Эцнцмцзцн актуал мясяляляриндян биридир



Pdf көрінісі
бет57/133
Дата21.11.2022
өлшемі3,53 Mb.
#51537
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   133
АЗЯРБАЙЪАН МИФОЛОЭИЙАСЫ 
111 
сяввцря эятириб даща чох абстрактлыгла баьламышлар. Доьру-
дур, лап башланьыъда мцъярряд анламда дейил, конкрет 
эерчяклик кими йанашмышлар. Она эюря ки, улу яъдад эюрд-
цкляринин мащиййятини юйрянмяк барядя дцшцнмцшдцр. 
Дцнйа, илк нювбядя, онун юзцнцн доьулуб мяскян салдыьы, 
отуруб-дурдуьу, гидасыны тапдыьы, яйляндийи, цстцндя 
эяздийи ярази, сойугдан, йаьышдан горундуьу маьаралар 
иди. Буна уйьун олараг мякан ландшафдан – даь, чай, дцз, 
мешя, эюл, дяниз, чюлдян кянарда аьла эятириля билмязди. 
Лакин инсанларын топлум щалында сакин олдуьу яразилярдя 
торпаг сащяляринин кейфиййяти мцхтялиф иди: бир щиссяси 
мящсулдар, тябии шяраитиня эюря мцнбит, йашамаг цчцн там 
йарарлы иди, диэяр щиссяси, яксиня, бярякятсиз, шоран, сярт 
сойуглу, йахуд даим гураглыг иди, оралардан ваз кечмяк 
лазым эялирди. Мяканын айры-айры бюлэяляр цзря характерин-
дяки яксликляри изаща эяляндя мясялянин ясил сябябини ан-
ламагдан щяля онлар чох узаг идиляр. Она эюря дя ясас 
мейар кими мящз йерин физики хцсусиййятляри, мадди цнсцр-
лярин чатышмазлыьы дейил, кянар абстракт гцввялярин 
мювъудлуьу, тясири эютцрцлцр вя мяканын юзцнцн дя фю-
вгялтябиилийи, гейри-ади гцввяляр – хейир, йахуд шяр рущлар 
тяряфиндян идаря олундуьу гянаяти иряли сцрцлцрдц. Мялу-
матсызлыгдан вя йаранышлар щаггында билийин азлыьындан улу 
яъдад гойнуна сыьындыьы мяканда тябиятин тюрятдийи 
фялакятлярдян чох, кянар, гейри-реал, эюзяэюрцнмяз гцввя-
лярдян горунурду. Бу сябябдян дя тайфасына мяхсус яра-
зинин щяр гарышы мифик йозумла мцшаийят олунур, ян ади 
яшйалар беля фетишляшдирилиб ситайиш обйектиня чеврилирди. Бу 
эцн гядим йашайыш мянтягяляримиздя растлашдыьымыз щяр 
даша, гайайа, аьаъа, чайа, эюля, булаьа онларла яфсаня го-
шулмасынын гайнаьы мящз щямин чаьларын мяканла баьлы 
мифик тясяввцрляридир. Наьыл вя епосларымызда да нясил 
тюрядян илк инсан мящз йер цзцнцн мялум яразисиндя мей-
дана эятирилиб кюкцнц ябяди гойур. Оьуз каьан тцркцн ян 


Бярпа, эенезис 
112 
бюйцк голунун – оьузларын (о ъцмлядян азярбайъанлыларын) 
илк нцмайяндясидир. О, бир тяряфдян эюйля (анасы Ай 
каьандыр, бир арвады эюйдян дцшян ишыг шцасыйла йеря енир), 
диэяр тяряфдян йерля (атасы бязи фярзиййяляря эюря юкцздцр, 
икинъи арвадына торпаьын йетирдийи аьаъын коьушунда раст 
эялир) ялагяляндирилир. Оьуз щаггында мифин уйьур вариан-
тында башланьыъда мякан мцъярряд эюстярился дя, онун 
сяфярляринин тясвириндя мялум бюлэялярин ардыъыллыгла 
эялмяси иля доьулдуьу йери дя мцяййянляшдирмяк 
мцмкцн олур. Мараглыдыр ки, Оьузун 6 оьлундан вя 24 ня-
вясиндян тюряйян нясилляр дя айры-айры тайфалар, сонра тайфа 
бирляшмяляри иля халглар щалында мялум мяканларда йер-
ляшдирилир. Оьузун илк иэидлийи вящши щейвандан – кыатдан 
елини гуртармасыдыр ки, щадисялярин мяканы фолклорун епик 
янянясиндя юзцня эениш йер тапан мешя сечилир.
Цмумиййятля, епик янянядя гящряманын фювгялтябии 
эцъя малик варлыгларла – дивлярля, яждащаларла вурушу эениш 
тясвир олунур. Бурада абстрактлашмыш мякан бязян икиляшир, 
йяни йералты маьарада (гуйунун дяринликляриндя) йашамасы-
на бахмайараг дивин ъаны башга мяканда эюстярилир. Гядим 
атяшпярястлик эюрцшляриндя «див» адланан бцтляр инкар едили-
рди. Ислам да бцтпярястлийин ляьви цзяриндя пющрялянмишди. 
Демяли, даща дольун вя мцтяшяккил инанъ системляриня 
эюря, иъманын ягидясини дяйишмяк цчцн щамынын ситайиш 
етдийи бцт-танрынын мяканы «ялиндян алынмалы» иди. Она эюря 
дя Азярбайъан халгынын «Мяликмяммяд» вя б. наьылларын-
да дивин ъаны юзцндян кянарда мящдуд мяканда верилир. 
«Ъаны» арадан эютцрмядян дивя галиб эялмяк мцнкцн ол-
мур. Бцтпярястликдя дя белядир: эилдян щазырланмыш щейван, 
гуш вя инсана охшар башлар, эювдяляр ъанлы сайылыр вя хцсуси 
ханялярдя горунурду, онун гейри-ади эцъцня инаныр, ъансыз 
щейкяля ситайиш едирдиляр. О вахта кими ки, щямин бцтляр ян 
ади зярбя иля щамынын эюзц габаьында чилик-чилик олурду 
(епик янянядяки дивин ъаны сахланан шцшянин йеря чырпылыб 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   53   54   55   56   57   58   59   60   ...   133




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет