеке басының әлеуметін іске асыруға негізделген және оның оқытылатын пәндер мен салаларға сәйкес келетін білім алуын талап етеді.
Сондықтан оқытушылардың алдында өмірге жан - жақты дайындалған, еңбек сүйгіш, ынталы, шығармашылықпен ойлайтын, интеллектуалдық және адамгершілік тұрғысынан бай, жоғары білімді жеке тұлғаны оқытып, тәрбиелеу қажеттігін дамыту мәселесі тұр.
Қазіргі таңдағы өзгерістер қоғамның шығармашыл әрекет пен шығармашыл тұлғаға мұқтаж екенін күнделікті өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Сондай басым бағыттардың бірі - жеке тұлғаға бағытталған білім беру.
Жеке тұлғаға бағытталған білім беру дегеніміз педагогикалық іс әрекеттің әдіснамалық жаңа бағыты, яғни баланың қайталанбас дара тұлға ретінде өзін- өзі тануын, өзін - өзі жетілдіре отырып дамытуын қамтамасыз ететін өзара тығыз байланысты идеялар, түсініктер және іс - әрекеттер жиынтығы.
Соңғы он жылдықта біздің қоғамымыздың қоғамдық-саяси және экономикалық шарттары білім және тәрбие берудің парадигмасының өзгеруіне алып келді. Авторитарлық-технократиялық парадигманың орнына білім және тәрбие беру ісінде гуманитарлық жеке тұлғаға бағытталған парадигма келді. Бұл жаңа парадигма оқушының толық тұлғалық дамуына бағытталған, оның өз бетімен оқуын дамыту, шешім қабылдай алу қабілеті, еңбек нарығында бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру.
Тұлғаға бағытталған жаңа көзқарас түсінігін айқындау үшін негізгі үш мәселеге тоқтала кеткеніміз жөн.
1. Тұлғаға бағытталған көзқарас ұғымын ашатын негізгі түсініктер:
- адамның даралық ешкімге ұқсамайтын өзіндік ерекшелігі;
- жеке тұлғаның үнемі өзгеріп отыратын әлеуметтік болмысы;
- тұлғаның өзіне тән қасиеттері мен мүмкіндіктерін таныту үрдісі",
- педагогикалық қолдау оқушылардың білім алуына, өмірлік, кәсіби өсуіне, психикалық қарым - қатынас бойынша алдын ала көмек беру іс әрекеті.
2. Оқушыларға білім беру құрылымының негізгі ережелері мен бастапқы жағдайы:
- өзін - өзі белсендіретін тұлға ұстанымы;
- дарашылық ұстаным;
- субъектілік ұстаным;
- таңдау ұстанымы;
- шығармашылық табыс ұстанымы.
3. Технологаялық бөлік. Оған мыналар жатады:
- шығармашылық іс- әрекетке шақыру;
- баланың жеке басының дамуын қолдау;
- оқушылардың өз бетінше шешім қабылдауына, білім алудың мазмұны мен жолдарын таңдауға еркіндік беру.
Жоғарыда аталған түсініктемелер тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын айқындауға мүмкіндік береді, яғни жеке тұлғаға бағыттап оқыту дегеніміз оқушының қажеттіліктерін, ерекшеліктерін, іс әрекетін ескеретін, жан жақты, яғни интеллектуалды ойлау қабілетін, өз бетінше шешім қабылдай алатын, шығармашылық қабілетін дамытатын тұлғаның «мәдениетаралық қарым -қатынас субъектісін» қалыптастыру.
Жеке тұлғаға бағытталған оқыту — бұл жеке тұлғаның белсенділігіне жету. Барлық оқу процесін белсенділендіру жоспарында ең маңыздысы практикалық сабақтарда берілген мүмкіндіктерді барынша қолдану.
Жеке тұлғаны дамытуға бағытталған оқыту оқушыға ғылым негіздеріи үйретіп қана қоймай, әр оқушының бейімділігін анықтап, тұлғалық негізіне қарай білім беруі тиіс. Ол баланың табиғи қабілетін зерттеу арқылы оны болашақ мамандығына сәйкестендіру. Педагогикалық технологияда осы күнге дейін жеке тұлғаға бағытталған оқытудың мәнін анықтауда түрлі пікірлер болды. Тұлғалық көзқарас тұрғысы көптеген ғалымдардың күрделі нысанасы-тұлғаның өзі де сияқты бір ғана ұғыммен айқындалмайды.
И.С. Якиманскаяның ойы бойынша, оқушыны оқу процесінің басты тұлғасы ретінде тану - бұл жеке тұлғаға бағыттап оқыту деп аталады. Жеке тұлғаға бағытталған оқытудың моделін құру үшін келесі түсініктерді айыруды қажет деп есептейді:
түрлі дәрежелі амал - түрлі дәрежелі бағдарлама материалының қиындығына бағытталған болуы тиіс;
өзгешілік амал - оқушылардың сыртқы ерекшелігі: білімі,
қабілеті, білім беру орталығының типі бойынша бөлу;
жекеше амал- оқушыларды біріңғай топ бойынша: үлгерімі,
қабілеті, әлеуметтік-кәсіби ағымына қарай топтау;
субъекті-жекелі амал - әрбір оқушымен жақын қарым қатынаста болу.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуда білім алушының жеке басы бірінші орында тұрады. Әрбір адам тұлға бола отырып, бір жағынан жеке тұлға, екінші жағынан әлеуметтік типтік тұлға, яғни әлеуметтік маңызды сипаттарды қамтушы болып табылады.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуды Ариян М.А. былай дейді: «Сыныптағы оқушылар өздерінің әр түрлі параметрлері бойынша бөлінеді: оқу деңгейі, оқуға деген талпынысы, тілді меңгеруі, топта шетел тілінде қарым-қатынас жасай білуі, интеллектуалдық қабілеттері, шетел тілін оқуға деген мотивациялары». Ал И.Л. Бим жеке тұлғаға бағыттап оқытуды жеке тұлғаның құрылымы арқылы түсіндіреді және оны мәдениетаралық қарым-қатынаспен салыстырады. Жеке тұлғаға бағыттап оқыту оқушыда мәдениетаралық қарым-қатынастың барлық компоненттерін игергенде жүзеге асады деген тұжырым жасайды.
Жеке тұлғаға бағыттап оқытуға Алексеев Н.А. келесі анықтаманы береді: Оқытудың мақсаты болып окушының өзіндік ерекшеліктері деп, оның өзін-өзі бағалауы, яғни оқу процесінің субъективтілігін айтамыз. Жеке тұлғаға бағыттап окыту - бұл оқу субъектісінің ерекшеліктерін ескеру ғана емес, сонымен қатар оқу шарттарын ұйымдастырудың басқаша әдіснамасы, оның өзіндік жеке функцияларын «өндіруді» айтады.
Жоғарыдағы әдіскерлердің ойларымен келісе отырып, жеке тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын былайша қорытқым келеді: Сыныптағы әрбір оқушының ерекшеліктерін, қажеттіліктерін ескере отырып, оның оқу процесінде жан-жақты дамуын жүзеге асыру болып табылады, яғни тұлғаны оқытудың соңғы нәтижесі мәдениетаралық қарым - қатынасқа жету. Жеке тұлғаға бағытталған амалды қазіргі заманғы теория және парадигма ретінде қарау, білім беру жүйесінің барлық компоненттеріне әсер ететін (мақсатты, технологиялық, ұйымдастырушылық, прагмо-нәтижелі және т.б.) оқушыны оқу процесінің басты орталығы ету қажет, оқу әрекетінің белсенді субъектісі, жеке тұлғаның жан-жақты дамуын, оқушының барлық тұлғалық сипатын белсенділендіру, әсіресе, оның интеллектуалдық жағын, типологиялық ерекшеліктерін, мінезін, коммуникативтік қабілетін.
Жаңа парадигмаға сай оқу процесінің орталығында оқушының қажеттіліктері, қабілеті, мүмкіншіліктері тұрады. Оқушы мүғаліммен қатар оқу әрекетінің субъектісі ретінде танылады, ал мұғалім - ұйымдастырушы, кеңесші, әріптес болып табылады, яғни оқушы іс-әрекетінің педагогикалық көмекшісі болып табылады. Жеке тұлғаға бағытталған парадигма оқу жүйесінің барлық компоненттерін қамтиды.
Жеке тұлғаға бағытталған парадигма шетел тілін меңгеру үшін оқытудың барлық маңызды қазіргі заманғы амалдарына сәйкес келеді:
әрекетшіл ( адам іс-әрекет арқылы дамиды);
әлеуметтік-мәдени (білім - бұл адамның мәдениетке енуі, айналуы);
коммуникативті-когнитивті (қатынас және таным білім алудың негізгі әдістері);
біліктілігі (тәжірибеге бағытталған білім берудің нәтижелі мақсатты бағытын анықтайды);
ортаға бағытталған (тиімді білім беру орталығын жобалауға мақсатталған).
Оқушылардың мектепте алған іскерліктері мен білімі, олардың қызығушылықтары мен мүмкіндіктері, олардың жеке психо физиологиялық ерекшеліктерін ескеру педагогикалық біліктілік болып табылады. Сондықтан педагогикалық процесте оқу жоспарын және бағдарламаларын кұруда жеке тұлғаға бағыттап оқытудың ерекше маңызы бар.
Н.А. Алексеев және т.б. ғалымдардың ойлары бойынша жеке тұлғаға бағытталған оқытудың технологиялық жағын қамту керек, сондықтан да жеке тұлғаға бағытталған оқытудың педагогикалық технологиясы туралы айтудың маңызы ерекше. Қазіргі кезеңде біздің қоғамымыздың қажеттіліктерінің дамуы бұл технологиялардың белсенді және әр түрлі деңгейдегі технологияларға байланысты болып отыр.
Бұл амалдардың жүзеге асуы үшін Якиманская И.С. мына жайыттарды ескеру кажеттігін айтады:
- оқытудың барлық сатысын қамтитын жүйелі болуы тиіс;
- ерекше білім беру орталығы қажет, әрбір оқушының жекеше таңдаушылығын, оның тиянақтылығын, танымдық стилін көрсету үшін арнайы шарттар ұйымдастыру;
- жеке тұлғаға бағыгталған білім беру жүйесінің мақсатын, құндылығын түсінетін және бөле алатын арнайы дайындалған мұғалім керек.
Сонымен біз жеке тұлғаға бағыттап оқытудың сипаттамасын беретін бірнеше анықтамаларға тоқталдық. Біздің пікіріміз бойынша осы қаралған мәселе шетел тілін оқыту үрдісіндегі тұлғалық бағыттылықты қалыптастырудың сипаттамасын беріп қана қоймай, сонымен қатар білім беру мекемелерінде оқытудың жаңа амалын қолдануға мүмкіндік береді және жеке тұлғаға бағытталған парадигма мектепті жаңартуға әдіснамалық негіз болып табылады деп ойлаймыз.
