Ә с I гі т I к б I л I m г. А. Кактаева философия

ы
"газетке мақалажазсам", "өзенгебарыпшомылсам ,т.б. 
деген сөйлемдерде адамның түрлі тілегі бейнеленген. 
Бүларда белгілі бір ңажетті өтеу көзделген, бірақ оны 
орындау жолдары әлде де болса көмескі, яғни оның наң- 
ты жоспары сызылмаған. Тілекте еріктік амалға тән аз- 
дап талғамалың сипат бар. Талғау ниетке ой-өрекетінің 
араласуын ңажет етеді, осы арңылы адам өзіне қажетсіз 
тілектерді тежейді де, қажеттілерін орындау үшін тиісті 
жоспар сызып, амал-айла, әдіс-тәсіл ңарастырады. Соңғы 
жағдай ғана адамның тілегін нақтылы кесімді түрге кел- 
тіреді.
Максат айқындалғаннан кейін адам әрекеттің орын- 
далу жолын ңарастырады. Егер ол алдына мақсат қояр 
кезде өзіне "Не істеу керек?" деп сауал қояты н болса, 
жоспарлау үстінде "Қалай істеу керек?", "Қандай жол- 
дармен мақсатқа жетуге болады?" деген сүрақтар ңояды. 
Келесі акт - "қалау” . Бүл мақсаттың айңындыгын, ныса- 
наға ж еткізетін нақты жоспардын, ж асалғанды ғы н, 
ойдың бекігендігін білдіретін атау. Біраң, тілек те, қалау 
да ерік қасиетін толық көрсете алмайды. Өйткені, бүлар 
кейде бір-бірімен үйлесе алмай, бірі екіншісіне ңайшы 
келіп жатады. Көбінесе, адам өзінің алдына ылғи шама- 
сы келетін, күші жететін, орындай алатын мақсаттарды 
қойып, осы жолда кездесетін қиыншылыңтарды жеңіп 
отыруы ңажет.
Еркіндік -  адамның о бастан ешбір сыртқы себептілік- 
пен, жағдайлармен, ешбір сыртңы күштермен әрі өзін 
қоршаған ортамен алдын ала анықталмағандығы. Адам 
өзін-өзі жасайды, адамға еркі болу сонш алықты ауыр 
жүк, ол оған барлың жауапкерш ілікті артады.
10 тақырып. "Адамзаттыңболашағы"
1. Адамзат болашағы.
2. Философияның адамгершілік мәселелері.
Болашақты болжау, не оны білуге тырысу адам бала- 
сының ежелгі арманы.
152

Ертеңгі күнім қандай, мені не күтіп түр деп ойламай- 
тын адам дүниеде жоң. Табиғаттың, ңоғамның заңдылың- 
тарын түсінбеген кезде, адамдар өр нәрсеге сыйынуға 
мәжбүр болды. Осыдан келіп Айдың не Күннің түтылу- 
ын, Ж ердіқ сілкінуін өлі болмаған, бірақ төніп кележат- 
ңан ңолайсыз жағдайлардың, қауіп-қатерлердің, қыр- 
ғын соғыс, не елге келетін оба ауруларының нышаны деп 
білген. Мүндай жағдайларда қазақтар тасаттык, беріп, са- 
дақа жасап жататын. Ондай қиын кезеңцерде түрлі ңүма- 
лақшылар, астрологтар не "көріпкелдер" көбейеді.
Діншілдер келешекте "аңыр заман" болады, о дүние 
алдында адамдардың атңарған істері таразыға салынып, 
күнәсі көптер тамүққа, күнөсі жоқтар жүмаққа барады 
деп уағыз айтады.
Әлеуметтанушылар жаңын уаңытты болжап, үкімет- 
ке кім келеді, оның саясаты қандай болмақ деген сүрау- 
ларға елдің пікірін аулап, болжам айтады, кейде сол бол- 
ж ам арқы лы елді өзінің болжамына қарай икемдеп, 
итермелейді.
Ал алыс болашаңты болжау үшін футурология (бола- 
ш ақ, сөз, ілім) қолданылады. Қазіргіғылымда болашақ- 
ты болжаудың бірнеше әдістері қолданылуда.
Оған жататындар экстраполяция (латынша — extra- 
сырттай, жоғары, роіі-өзгерту, бастау). Экстраполяция — 
бір нәрсенің ңүбылысына ңарап басңа нәрсені болжау, 
оның келешегін, даму жолын кесіп айту. Бүл әдіс көбіне- 
се талдауда, диагноз жасауда ңолданылады. Мысалы, біз 
тәуелсіз мемлекет болып, даму жолын таңдағанда осы 
әдісті пайдаланып, өртүрлі экономикалық модельдерді 
салыстырдық. Дәл осы өдіске жаңын түрған тарихи ана-
логия әдісі.

жүктеу/скачать 12,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: